Ντούνης Ανδρέας
Η θεωρία του λόγου του Jurgen Habermas, υπό το πλαίσιο των αγώνων αναγνώρισης, αντιτίθεται στην τάση της φιλελεύθερης σκέψης να απομακρύνει τα άτομα και τα δικαιώματά τους από το κοινωνικό πλαίσιο [1].
Η γενικότερη θεωρία του Habermas, ωστόσο, στηρίζεται στην παράδοση της πολιτικής θεωρίας και δεοντολογικής ηθικής που εμπνέεται από τον Διαφωτισμό, παράδοση την οποία πολλοί φεμινιστές/ πολλές φεμινίστριες έχουν απορρίψει [2].
Εντούτοις, υπό μία αντίστροφη προσέγγιση, ο Habermas επηρεάστηκε ιδιαίτερα από τους φεμινιστικούς αγώνες, οι οποίοι αποκάλυπταν πώς οι προοδευτικές νομικές και γραφειοκρατικές μεταρρυθμίσεις που στόχευαν να έχουν ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη ισότητα υποβαθμίζονταν μέσω της πλαισίωσής τους σε όρους παραδοσιακών (προ) υποθέσεων αναφορικά με τους έμφυλους ρόλους. Για παράδειγμα, το δικαίωμα στην ίση αμοιβή για εργασία ίσης αξίας μπορεί να μην έχει το ίδιο επιθυμητό αποτέλεσμα σε όρους επιδιωκόμενης αλλαγής εξαιτίας της περιορισμένης πρόσβασης στην παιδική φροντίδα [3].
Είναι ξεκάθαρο, πώς, ορισμένοι λόγοι εξαρτώνται από άλλες μορφές λόγων: πιο ξεκάθαρα, οι ηθικοί λόγοι και οι λόγοι δεοντολογίας βασίζονται μερικώς σε εμπειρικούς ισχυρισμούς, και έτσι εξαρτώνται από το αποτέλεσμα των εμπειρικών λόγων σχετικά με τις συνθήκες και επιπτώσεις των συμπεριφορικών κανόνων και την συλλογική επιδίωξη μιας καλής ζωής. Το ζήτημα της αλληλεξάρτησης γίνεται ιδιαίτερα κρίσιμο στην πολιτική σφαίρα, όπου διαφορετικοί λόγοι διαπλέκονται και οδηγούν σε ανταγωνιστικά συμπεράσματα, ή όταν ζητήματα ανακύπτουν στα οποία οι μορφές λόγων δεν μπορούν να είναι ξεκάθαρα διακριτοί, ούτως ώστε τα πρότυπα πειστικότητας μπορούν εύκολα να «προσβληθούν» [4].
Ενώ, λοιπόν, εν γένει, η συνεισφορά του Habermas στο πεδίο του φύλου είναι περιορισμένη, η θεωρία του λόγου που ανέπτυξε αποτελεί ένας εκ των πλέον σύγχρονων πειστικών προβληματισμών για την πολιτική και τις ηθικές και κοινωνικές νόρμες, και έτσι συγκεντρώνει εξαιρετικό ενδιαφέρον για τους/ τις θεωρητικούς/ θεωρητικές του φεμινισμού, παρά την αποτυχία της να θεωρητικοποιήσει εξειδικευμένα το φύλο. Επειδή η φεμινιστική βιβλιογραφία και αρθρογραφία προβληματοποιεί τις έμφυλες σχέσεις οι οποίες κατασκευάζονται και ενισχύονται πολιτικά, ανεξάρτητα από συχνά σημαντικές διαφοροποιήσεις, είναι επί της ουσίας πολιτικά ωθούμενη. Έτσι, μεγάλο τμήμα της φεμινιστικής θεωρίας αφιερώνεται στην διευκρίνιση του κοινωνικού και πολιτικού κόσμου και στον τρόπο με τον οποίο το κοινωνικό φύλο λειτουργεί προς την κατεύθυνση της παραγωγής και αναπαραγωγής της αντρικής κυριαρχίας και της γυναικείας καθυπόταξης. Η θεωρία του Habermas μπορεί να είναι πολλαπλά χρήσιμη σε αυτό τον προβληματισμό, καθώς παρέχει ένα πλαίσιο για την ανάλυση της δομής της σύγχρονης ζωής, και παρέχει προοπτική τόσο για χειραφετικούς τρόπους ζωής όσο και για τρόπους ζωής εντός πολιτικής καταπίεσης, χειραγώγησης από τις δυνάμεις της αγοράς, και κυριαρχίας. Η θεωρία του λόγου του Habermas δεν είναι απλώς χρήσιμη για πολιτική κριτική, μέσω της ριζικής ανασημασιοδότησης του υποκειμένου και του διϋποκειμενικού σχηματισμού της ταυτότητας του υποκειμένου, αλλά παρέχει και έναν κανονιστικό ιδεότυπο των σχέσεων εαυτού / άλλου και των πλαισίων λόγων εντός των οποίων διαμεσολαβούνται, και έτσι η χρησιμότητά της και η κατεύθυνσή της κυμαίνεται μεταξύ των σφαιρών του δημόσιου και του ιδιωτικού, του προσωπικού και του πολιτικού [5].
——————————-
[1] Craig Browne, Critical Social Theory, SAGE Publications, Australia, 2017.
[2] Johanna Meehan (edited), Feminists Read Habermas, Gendering the Subject of Discourse, Routledge Editions, 1995 (this edition 2013).
[3] Craig Browne, Critical Social Theory, SAGE Publications, Australia, 2017.
[4] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Jurgen Habermas
[5] Johanna Meehan (edited), Feminists Read Habermas, Gendering the Subject of Discourse, Routledge Editions, 1995 (this edition 2013).
