Φτώχεια στην εργασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Νέα Έκθεση Eurofound

Σύνοψη

Εισαγωγή

Οι εργαζόμενοι φτωχοί αποτελούν ένα σημαντικό τμήμα των συνολικότερων στατιστικών φτώχειας και υπολογίζεται ότι αποτελούν το 10% των εργαζομένων της Ευρώπης. Η συγκεκριμένη έκθεση εξετάζει την φτώχεια στην εργασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συνεχίζοντας από το σημείο στο οποίο ολοκληρώθηκε η προηγούμενη έκθεση του Eurofound για το ίδιο θέμα, και που είχε δημοσιευθεί το έτος 2010.

Διερευνά τον τρόπο εξέλιξης της φτώχειας στην εργασία ως επακόλουθο της οικονομικής κρίσης του 2008, βάσει της ανάλυσης των πρόσφατων διαθέσιμων δεδομένων από την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Union Statistics on Income and Living Conditions (EU-SILC).

Παρότι τα στατιστικά της φτώχειας στην εργασία έχουν μελετηθεί και στο παρελθόν, γνωρίζουμε λίγα σχετικά με το τι σημαίνει να ανήκει κανείς στην κατηγορία των εργαζόμενων φτωχών. Η έκθεση διερευνά τις κοινωνικές προεκτάσεις της φτώχειας στην εργασία μέσω της περιγραφής της ευημερίας και των συνθηκών διαβίωσης των εργαζόμενων φτωχών. Εξετάζει επίσης τα διαφορετικά μέτρα που υιοθετήθηκαν από τις κυβερνήσεις για την πρόληψη ή την άμβλυνση της φτώχειας στην εργασία, και ειδικότερα τα έμμεσα μέτρα που βελτιώνουν τα πρότυπα διαβίωσης των εργαζόμενων φτωχών.

Τα συγκεκριμένα έμμεσα μέτρα δεν έχουν λάβει την δέουσα προσοχή από την άποψη των επιπτώσεων στις πολιτικές εν συγκρίσει με τα άμεσα μέτρα για την αύξηση των εισοδημάτων, όπως οι κατώτατοι μισθοί και οι κοινωνικές μεταβιβάσεις.

Πολιτικό πλαίσιο

Η πρόληψη της φτώχειας στην εργασία θα πρέπει να γίνει κατανοητή ως τμήμα του συνολικότερου στόχου για την μείωση της φτώχειας στην Ε.Ε. Η Στρατηγική “Ευρώπη 2020” αναγνωρίζει τους ανέργους ως άτομα που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερο κίνδυνο φτώχειας. Παρόλα αυτά, η εύρεση εργασίας δεν είναι πάντα επαρκής συνθήκη για την έξοδο από την φτώχεια. Ακόμη και πριν την έναρξη της οικονομικής κρίσης του 2008, ένας σημαντικός αριθμός των εργαζομένων στην Ευρώπη ήταν φτωχοί.

Από εκείνο το χρονικό σημείο και μετέπειτα, υφίσταται ένα αυξανόμενο χάσμα στα ποσοστά φτώχειας στην εργασία μεταξύ των κρατών-μελών. Το συγκεκριμένο χάσμα απαιτεί πολιτική προσοχή υπό το δεδομένο της δέσμευσης της Ε.Ε. για οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή, ενταξιακή μεγέθυνση και ανοδική οικονομική σύγκλιση για τα κράτη-μέλη.

Η σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2017) για τον Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων αναγνωρίζει ρητώς την ανάγκη για πολιτικές και μέτρα για την αντιμετώπιση της φτώχειας στην εργασία.

Κύρια Ευρήματα

Αν και είναι δύσκολο να διακριθούν ξεκαθαρές τάσεις, υπάρχει σχέση μεταξύ της αύξησης των μη-τυπικών μορφών απασχόλησης σε πολλές χώρες και στην αύξηση του ποσοστού των Ευρωπαίων σε κίνδυνο φτώχειας στην εργασία.
Οι εργαζόμενοι φτωχοί αντιμετωπίζουν σημαντικά περισσότερα κοινωνικά προβλήματα από τον γενικό πληθυσμό ως σύνολο: η φτώχεια στην εργασία σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα υποκειμενικής και ψυχικής ευημερίας, προβλήματα εύρεσης στέγης, καθώς και προβλήματα στέγασης όπως και δυσκολίες στις σχέσεις και αισθήματα κοινωνικού αποκλεισμού. Το συγκεκριμένο εύρημα καταδεικνύει την σημαντικότητα ειδικότερης προσοχής προς αυτή την ομάδα και τη βελτίωση της καταγραφής της κοινωνικής κατάστασης των ανθρώπων σε κίνδυνο εργασιακής φτώχειας.
Τα περισσότερα κράτη-μέλη δεν αντιμετωπίζουν εξειδικευμένα την φτώχεια στην εργασία, και τα παραδείγματα σε αυτή την Έκθεση δείχνουν πώς οι κυβερνήσεις και οι κοινωνικοί εταίροι έχουν προσεγγίσει το ζήτημα μέσω της συζήτησης για το γενικότερο φαινόμενο της φτώχειας, με ιδιαίτερη εστίαση σε μέτρα για την ένταξη των ανθρώπων στην εργασία. Συνεπακόλουθα, ο αριθμός των πολιτικών που έχουν σχεδιαστεί ρητώς για την προστασία ή τη βελτίωση της κατάστασης των εργαζόμενων φτωχών είναι περιορισμένος.
Παρότι ένας επαρκής κατώτατος μισθός αποτελεί βασικό πυλώνα για οποιοδήποτε μοντέλο κοινωνικής προστασίας για τους εργαζόμενους φτωχούς, είναι ξεκάθαρο πώς η πολιτική προσοχή θα πρέπει προτιμότερα να δοθεί στο ελάχιστο εισόδημα σε επίπεδο νοικοκυριό ώστε να αντιπροσωπεύει με μεγαλύτερη ακρίβεια την κατάσταση μεγάλου τμήματος των εργαζόμενων φτωχών.
Ένα πλεονέκτημα των μέτρων που βελτιώνουν έμμεσα τα πρότυπα διαβίωσης των εργαζόμενων φτωχών είναι πώς βοηθούν τα συγκεκριμένα νοικοκυριά δίχως να αποτελούν (απαραιτήτως) την κύρια εστίασή τους. Δυστυχώς, αυτό το στοιχείο μπορεί να αποτελέσει επίσης ένα σημαντικό μειονέκτημα καθώς ενυπάρχει ο κίνδυνος τα συγκεκριμένα μέτρα να αποτύχουν να προσεγγίσουν την ομάδα των εργαζόμενων φτωχών. Ο αντίκτυπος των έμμεσων μέτρων ως εργαλείο για την πρόληψη της φτώχειας στην εργασία θα πρέπει να αξιολογηθεί περαιτέρω.

Πολιτικοί προσανατολισμοί

Η αύξηση στην φτώχεια στην εργασία κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης έχει οδηγήσει σε ευρύ κοινωνικό αντίκτυπο και δεν αποτελεί απλώς ένα στατιστικό ζήτημα. Η φτώχεια στην εργασία αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα σε ολόκληρη την Ευρώπη, που απαιτεί ειδικότερη πολιτική προσοχή από τις κυβερνήσεις και τους κοινωνικούς εταίρους.
Στα περισσότερα κράτη-μέλη, η εστίαση βρίσκεται στην ένταξη των ατόμων στην εργασία. Ενώ, εν γένει, η εργασία βελτιώνει την κατάσταση των ανθρώπων, δεν αποτελεί καθαυτή λύση για την φτώχεια στην εργασία. Στην πραγματικότητα, η εστίαση στην απασχολησιμότητα μπορεί να αυξήσει την φτώχεια στην εργασία εάν δεν δοθεί η απαραίτητη προσοχή στα εισοδήματα αυτών των εργαζομένων και των νοικοκυριών στα οποία διαβιούν.
Ο κίνδυνος φτώχειας μεταξύ των ατόμων σε μη-τυπικές μορφές απασχόλησης εμφανίζεται αυξημένος κατά τη διάρκεια της ύφεσης. Είναι σημαντικό, οι συγκεκριμένες εξελίξεις στην εργασιακή φτώχεια μεταξύ αυτών των εργαζομένων και των νοικοκυριών τους να παρακολουθούνται προσεκτικά, ούτως ώστε να αξιολογηθούν οι ανάγκες τους και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν. Οι συγκεκριμένοι εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα και πρόσβαση στην κοινωνική προστασία την οποία απολαμβάνουν οι εργαζόμενοι με τυπικές εργασιακές συμβάσεις.
Λαμβάνοντας υπόψιν τον κίνδυνο φτώχειας που αντιμετωπίζουν αυτοί οι εργαζόμενοι κατά τη διάρκεια περιόδων ανεργίας, μέτρα απαιτούνται για τη διευκόλυνση της μετάβασης μεταξύ θέσεων εργασίας και την παροχή οικονομικής υποστήριξης καθώς βρίσκονται στο μεσοδιάστημα μεταξύ θέσεων εργασίας.
Τα κράτη-μέλη θα μπορούσαν να οικοδομήσουν γνώσεις από τις πολιτικές που αναπτύσσονται για την ενίσχυση μίας ιδιαιτέρως ευάλωτης ομάδας εργαζομένων, όσων εργάζονται σε καθεστώς μερικής απασχόλησης από ανάγκη παρά από επιλογή (εργαζόμενοι σε ακούσια μερική απασχόληση).
Καθώς τα κόστη στέγασης και παιδικής φροντίδας μπορεί να οδηγήσουν τα νοικοκυριά στην φτώχεια, είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψιν κατά την μέτρηση της εργασιακής φτώχειας. Για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα κόστη στέγασης ενσωματώνονται στους τυπικούς δείκτες των κοινωνικών εκθέσεων, και τα μεγέθη πριν και μετά τα κόστη στέγασης υπολογίζονται.
Με στόχο η παιδική φροντίδα να αποτελέσει ένα αποτελεσματικό εργαλείο για την καταπολέμηση της φτώχειας στην εργασία, θα πρέπει να προσεγγίσει την ομάδα – στόχο, εργαζόμενοι, δηλαδή, με μικρά παιδιά που εμφανίζουν χαμηλότερα επίπεδα έντασης εργασίας στο νοικοκυριό τους και λιγότερες σταθερές θέσεις εργασίας που σχετίζονται με χαμηλότερα εισοδήματα.
Ακόμη ένας σημαντικός παράγοντας που θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν είναι ο αντίκτυπος της εκπαίδευσης. Η αυξανόμενη τάση προς περισσότερα επαγγέλματα υψηλής ειδίκευσης καλεί σε επενδύσεις στη διά βίου μάθηση ώστε να βοηθηθούν οι άνθρωποι για να εισέλθουν σε θέσεις εργασίας με καλύτερες αμοιβές και να μειωθεί μακροπρόθεσμα η εργασιακή φτώχεια στην Ευρώπη.