Η διευθυντική επανάσταση: μια εισαγωγική σημείωση

Οδυσσέας Διαμάντης

Πτυχιούχος Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου

Ο Αμερικανός φιλόσοφος και πολιτικός θεωρητικός James Burnham (22 Νοεμβρίου, 1905 – 28 Ιουλίου, 1987) διατύπωσε διεξοδικά το 1941 στο βιβλίο «Η διευθυντική επανάσταση» την ιδέα ότι μία νέα κοινωνική τάξη είχε αρχίσει να εμφανίζεται. Η νέα κυρίαρχη, εκμεταλλευτική κοινωνική τάξη για τον Burnham (1941) είναι αυτή των διευθυντών (managers) των επιχειρήσεων, τους οποίους ορίζει ως εκείνους οι οποίοι είναι συντονιστές και οργανώνουν την εκάστοτε επιχείρηση στο σύνολό της. Αποκλείει από τον ορισμό τους τεχνικούς και τους μηχανικούς.

Είχαν προϋπάρξει μελέτες – όπως το βιβλίο των Berle και Means (1932) The modern corporation and private property – όπου υποστηριζόταν πως η ιδιοκτησία των καπιταλιστικών επιχειρήσεων έχει διαχωριστεί από τον έλεγχο τους. Ο Burnham επέκτεινε την συγκεκριμένη ανάλυση, χρησιμοποιώντας μαρξιστικές αναφορές και εννοιολογήσεις με τρόπο αμφιλεγόμενο, παρότι ο ίδιος είχε αποκηρύξει δημοσίως τον μαρξισμό (1940).

Υποστήριξε  ότι είτε η ιδιοκτησία ήταν εταιρική και ιδιωτική είτε κρατική και κυβερνητική, η ουσιώδης οριοθέτηση μεταξύ της κυρίαρχης ελίτ (στελέχη και διαχειριστές αφενός, γραφειοκράτες και λειτουργοί αφετέρου) και της κοινωνικής μάζας δεν ήταν τόσο η ιδιοκτησία όσο ήταν ο έλεγχος επί των μέσων παραγωγής (1941).

Έτσι, μπορεί οι διευθυντές να έχουν ελάχιστα οικονομικά οφέλη στις επιχειρήσεις σε αντίθεση με τους μετόχους και τους χρηματιστές, αλλά διαθέτουν το προνόμιο να ασκούν τον ουσιαστικό έλεγχο στην πρόσβαση στα μέσα παραγωγής και στον σχεδιασμό του παραγωγικού πλάνου σε καθημερινή βάση.

Μαζί με τους διευθυντές αρχίζει να κάνει την εμφάνισή του μέσα από συγκρούσεις ένας νέος τύπος κοινωνίας, που δεν θα ήταν ούτε καπιταλιστικός ούτε σοσιαλιστικός: η διευθυντική κοινωνία. Σε αυτήν, όχι μόνο οι βιομηχανικές μονάδες αλλά και οι κρατικές υπηρεσίες και όλες οι άλλες σημαντικές οργανώσεις θα κυριαρχούνται από τους διευθυντές. Η νέα μορφή κοινωνίας, όπως περιγράφεται, θα έφερνε το τέλος της ιδιωτικής οικονομίας, του αστικού κοινοβουλευτισμού και των εθνικών κυβερνήσεων, της ατομικιστικής κοινωνίας και των αξιών της (Francis, 1982)  και θα τις αντικαθιστούσε με δικό της αξιακό σύστημα εστιασμένο στο κράτος, τον κολλεκτιβισμό, τα καθήκοντα, την αυτοθυσία κ.ο.κ (Burnham,1941). Οι διευθυντές, στον αγώνα τους για κοινωνική επιβολή, επιδιώκουν την μαζική υποστήριξη των εργαζομένων και, παράλληλα, την εκτόπιση των καπιταλιστών από το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Σήμερα, οι ιδέες του Burnham, όπως εκφράστηκαν στο συγκεκριμένο έργο, ασκούν επιρροή στον τρόπο με τον οποίο μελετώνται ο τρόπος λειτουργίας των επιχειρήσεων, οι σχέσεις των εργαζομένων όπως και οι σχέσεις εξουσίας στις μεγάλες επιχειρήσεις, και η πολιτική θεωρία. Ωστόσο, αν κρίνουμε από την καθαρά ταξική επέμβαση του κράτους στα κοινωνικά δρώμενα και την αγορά στην παγκόσμια οικονομική κρίση, η βασική ιδέα του για την αντικατάσταση του καπιταλισμού από μια διευθυντική κοινωνική δομή δεν φαίνεται να έχει επιβεβαιωθεί.

—————-

Βιβλιογραφία

Berle, A., & Means, G. (1932). The Modern Corporation and Private Property Macmillan. New York.

Burnham, J. (1940). Letter of Resignation of James Burnham from the Workers Party.

Burhham, J. (1941). The managerial Revolution: What is happening in the world. J. Burhham.—NY, Day.

Francis, S. T. (1982). Power and History: The Political Thought of James Burnham. The Political Science Reviewer, 12, 265.