Τα συναισθήματα ασκούν πολύ ισχυρή δύναμη στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Ισχυρά συναισθήματα μπορεί να προκαλέσουν σε έναν άνθρωπο να προβεί σε ενέργειες που κανονικά δεν θα εκτελούσε, ή και να αποφύγει καταστάσεις που απολαμβάνει. Γιατί όμως έχουμε συναισθήματα; Τι μας προκαλεί να έχουμε αυτά τα συναισθήματα; Ερευνητές, φιλόσοφοι και ψυχολόγοι έχουν προτείνει διαφορετικές θεωρίες για να εξηγήσουν το πώς και το γιατί πίσω από τα ανθρώπινα συναισθήματα.
| Στην ψυχολογία, το συναίσθημα ορίζεται συχνά ως μια σύνθετη κατάσταση του αισθήματος που οδηγεί σε σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές που επηρεάζουν την σκέψη και τη συμπεριφορά.
Η συναισθηματικότητα σχετίζεται με μια σειρά από ψυχολογικά φαινόμενα συμπεριλαμβανομένης της ιδιοσυγκρασίας, της προσωπικότητας, της διάθεσης και του κινήτρου. |
Οι βασικές θεωρίες κινήτρων μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις κύριες κατηγορίες: 1) σωματικές, 2) νευρολογικές και 3) γνωστικές. Οι σωματικές θεωρίες του συναισθήματος υποδεικνύουν ότι οι αντιδράσεις του σώματος είναι υπεύθυνες για τα συναισθήματα. Οι νευρολογικές θεωρίες υποδεικνύουν ότι η δραστηριότητα εντός του εγκεφάλου οδηγεί σε συναισθηματικές αντιδράσεις. Ενώ, τέλος, οι γνωστικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι οι σκέψεις και άλλες διανοητικές δραστηριότητες διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση των συναισθημάτων.
Εξελικτική θεωρία του συναισθήματος
Ήταν ο φυσιοδίφης Κάρολος Δαρβίνος, ο οποίος υπέδειξε ότι τα συναισθήματα εξελίχθηκαν επειδή ήταν προσαρμοστικά και επέτρεψαν στους ανθρώπους και στα ζώα να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν. Τα συναισθήματα της αγάπης και της στοργής οδηγούν τους ανθρώπους να αναζητούν συντρόφους και να αναπαράγονται.
Τα συναισθήματα του φόβου επιβάλλουν στους ανθρώπους είτε να μάχονται, είτε να αποφεύγουν την πηγή του κινδύνου.
Σύμφωνα με την εξελικτική θεωρία του συναισθήματος, τα συναισθήματά μας υπάρχουν, επειδή εξυπηρετούν ένα προσαρμοστικό ρόλο. Τα συναισθήματα κινητοποιούν τους ανθρώπους να ανταποκρίνονται γρήγορα σε ερεθίσματα στο περιβάλλον, που βοηθά στην αύξηση των πιθανοτήτων για επιτυχία και επιβίωση.
Η κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων και των ζώων, παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο για την ασφάλεια και την επιβίωση. Εάν έρθει κανείς αντιμέτωπος με ένα ζώο που γρυλίζει και γρατζουνάει, οι πιθανότητες είναι ότι θα συνειδητοποιήσει γρήγορα πώς το ζώο είναι φοβισμένο ή βρίσκεται σε άμυνα ώστε να το αφήσει ήσυχο. Με το να είμαστε σε θέση να ερμηνεύουμε σωστά τα συναισθήματα που εμφανίζουν οι άλλοι άνθρωποι και τα ζώα, μπορούμε να ανταποκριθούμε σωστά και να αποφεύγουμε τον κίνδυνο.
Η θεωρία συναισθήματος των James-Lange
Η θεωρία των James-Lange είναι ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα σωματικής θεωρίας του συναισθήματος. Με ανεξάρτητες υποδείξεις από τον ψυχολόγο William James και τον φυσιολόγο Carl Lange, η θεωρία συναισθημάτων των James-Lange υποδεικνύει ότι τα συναισθήματα προκύπτουν ως αποτέλεσμα των σωματικών αντιδράσεων σε γεγονότα.
Αυτή η θεωρία προτείνει ότι όταν βλέπεις ένα εξωτερικό ερέθισμα, αυτό οδηγεί σε μια σωματική αντίδραση. Η συναισθηματική σου αντίδραση εξαρτάται από το πώς μπορείς να ερμηνεύσεις τις σωματικές σου αντιδράσεις. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι είστε στο δάσος και βλέπετε μια αρκούδα. Αρχίζετε να τρέμετε και να έχετε ταχυκαρδία.
Η θεωρία των James-Lange υποδεικνύει ότι θα ερμηνεύσετε τις σωματικές σας αντιδράσεις και θα καταλήξετε στο συμπέρασμα ότι είστε φοβισμένοι (“Τρέμω. Ως εκ τούτου φοβάμαι”). Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία του συναισθήματος, δεν τρέμετε επειδή είστε φοβισμένοι. Αντ ‘αυτού, νιώθετε φοβισμένοι επειδή τρέμετε.
Η θεωρία συναισθήματος των Cannon-Bard
Μια άλλη πολύ γνωστή σωματική θεωρία του συναισθήματος είναι η θεωρία των Cannon-Bard. Ο Walter Cannon διαφώνησε με την θεωρία των James-Lange για πολλούς λόγους. Κατ ‘ αρχάς, πρότεινε, ότι οι άνθρωποι μπορεί να νιώθουν σωματικές αντιδράσεις που συνδέονται με συναισθήματα χωρίς όμως να αισθάνονται πραγματικά αυτά τα συναισθήματα. Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να έχει ταχυκαρδία από άσκηση και όχι επειδή φοβάται.
Ο Cannon υπέδειξε επίσης, ότι οι συναισθηματικές αντιδράσεις συμβαίνουν πάρα πολύ γρήγορα για να είναι απλά τα προϊόντα μιας σωματικής κατάστασης. Όταν αντιμετωπίζετε ένα κίνδυνο στο περιβάλλον, συχνά νιώθετε φόβο πριν αρχίσετε να αντιμετωπίζετε τα σωματικά συμπτώματα που σχετίζονται με αυτόν, όπως τρέμουλο στα χέρια, γρήγορη αναπνοή, και ταχυκαρδία.
Ο Cannon, πρότεινε την θεωρία του για πρώτη φορά το 1920 και το έργο του αργότερα επεκτάθηκε από τον φυσιολόγο Philip Bard κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930. Σύμφωνα με τη θεωρία του συναισθήματος των Cannon-Bard, νιώθουμε συναισθήματα και σωματικές αντιδράσεις όπως εφίδρωση, τρέμουλο, και ένταση των μυών ταυτόχρονα.
Πιο συγκεκριμένα, η θεωρία υποδεικνύει ότι τα συναισθήματα προκύπτουν όταν ο θάλαμος στέλνει ένα μήνυμα στον εγκέφαλο ως απόκριση σε ένα ερέθισμα, με αποτέλεσμα να προκαλείται μια σωματική αντίδραση. Ταυτόχρονα, ο εγκέφαλος λαμβάνει επίσης σήματα ενεργοποιώντας τη συναισθηματική εμπειρία. Η θεωρία των Cannon-Bard υποδηλώνει ότι η σωματική και ψυχολογική εμπειρία των συναισθημάτων συμβαίνει ταυτόχρονα και ότι το ένα δεν προκαλεί το άλλο.
Η θεωρία των Schachter-Singer
Επίσης γνωστή και ως η διπαραγοντική θεωρία του συναισθήματος, η θεωρία των Schachter-Singer είναι ένα παράδειγμα μιας γνωστικής θεωρίας του συναισθήματος. Αυτή η θεωρία προτείνει ότι πρώτα συμβαίνει η σωματική διέγερση , και στη συνέχεια το άτομο πρέπει να εντοπίσει την αιτία για αυτή τη διέγερση για να την νιώσει και να την κατηγοριοποιήσει ως συναίσθημα. Ένα ερέθισμα οδηγεί σε μια σωματική αντίδραση που στη συνέχεια ερμηνεύεται διανοητικά, κατηγοριοποιείται και οδηγεί σε ένα συναίσθημα.
Η θεωρία των Schachter-Singer αντλεί τόσο από τη θεωρία των James-Lange, όσο και από τη θεωρία των Cannon-Bard του συναισθήματος. Όπως και στη θεωρία των James-Lange, η θεωρία των Schachter-Singer υποδεικνύει ότι άνθρωποι συνάγουν συναισθήματα βάσει σωματικών αντιδράσεων. Ο κρίσιμος παράγοντας είναι η κατάσταση και η γνωστική ερμηνεία που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν για να κατηγοριοποιήσουν το συναίσθημα.
Όπως η θεωρία των Cannon-Bard, η θεωρία των Schachter-Singer προτείνει επίσης ότι παρόμοιες σωματικές αντιδράσεις μπορούν να παράγουν ποικίλα συναισθήματα. Για παράδειγμα, εάν βιώσετε ταχυκαρδία και εφίδρωση στις παλάμες κατά τη διάρκεια ενός σημαντικού διαγωνίσματος στα μαθηματικά, πιθανότατα θα αναγνωρίσετε το συναίσθημα ως άγχος. Εάν αντιμετωπίσετε τις ίδιες σωματικές αντιδράσεις σε ένα ρομαντικό ραντεβού, μπορεί να ερμηνεύσετε αυτές τις αντιδράσεις ως αγάπη, στοργή, ή διέγερση.
H θεωρία εκτίμησης/αξιολόγησης
Σύμφωνα με τις θεωρίες εκτίμησης/ αξιολόγησης του συναισθήματος (appraisal theories of emotion), η σκέψη πρέπει να προηγηθεί προτού προκύψουν τα συναισθήματα. Ο Richard Lazarus ήταν πρωτοπόρος σε αυτόν το θεωρητικό πεδίο του συναισθήματος, και έτσι η θεωρία αυτή συχνά αναφέρεται ως “Lazarus theory of emotion”.
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η αλληλουχία των γεγονότων συνεπάγεται πρώτα ένα ερέθισμα, ακολουθούμενη από τη σκέψη η οποία στη συνέχεια οδηγεί στην ταυτόχρονη εμπειρία σωματικής απόκρισης και συναισθήματος. Για παράδειγμα, εάν συναντήσετε μια αρκούδα στο δάσος, μπορεί να αρχίσετε αμέσως να νομίζετε ότι βρίσκεστε σε μεγάλο κίνδυνο. Αυτό οδηγεί στη συνέχεια στη συναισθηματική εμπειρία του φόβου και στις σωματικές αντιδράσεις που συνδέονται με την αντίδραση μάχης ή φυγής.
Η Θεωρία ανάδρασης του προσώπου
Η θεωρία ανάδρασης του προσώπου υποδεικνύει ότι οι εκφράσεις του προσώπου είναι συνδεδεμένες ώστε να βιώνουν συναισθήματα. Ο Κάρολος Δαρβίνος και ο William James παρατήρησαν νωρίς ότι μερικές φορές οι σωματικές αντιδράσεις εμφάνιζαν συχνά άμεσο αντίκτυπο στο συναίσθημα, αντί απλώς να αποτελούν συνέπεια του συναισθήματος. Οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας, προτείνουν ότι τα συναισθήματα είναι άμεσα συνδεδεμένα με αλλαγές στους μύες του προσώπου. Για παράδειγμα, άτομα που αναγκάζονται να χαμογελάσουν με ευχαρίστηση σε μια κοινωνική συγκέντρωση, θα περάσουν καλύτερα στη συγκέντρωση από ότι εάν ήταν συνοφρυωμένοι ή είχαν μια πιο ουδέτερη έκφραση προσώπου.
—-
Cannon, W. B. (1927) The James-Lange theory of emotion: A critical examination and an alternative theory. American Journal of Psychology, 39, 10-124.
Myers, D. G. (2004). Theories of Emotion. Psychology: Seventh Edition. New York, NY: Worth Publishers.
James, W. (1884). What is an Emotion? Mind, 9, 188-205.
Πηγή: verywell.com
Της Kendra Cherry (Master of Science in education, Bachelor of Science in psychology)
Απόδοση/Μετάφραση: Ελένη Τομπέα
socialpolicy.gr
