* του Marc Lazar
(Καλοκαίρι 2017 – Η Προοδευτική Θέση # 5)
Μετάφραση: Οδυσσέας Διαμάντης
Το Εργατικό Κόμμα, παρά το συνολικό κέρδος 32 θέσεων, έχασε τις γενικές εκλογές στη Βρετανία για τρίτη φορά από το 2010. Στη Γαλλία, το Σοσιαλιστικό Κόμμα (PS) έχει βυθιστεί σε μια καταστροφική κρίση. Ο σοσιαλιστής προεδρικός υποψήφιος Benoît Hamon εξασφάλισε μόλις το 6% των ψήφων κατά τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, ενώ τα αποτελέσματα των γενικών εκλογών στις 11 και 18 Ιουνίου ήταν καταστροφικά.
Οι λόγοι που αποτελούν το θεμέλιο αυτής της κρίσης είναι πολύ γνωστοί, αφού έχουν ριζώσει σχεδόν πριν από σαράντα χρόνια. Τα ιστορικά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα τείνουν να αντιμετωπίζουν ένα σημαντικό αριθμό προκλήσεων: συμπεριλαμβανομένης της παγκοσμιοποίησης, του εξευρωπαϊσμού, των κοινωνικών αλλαγών, των αλλαγών στο εσωτερικό της δημοκρατίας ή της αποδυνάμωσης άλλων βασικών ιδεολογιών. Αυτό που κάποτε ήταν η ισχύς τους – δηλαδή η χρήση κεϊνσιανών πολιτικών που βασίζονται στην ευημερία στο εθνικό πλαίσιο, μια σταθερή οργάνωση, μια συνεκτική διδασκαλία, στενές σχέσεις με τα συνδικάτα – δεν λειτουργούν πλέον προς όφελός τους. Αντίθετα, τα κόμματα που αποτελούν μέρος της ρεφορμιστικής αριστεράς έχουν βιώσει μια κάμψη των ψηφοφόρων, απώλεια μελών, διάβρωση της βάσης των ψηφοφόρων μεταξύ των κυρίαρχων ομάδων παράλληλα με την αποδυνάμωση της στήριξης της μεσαίας τάξης και την αποσύνθεση της πολιτιστικής τους ηγεμονίας. Ενώ αυτό δεν τους εμπόδιζε να κερδίσουν τις εκλογές, η γενική τάση είναι ενδεικτική της ευρείας αποσταθεροποίησης.
Στη δεκαετία του 1990, οι Τόνι Μπλερ και Γκέρχαρντ Σρέντερ θέλησαν να τερματίσουν αυτό το πολιτικό αδιέξοδο υποστηρίζοντας μια «Τρίτη Οδό» μεταξύ φιλελευθερισμού και σοσιαλδημοκρατίας. Η θέση αυτή λαμβάνει υπόψη τον μετασχηματισμό του καπιταλισμού και βασίζεται στον ισχυρισμό ότι η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί η ίδια ανισότητες αλλά παρέχει και ευκαιρίες στα άτομα. Επιπλέον, επιχειρεί να συμβιβάσει τουλάχιστον μερικώς τον φιλελευθερισμό και υποστηρίζει την ισότητα των ευκαιριών για όλους μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης για τα πιο μειονεκτούντα άτομα.
Η θέση επανεξετάζει επίσης το ρόλο του κράτους, ιδιαίτερα σε σχέση με πολιτικές που επιδιώκουν να αντιμετωπίσουν τις ανερχόμενες μεσαίες τάξεις προστατεύοντας παράλληλα τις εργατικές τάξεις. Εκείνοι που υποστηρίζουν την «Τρίτη Οδό» θεωρούν ότι το πολιτικό χάσμα αριστερού-δεξιού ευνοεί τη σύγκρουση μεταξύ των προοδευτικών και των συντηρητικών. Σχεδόν όλα τα Σοσιαλδημοκρατικά κόμματα έχουν εφαρμόσει τέτοιες έννοιες και έχουν προσαρμοστεί στις συνθήκες που επικρατούν στις αντίστοιχες χώρες τους.
Οι υποστηρικτές του τρίτου τρόπου έχουν υποφέρει από το 2003 μετά τη συμμετοχή του Τόνι Μπλερ στον πόλεμο στο Ιράκ και έχουν αγωνιστεί να προχωρήσουν δεδομένης της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008. Σε ολόκληρο τον κόσμο τα μέτρα λιτότητας έχουν δημιουργήσει ανεργία και, ακόμη και όταν η ανεργία έχει μειωθεί στη συνέχεια, η κοινωνική ανισότητα έχει διευρυνθεί περαιτέρω. Η Ευρώπη έχει απογοητεύσει στο παρελθόν και συνεχίζει να το κάνει. Οι κοινωνίες μας κλονίζονται από φόβους όπως η μετανάστευση και οι μετανάστες. Η ευρεία δυσπιστία των θεσμών, των πολιτικών και των πολιτικών κομμάτων είναι συνηθισμένη, με ολοένα και λιγότερες εξαιρέσεις, ενώ οι λαϊκιστές συνεχίζουν να προχωρούν.
Έχει αναπτυχθεί ένα χάσμα μεταξύ της ρεφορμιστικής Αριστεράς και της ριζοσπαστικής Αριστεράς. Ωστόσο, όποια και αν είναι η στρατηγική που επέλεξαν, τα κόμματα αυτά παρέμειναν ανίκανα να εξασφαλίσουν την εξουσία. Ο Benoît Hamon αγωνίστηκε σε ένα πολύ αριστερό πρόγραμμα και κατά συνέπεια η βάση των ψηφοφόρων του μεταφέρθηκε για να ψηφίσει τον Εμμανουήλ Μακρόν ή τον Ζαν-Λυκ Μελανσόν.
Αντίθετα, ο Jeremy Corbyn αγωνίστηκε σε ένα συμβατικό αριστερό πρόγραμμα με το οποίο βρέθηκε να σημειώνει σημαντική πρόοδο σε σύγκριση με το 2015, επιβάλλοντας παράλληλα την παρουσία του ως πραγματικού ηγέτη του κόμματος – ωστόσο αυτό δεν ήταν αρκετό για να εξασφαλίσει νίκη επί της Theresa May. Ο Pedro Sanchez ανέλαβε με επιτυχία τον έλεγχο του PSOE (Ισπανικό Σοσιαλιστικό Κόμμα Εργαζομένων) μεταθέτοντας την προσοχή του αριστερά και υποστηρίζοντας μια συμμαχία με τον Podemos (“Μπορούμε” το ισπανικό αριστερό πολιτικό κόμμα) που μπορεί τελικά να ωφελήσει τους τελευταίους και όχι τους σοσιαλιστές. Ενώ το γερμανικό SPD (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα) και το ιταλικό PD (Δημοκρατικό Κόμμα) εξακολουθούν να διερευνούν την εξισορρόπηση των κοινωνικο-φιλελεύθερων πολιτικών με κοινωνικά και οικολογικά μέτρα (περισσότερο στη Γερμανία), αλλά με περιορισμένη επιτυχία. Ενώ στην Ισπανία, την Ελλάδα, τη Γαλλία, τις Κάτω Χώρες και το Βέλγιο, μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης μετατρέπει τα μεταρρυθμιστικά κόμματα προς τα αριστερά.
Προς το παρόν, όμως, η σοσιαλδημοκρατία δεν βρήκε λύση. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένης της μετατόπισης του σημερινού παραδείγματος. Το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στην Αριστερά και την Δεξιά δεν έχει εξαφανιστεί, όπως κάποιοι ισχυρίζονται, ειδικά σε κοινωνικά ζητήματα. Ωστόσο, είναι εύλογο να υποστηρίξουμε ότι ένα τέτοιο πολιτικό χάσμα δεν διαρθρώνει πλέον την κοινωνία με το ίδιο σθένος, όπως δείχνει η πρόσφατη ιστορία, και η συμπεριφορά ψήφου είναι πολύ πιο ρευστή.
Το πολιτικό φάσμα είναι αλληλένδετο με άλλους τομείς διαίρεσης μέσα στην κοινωνία: μεταξύ των φιλοευρωπαϊστών και εκείνων που αντιτίθενται στην Ευρώπη, μεταξύ εκείνων που υποστηρίζουν την ανοικτή κοινωνία και εκείνων που πιστεύουν σε μια κλειστή κοινωνία.
Είναι ζωτικής σημασίας οι αριστεροί να αξιοποιήσουν αυτή την ευκαιρία για να αναθεωρήσουν τις πολιτικές τους, να ξανασκεφτούν τις προτάσεις τους, να ανανεώσουν πλήρως τον εαυτό τους, να αλλάξουν τον τρόπο λειτουργίας τους και να λάβουν μέτρα για να επανασυνδεθούν με το κοινό που έχει κλονιστεί από τα πρόσφατα γεγονότα ,δηλαδή, εάν οι ψηφοφόροι είναι διατεθειμένοι να αποδεχθούν τέτοιες αλλαγές. Εάν όμως αποτύχουν, η σοσιαλδημοκρατική αριστερά, όπως την ξέρουμε, θα μπορούσε να εξαφανιστεί ακριβώς όπως τα κομμουνιστικά κόμματα εξαφανίστηκαν από την ιστορία. Αυτό θα είχε ανθρωπολογικές συνέπειες για την ιστορία της Ευρώπης.
* ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Ο Marc Lazar είναι καθηγητής πολιτικής ιστορίας και πολιτικής κοινωνιολογίας στην Sciences Po και από το 2000 είναι διευθυντής στο Ινστιτούτο. Είναι επίσης επικεφαλής της Διεθνούς Ομάδας Έρευνας για τη Σύγχρονη Ιταλία (GREPIC) στο CERI (Κέντρο Διεθνούς Έρευνας και Μελετών).
Πρωτότυπο: THE EUROPEAN LEFT IS AT RISK, Marc Lazar. Summer 2017 – The Progressive Post #5
