Η κοινωνική ιδιότητα του πολίτη στο λαβύρινθο της αβεβαιότητας

Αθανασόπουλος Γεώργιος,

Απόφοιτος του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής

Παντείου Πανεπιστημίου

Κοινωνική Ιδιότητα του Πολίτη. Από εννοιολογικής προσέγγισης είναι αρκετά δύσκολο να αποσαφηνίσουμε τι ακριβώς είναι. Ιδιαίτερα, στον 21^ο  αιώνα, όπου τα χαρακτηριστικά των κοινωνιών αλλάζουν με ραγδαίο και ταχύ ρυθμό καθίσταται ακόμα πιο αβέβαιη η οποιαδήποτε σημασιολογική οριοθέτηση αυτής της έννοιας. Ένας επιπρόσθετος λόγος για το κώλυμα της εύρεσης ενός ακριβού ορισμού θεωρείται και το γεγονός πως η ιδιότητα του πολίτη αποτελείται από πολλά και διαφορετικά συστατικά. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, ο κάθε πολίτης μιας πόλης, μιας περιοχής, ενός χωριού, ενός νησιού έχει κάποια δικαιώματα και υποχρεώσεις που συνοδεύουν την καθημερινότητά του. Κατά τον Μarshall η ιδιότητα του πολίτη διακρίνεται σε τρία μέρη: το ατομικό στοιχείο (δικαιώματα απαραίτητα για την ελευθερία του ατόμου –προσωπική ελευθερία, ελευθερία έκφρασης, σκέψης, πίστης κ.λπ.), το πολιτικό στοιχείο (δικαίωμα συμμετοχής στην άσκηση της πολιτικής δύναμης) το κοινωνικό στοιχείο (όλο το φάσμα δικαιωμάτων της ζωής ενός πολιτισμένου όντος σύμφωνα με το επίπεδο ζωής που γίνεται αποδεκτό στη συγκεκριμένη κοινωνία). Με αυτό τον τρόπο ο πολίτης αποκτά δύο μορφές, την ιδιωτική και την δημόσια.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδιότητας του ευρωπαίου, πλέον, πολίτη  έπαιξε η εκπαίδευση, ιδιαίτερα όταν αυτή έγινε υποχρεωτική. Με την ανάπτυξη της εκβιομηχάνισης σε όλες σχεδόν τις αναπτυγμένες χώρες οι ανάγκες της οικονομίας «επιβάλλουν» τη χρήση ειδικευμένου εργατικού δυναμικού στη βιομηχανία, ήτοι μορφωμένους εργάτες και τεχνίτες. Έτσι, λοιπόν, το δικαίωμα στην εκπαίδευση γίνεται ταυτόχρονα και υποχρέωση του ατόμου, προκειμένου να μπορέσει να εργαστεί, να ενταχθεί και να ζήσει στην κοινωνία. Η ίδια η κοινωνία με τη συγκεκριμένη οργάνωση, δομή και λειτουργία της, τον πολιτισμό της, επιβάλλει αυτήν την υποχρέωση στους πολίτες ακολουθώντας τις αλλαγές της εποχής.

Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής για την πολιτειακή ενεργοποίηση – δραστηριοποίηση των πολιτών, αναζητούνται διαρκώς, μέσω ποικίλων δραστηριοτήτων και προγραμμάτων, στρατηγικές, για να διαμορφωθεί μια ευρωπαϊκή ιδιότητα του πολίτη. Ο στόχος επικεντρώνεται σε διάφορες μορφές συνεργασίας και δικτύωσης των πολιτών της Ενωμένης Ευρώπης μέσω οργανώσεων τοπικών και εθνικών, για να επιτευχθεί η ενεργή και δραστήρια συμμετοχή του πολίτη σε δημόσιες πολιτικές. Απώτερος στόχος, όμως, θα πρέπει να είναι η παγκόσμια εδραίωση της ισότητας, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της κοινωνικής συνοχής, της αλληλοκατανόησης και αλληλεγγύης στο πλαίσιο της δημοκρατικής συμμετοχής του πολίτη στην κοινωνία. Αυτό σημαίνει ότι ο ευρωπαίος πολίτης αποκτά και μια «δημοκρατική ιδιότητα».

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημοκρατική ιδιότητα του πολίτη είναι ο ενεργός πολίτης, ο οποίος μπορεί να λάβει τη θέση του στην κοινωνία και να συμβάλλει στην ανάπτυξή της σε όποιο επίπεδο μπορεί. Προκειμένου ο πολίτης να συμμετέχει ενεργά στα κοινά θα πρέπει με κατάλληλες μεθόδους μάθησης να αποκτήσει την εμπειρία της αντιμετώπισης προβλημάτων της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, που τον απασχολούν καθημερινά.

Συνεπώς, η κοινωνική ιδιότητα του πολίτη σημαίνει και αυτομάτως την ικανότητα του ατόμου να συμμετέχει ενεργά στις δημόσιες υποθέσεις της πόλης και της χώρας του ή ακόμα και σε υποθέσεις που αφορούν το παγκόσμιο γίγνεσθαι, όπως η εκλογή του πλανητάρχη. Συνδέεται άρρηκτα με την κοινωνική πολιτική, καθώς αυτού του είδους η πολιτική εξ ορισμού μεριμνά για την βελτιστοποίηση της κατάστασης των κοινωνιών. Μέσω διαφόρων μέτρων, πολιτικών και μέσων παρεμβαίνει σε τρωτά σημεία που παρεμποδίζουν την κοινωνική πρωτίστως και την οικονομική ακολούθως ανάπτυξη. Μέσω της δράσης της βοηθά στην ευκολότερη ένταξη των ατόμων στην κοινωνική πραγματικότητα, καταβάλλοντας τις μέγιστες προσπάθειες, αν όχι να εξολοθρέψει, τουλάχιστον να υπονομεύσει και να απομονώσει κάθε είδους αποκλεισμό. Παρέχει, επίσης, ένα  «δίκτυ ασφαλείας» σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες, όπως φτωχοί, σεισμοπαθείς, ασθενείς, πολύτεκνοι, κλπ.

Επομένως, συμπληρώνει τα «κομμάτια» της κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη. Στην εποχή που ζούμε το έργο της κοινωνικής πολιτικής συναντά πολλά εμπόδια και αυτό επειδή η εφαρμογή του νεοφιλελευθερισμού και των πολιτικών λιτότητας έχουν επιφέρει δραστικές περικοπές των κοινωνικών δαπανών και αξιοσημείωτη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους. Η αδύναμη έως ισχνή παρέμβαση της για την επίλυση σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων δεν έχει κριθεί αποτελεσματική. Η όλη υπονόμευση της κοινωνικής πολιτικής αλλοιώνει και μεταλλάσσει κατ’ επέκταση και το περιεχόμενο της κοινωνικής ιδιότητας του πολίτη, αφού η ιδιότητα αυτή αποτελεί μέρος της δράσης της.

Συμπερασματικά, η κοινωνική ιδιότητα του πολίτη είναι ένα πολυδιάστατο αντικείμενο. Το περιεχόμενο της επηρεάζεται από τις εκάστοτε κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Συνεπώς, αυτό που θα ήταν ορθό να πράξει η κάθε κοινωνία είναι να ενσωματώσει στους κόλπους της πολιτικές που θα εγγυώνται την ισότητα, τον σεβασμό, την φερεγγυότητα, την σταθερότητα και την ευημερία, έτσι ώστε να μην χάνει την κοινωνική του υπόσταση ο «πολίτης».