Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις της αυτοκτονίας: Η Διαντιδραστική Προσέγγιση του Douglas

Μετάφραση / Απόδοση: Ντούνης Ανδρέας

O Jack Douglas (1967) πραγματοποιεί μία διαντιδραστική προσέγγιση στο φαινόμενο της αυτοκτονίας. Ενδιαφέρεται για το νόημα που αποδίδεται στην αυτοκτονία και για τους τρόπους με τους οποίους οι ιατροδικαστές κατηγοριοποιούν τους θανάτους ως αυτοκτονίες. Ασκεί κριτική στη μελέτη του Durkheim για την αυτοκτονία για δύο κύριους λόγους.

Η απόφαση για τον χαρακτηρισμό / ταξινόμηση ενός θανάτου ως αυτοκτονία λαμβάνεται από έναν ιατροδικαστή και επηρεάζεται από έτερους κοινωνικούς δρώντες, που μπορεί να οδηγήσουν σε μεροληψία στην τελική απόφαση / ετυμηγορία του ιατροδικαστή.

Ο Douglas ισχυρίζεται πώς αυτές οι παράμετροι επεξηγούν τα μοτίβα των ευρημάτων του Durkheim. Για παράδειγμα, το εύρημα που υποδεικνύει πώς ο υψηλός βαθμός ενσωμάτωσης οδηγεί σε χαμηλά ποσοστά αυτοκτονιών μπορεί να επεξηγηθεί από το γεγονός πώς τα άτομα με υψηλό βαθμό κοινωνικής ένταξης μπορεί να έχουν φίλους ή συγγενείς που θα αρνηθούν πώς ο θάνατος ήταν το αποτέλεσμα αυτοκτονίας εξαιτίας των δικών τους αισθημάτων ενοχής, ή ακόμη και θα συγκαλύψουν την πράξη καταστρέφοντας ένα (πιθανό) σημείωμα αυτοκτονίας.

Αντιστρόφως, τα κοινωνικώς απομονωμένα άτομα δεν έχουν κανένα κοντινό τους πρόσωπο που θα «σταθεί αντίθετο» στην ετυμηγορία της αυτοκτονικής πράξης. Έτσι, παρόλο που φαίνεται πώς η ένταξη προλαμβάνει την αυτοκτονία, στην πράξη η ένταξη απλώς επηρεάζει την πιθανότητα ταξινόμησης και καταχώρησης ενός θανάτου ως αυτοκτονία παρά την ίδια την πράξη. Για τον Douglas, οι ετυμηγορίες αυτοκτονιών και οι στατιστικές που βασίζονται σε αυτές αποτελούν απλώς τα παράγωγα των διαδράσεων και διαπραγματεύσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων δρώντων.

Ο Douglas ασκεί κριτική στον Durkheim αναφέροντας πώς αγνοεί τα νοήματα που αποδίδονται στην πράξη, υποθέτοντας πώς η αυτοκτονία έχει ένα «δεδομένο» ή «σταθερό» νόημα. O Douglas σημειώνει, επίσης, πώς τα νοήματα της αυτοκτονίας ενδέχεται να διαφοροποιούνται σημαντικά μεταξύ πολιτισμών. Για παράδειγμα, ένας Ιάπωνας samurai και επιχειρηματίες από χώρες της Δύσης μπορεί να αποδίδουν διαφορετικά νοήματα στην αυτοκτονία.

Τα κίνητρα και τα νοήματα αυτά θα πρέπει να κατανοηθούν εντός του συγκεκριμένου κοινωνικού και πολιτισμικού πλαισίου, και αυτό σημαίνει πώς οι απόπειρες του Durkheim για την σύγκριση ποσοστών μεταξύ πολιτισμών αντιμετωπίζουν προβλήματα. Ο Douglas απορρίπτει, επίσης, τον στόχο του Durkheim να κατηγοριοποιήσει την αυτοκτονία σε όρους των κοινωνικών αιτιών. Αντιθέτως, υποστηρίζει πώς θα πρέπει να κατηγοριοποιήσουμε κάθε θάνατο αντίστοιχα με το πραγματικό του νόημα. Για να κάνουμε πράξη αυτό, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ποιοτικές μεθόδους και πηγές ώστε να παράξουμε μελέτες περιπτώσεων βάσει της ανάλυσης των σημειωμάτων αυτοκτονίας και των ημερολογίων, όπως και να πραγματοποιήσουμε συνεντεύξεις σε βάθος με τους φίλους και τους συγγενείς των θυμάτων.

Από αυτά τα στοιχεία, μπορούμε να οικοδομήσουμε μία τυπολογία των «νοημάτων που αποδίδονται στην αυτοκτονία». Παρόλο που ο Douglas δεν πραγματοποίησε καμία μελέτη περίπτωσης, υποδεικνύει πώς στις δυτικές κοινωνικές τα κοινωνικά νοήματα της αυτοκτονίας περιλαμβάνουν την απόδραση, τη μεταμέλεια, την αναζήτηση συμπόνοιας.

Εντούτοις, υπογραμμίζει πώς οι αυτοκτονίες μπορεί να έχουν διαφορετικό νόημα σε άλλους πολιτισμούς, για παράδειγμα θρησκευτικό. Για τον Douglas, η χρήση ποιοτικών δεδομένων ξεπερνά τα προβλήματα της αξιοποίησης επίσημων στατιστικών στοιχείων.

Κριτική στην προσέγγιση του Douglas

Ο Douglas παράγει μία ταξινόμηση της αυτοκτονίας βάσει των υποτιθέμενων νοημάτων/κινήτρων για τους αυτόχειρες. Πάντως, δεν μπορούμε να υποθέσουμε πώς οι κοινωνιολόγοι μπορούν να ερμηνεύσουν τα κίνητρα ενός νεκρού ανθρώπου καλύτερα από τους ιατροδικαστές. Οι Sainsbury και Barraclough (1968) βρήκαν πώς η θέση κατάταξης στην ταξινόμηση των αυτοκτονιών μεταξύ των ομάδων μεταναστών στις Η.Π.Α. συσχετιζόταν στενά με τα ποσοστά αυτοκτονιών στη χώρα προέλευσής τους, παρότι εμπλέκονταν στη διαδικασία διαφορετικοί δρώντες για την κατηγοριοποίηση αυτή.

Το εύρημα αυτό υποδεικνύει πώς τα στατιστικά στοιχεία αντιπροσωπεύουν πραγματικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των ομάδων παρά απλές αποφάσεις/κατηγοριοποιήσεις ιατροδικαστών. Ο Douglas παράγει ασυνεπή συμπεράσματα, υποδεικνύοντας ορισμένες φορές πώς τα επίσημα στατιστικά στοιχεία είναι απλώς το παράγωγο των απόψεων/ αποφάσεων των ιατροδικαστών. Σε άλλες περιπτώσεις ισχυρίζεται πώς μπορούμε να ανακαλύψουμε τις πραγματικές αιτίες της αυτοκτονίας: πώς, όμως, μπορούμε να το πράξουμε αυτό, αν δεν μπορούμε να ξέρουμε πότε ένας θάνατος προήλθε από αυτοκτονία και το μόνο μας δεδομένο είναι οι απόψεις των ιατροδικαστών;

Πηγή: Sociological perspectives on suicide. Available from: https://www.researchgate.net/publication/281945153_Sociological_perspectives_on_suicide [accessed Sep 26, 2017].

socialpolicy.gr