Επανάσταση και πραγματικότητα – Η οικογένεια στη Ρωσία κατά τον 20o αιώνα

Του Gijs Kessler*

Οι Μπολσεβίκοι, οι οποίοι ήρθαν στην εξουσία στη Ρωσία, το 1917, εκλάμβαναν την οικογένεια ως ένα προπύργιο της παλαιάς τάξης, την οποία στόχευαν να υπονομεύσουν ως κοινωνικό θεσμό. Η πολιτική αυτή είχε σημαντικές συνέπειες για τη ρωσική κοινωνία. Ερευνητική ομάδα αποτελούμενη από Ολλανδούς και Ρώσους ερευνητές του Διεθνούς Ινστιτούτου Κοινωνικής Ιστορίας διεξήγαγε έρευνα σε αυτό το πεδίο, και πραγματοποίησε σχετική έκθεση.

Ο κύριος ενδοιασμός των Μπολσεβίκων σχετικά με την οικογένεια ήταν ότι καταπίεζε τις γυναίκες. Τα οικογενειακά όρια απέτρεπαν τις γυναίκες να αποκτούν αμειβόμενη εργασία και έτσι να συμβάλλουν και οι ίδιες στην κοινωνία. Και αυτό ερχόταν σε αντίθεση με τις ιδέες των Μπολσεβίκων όσον αφορά την ισότητα. Έτσι, οι γυναίκες έπρεπε να απελευθερωθούν από τα δεσμά της οικογένειας.

Οι Μπολσεβίκοι ανέλαβαν γρήγορα δράση. Τον Δεκέμβριο του 1917, μόλις ένα μήνα μετά την επανάσταση, νομιμοποιήθηκε το διαζύγιο, ακολουθούμενο από την νομιμοποίηση της άμβλωσης το 1920 και της συγκατοίκησης το 1926, για την οποία ίσχυε πλέον το ίδιο νομικό καθεστώς με τον γάμο.

Ένα τελικό, κρίσιμο στοιχείο της απελευθέρωσης των γυναικών ήταν η μεταφορά της οικογενειακής φροντίδας στην κοινωνία. Αυτό έδωσε αφορμή για τη διάδοση πειραματικών κοινόβιων, με κεντρικές υπηρεσίες πλυντηρίου, γευμάτων που μαγειρεύονταν και τρώγονταν μαζί και τη συλλογική ανάθρεψη των παιδιών.

Φυσικά η οικογένεια δεν έπαψε να υπάρχει, αλλά η νομιμοποίηση του διαζυγίου ιδιαίτερα είχε σημαντικές συνέπειες. Και αυτό συνέβη λόγω της έλλειψης των ανδρών. Αρκετά περισσότεροι άνδρες από ό, τι γυναίκες είχαν πεθάνει κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο πόλεμο της περιόδου 1914-1922 και δεδομένης αυτής της κατάστασης η επίθεση στην οικογένεια απεδείχθη αντιπαραγωγική. Αύξησε την καιροσκοπική συμπεριφορά των ανδρών, οι οποίοι αισθάνονταν όλο και λιγότερο περιορισμένοι από τα όρια του γάμου, αλλάζοντας συντρόφους όποτε το ήθελαν. Έτσι η ισότητα υπό συνθήκες άνισης κατανομής της δύναμης προκάλεσε ανασφάλεια στις γυναίκες, αντί για χειραφέτηση.

Στα μέσα του 1930, οι πολιτικές ξαφνικά αντιστράφηκαν. Ο θεσμός της οικογένειας αποκαταστάθηκε και οι αμβλώσεις έγιναν και πάλι παράνομες. Αυτή η νέα συντηρητική στροφή φαίνεται να  παρακινήθηκε από την επιθυμία για στήριξη της κοινωνικής συνοχής και αύξησης του πληθυσμού. Η κολεκτιβοποίηση της γεωργίας και ο λιμός του 1932-33 είχε αφαιρέσει εκατομμύρια ζωές και τα ποσοστά γεννήσεων είχαν μειωθεί λόγω της εκβιομηχάνισης. Η οικογένεια τώρα καλείται να ανασυγκροτήσει τις τάξεις. Η πραγματικότητα επικράτησε της ιδεολογίας.

Μετά τα χαοτικά χρόνια του πολέμου και της ανασυγκρότησης, από τη δεκαετία του 1950 και μέτα μια νέα μορφή οικογένειας σχηματίζεται. Η τυπική Σοβιετική οικογένεια αποτελείτο από τρεις γενιές κάτω από μία στέγη: τη γιαγιά, τα παιδιά και τα εγγόνια της. Το πως προέκυψε αυτό το μοτίβο, εξηγείται σε βίντεο με τρεις οθόνες προβολής (στα Ρωσικά) από την έκθεση “Together and Apart. The Family in Russia in the Twentieth Century” (σ.σ. έκθεση σχετικά με την οικογένεια στη Ρωσία κατά τον εικοστό αιώνα. Η έκθεση παρουσιάστηκε στην Ολλανδία (2012) και τη Ρωσία (2013, 2014, 2015)).

* This is an abridged version of a lecture by Gijs Kessler at the Hermitage Amsterdam on March 2017

Πηγή: socialhistory.org

Απόδοση/Επιμέλεια: Τομπέα Ελένη

socialpolicy.gr

Κράτα το