του Kenneth Hacker
(Μετάφραση-Επιμέλεια: Οδυσσέας Διαμάντης)
Μια προοπτική του κυβερνο-ρεαλιστικού (σε αντίθεση με τον κυβερνο-ουτοπική ή την κυβερνο-δυστοπική) σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι τεχνολογίες επικοινωνίας με βάση το Διαδίκτυο επηρεάζουν την δημοκρατία, θεωρεί πως τα εμπειρικά δεδομένα υποστηρίζουν την πολλά υποσχόμενη δυναμική και την πραγματικότητα για την χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών1 (ΤΠΕ) για την ενίσχυση της δημοκρατικής επικοινωνίας. Αυτό μπορεί να ισχύει για τα αναδυόμενα δημοκρατικά συστήματα καθώς και για τις προηγμένες διαδικτυακές κοινότητες που είχαν εδώ και αιώνες δημοκρατικά συστήματα. Η ψηφιακή δημοκρατία είναι η χρήση των ΤΠΕ για τη δημοκρατική επικοινωνία, η οποία δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να επηρεάζουν περισσότερο τη διακυβέρνηση και τις πολιτικές.
Απελευθερωμένοι από τις αυταπάτες σχετικά με τις επαναστάσεις του Twitter ή του Facebook, μια επιστημονική άποψη της ψηφιακής δημοκρατίας εκθέτει τις δυνατότητες και τους περιορισμούς της. Η ανάλυση ιστορικών γεγονότων, όπως η επονομαζόμενη “Αραβική Άνοιξη”, οι προεκλογικές εκστρατείες ή τα κοινωνικά κινήματα, πρέπει να αντιπροσωπεύουν την πολιτική πριν από την τεχνολογία και, στη συνέχεια, το πώς χρησιμοποιούνται οι τεχνολογίες επικοινωνίας για την εφαρμογή διαφόρων πολιτικών στόχων. Πρέπει να εξηγηθεί από την μία μεριά πώς τα κοινωνικά μέσα μπορούν να βοηθήσουν τις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις σε ένα έθνος, βοηθώντας παράλληλα να αναδυθούν τρομοκράτες όπως το Ισλαμικό Κράτος από την άλλη. Ένα συνεκτικό εύρημα στην έρευνα επικοινωνίας είναι ότι τα συστήματα ΤΠΕ εκτελούν πολλές λειτουργίες ενεργοποίησης για πολιτικά κινήματα ή σκοπούς. Η καταγραφή των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ), η οποία αποτελεί συνήθη πρακτική στις μελέτες της υποτιθέμενης ψηφιακής δημοκρατίας, δεν αρκεί για να περιγράψει ή να εξηγήσει την κοινωνική και πολιτική σημασία του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι δυνατότητες. Η κοινωνική χρήση εξηγεί τα αποτελέσματα των τεχνολογιών επικοινωνίας.
Υπάρχει μεγάλη σύγχυση σχετικά με τα μακρο- και μικρο-επίπεδα αλλαγής που έγιναν δυνατά μέσω της ψηφιακής πολιτικής επικοινωνίας. Δεν αρκεί να διαβεβαιώσουμε ότι οι αλλαγές μικροεπιπέδου βοηθούν τα άτομα να συμμετέχουν περισσότερο. Σε τι συμμετέχουν; Ποιος ακούει; Ποιος ανταποκρίνεται; Ο νόμος περί εξουσίας (νόμος Pareto2) για την κατανομή της διαδικτυακής ανταλλαγής πληροφοριών και επικοινωνίας δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει δημοκρατική επικοινωνία. Η ισότητα στα δημοκρατικά πολιτεύματα, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν έχει εξασφαλιστεί ποτέ πέρα από το σημείο “ενός προσώπου – μίας ψήφου”, την ισότητα ενώπιον του νόμου και την καταπολέμηση των διακρίσεων. Φυσικά, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι περισσότερο αφοσιωμένες σε στόχους ισότητας. Εάν υπάρχουν μικροεπιδράσεις όπως η αυξημένη συμμετοχή των χρηστών στην ψηφιακή πολιτική επικοινωνία, γιατί δεν υπάρχουν αντίστοιχες μακρο-αλλαγές όπως η αύξηση των πολιτικών γνώσεων και η πολιτική αποτελεσματικότητα; Ενώ οι Αμερικανοί έχουν πολύ μεγάλους βαθμούς διείσδυσης και χρήσης για το Διαδίκτυο, τους ιστότοπους, την κοινωνική δικτύωση και τα smartphones, έχουν επίσης επίμονα χαμηλά επίπεδα πολιτικής γνώσης και συμμετοχής.
Οι πιο απτές δυνατότητες ψηφιακής επικοινωνίας για τη δημοκρατία είναι α) ευκολότερη πρόσβαση σε πολιτικά έγγραφα και ευκολότερη διάδοση και αποθήκευση αυτών των εγγράφων, β) διευκόλυνση των προσπαθειών οργάνωσης και κινητοποίησης από όλες τις πολιτικές ομάδες, και γ) άμεσα διαθέσιμα μέσα απόσπασης απόψεων που μπορούν δημιουργούν αλληλεπίδραση σχετικά με πολιτικά θέματα με άλλους πολίτες. Η ηλεκτρονική επικοινωνία διευκολύνει τους πολίτες να αποκτούν πληροφορίες και επαφές που είναι χρήσιμες για πολιτικές ενέργειες.
Οι περιορισμοί της ψηφιακής δημοκρατίας περιλαμβάνουν κοινωνικές ταξικές διαφορές ως προς το ποιος μπορεί να αφιερώσει χρόνο στην πολιτική επικοινωνία, να αναπτύξει περιεχόμενο ή να κινητοποιήσει συλλογικές δράσεις. Πρέπει να ρωτήσουμε αν τα συστήματα ΤΠΕ μειώνουν ή αυξάνουν το κόστος της πολιτικής συμμετοχής. Συχνά ακούμε ιστορίες επιτυχίας των κινημάτων που χρησιμοποιούν την ηλεκτρονική επικοινωνία για να επιφέρουν πολιτικές αλλαγές. Σπάνια ακούμε για τις αποτυχημένες διαδικτυακές ιστορίες όπως οι ιρανικές διαμαρτυρίες το 2009. Η πρόσβαση στην ηλεκτρονική επικοινωνία είναι ευκολότερη από ποτέ και οι πηγές είναι πολύ πιο ποικίλες και πολυάριθμες από ποτέ. Ωστόσο, το κόστος για ορισμένα τμήματα του πληθυσμού μπορεί να αυξάνεται. Οι σχετικοί πόροι είναι το εισόδημα, το εκπαιδευτικό επίπεδο και οι γνωστικές ικανότητες, τα κοινωνικά δίκτυα και ο χρόνος που επενδύεται.
Συνολικά, υπάρχουν τρεις βασικές υποθέσεις σχετικά με την ψηφιακή δημοκρατία. Μια υπόθεση ενισχύσεων αναφέρει ότι η ψηφιακή επικοινωνία απλώς ενισχύει τα υφιστάμενα πρότυπα συμμετοχής. Θεωρείται ότι όσοι έχουν ήδη αφθονία επικοινωνίας και υψηλά επίπεδα πολιτικής συμμετοχής τείνουν να ενισχύουν τις προνομιούχες πολιτικές τους θέσεις χρησιμοποιώντας τις ΤΠΕ για πολιτική επικοινωνία. Η δεύτερη υπόθεση είναι μια υπόθεση επέκτασης, η οποία δηλώνει ότι οι άνθρωποι με λιγότερους πόρους που επηρεάζουν την πολιτική συμμετοχή τους μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις ΤΠΕ για να μειώσουν τις επικοινωνιακές τους στερήσεις. Θεωρείται ότι η ψηφιακή επικοινωνία όχι απλώς εξουσιοδοτεί τους ήδη εξουσιοδοτημένους, αλλά φέρνει τους νέους ανθρώπους προς την πολιτική συμμετοχή. Η τρίτη υπόθεση είναι ένας συνδυασμός των άλλων δύο, που όλοι μπορούμε να έχουμε μια υπόθεση ενίσχυσης / επέκτασης. Αυτή η υπόθεση λέει ότι όσοι έχουν πολιτική δύναμη κερδίζουν περισσότερη δύναμη με την ψηφιακή επικοινωνία (το διάσημο Matthew Effect) και εκείνοι με λιγότερη δύναμη μπορούν να βρουν εισόδους για να ενδυναμώσουν τον εαυτό τους με τρόπους που ήταν πολύ πιο δύσκολο στις μέρες πριν τον Παγκόσμιο Ιστό.
Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην έρευνα της ψηφιακής δημοκρατίας είναι η ταξινόμηση των πολιτικών μας συμμετοχών που είναι πιο σημαντικές για τη δημοκρατία. Η συζήτηση για μερικούς μελετητές μπορεί να είναι σημαντική, ενώ για άλλους είναι πολύ λιγότερο σημαντική από την ψηφοφορία ή τη συζήτηση. Η πολιτική θεωρία μας λέει ότι η δημοκρατία απαιτεί ενημερωμένη συμμετοχή. Στη συνέχεια, πρέπει να αναλογιστούμε τον τρόπο με τον οποίο ενημερώνεται η ηλεκτρονική πολιτική επικοινωνία και πότε είναι συναισθηματικής φύσεως και μη αποδείξιμη. Οι ψηφιακές δεξιότητες και αλφαβητισμός είναι σημαντικές για την ηλεκτρονική επικοινωνία εν γένει, αλλά η ηλεκτρονική πολιτική επικοινωνία απαιτεί επίσης πολιτικό αλφαβητισμό. Οι πολίτες χωρίς πολιτικό αλφαβητισμό είναι περισσότερο καταναλωτές παρά πολίτες. Η ψηφιακή δημοκρατία πρέπει να περιλαμβάνει ανησυχίες σχετικά με τις κοινοτικές και τις πολιτικές γνώσεις που αποτελούν μέρος οποιασδήποτε δημοκρατικής μορφής. Η αυτο-έκφραση και η εξατομίκευση της ηλεκτρονικής πολιτικής επικοινωνίας ενισχύουν την τεχνολογική πλευρά της ψηφιακής δημοκρατίας. Σε αυτά, ωστόσο, είναι απαραίτητο να προσθέσουμε πολιτικές γνώσεις, πολιτικό αλφαβητισμό και δέσμευση στην κοινότητα.
Η ψηφιακή δημοκρατία ακολουθεί το δρόμο της δημοκρατίας εν γένει. Δηλαδή, προέρχεται από ανθρώπους που αναζητούν περισσότερα δικαιώματα συμμετοχής στη χάραξη πολιτικής και την διακυβέρνηση. Εξαρτάται από την κοινωνική οργάνωση και μία τέτοια οργάνωση εκμεταλλεύεται τις νέες τεχνολογίες επικοινωνίας που διευκολύνουν τη διανομή μηνυμάτων, την αλληλεπίδραση και την κινητοποίηση.
Ο Kenneth Hacker έχει γράψει στο συλλογικό βιβλίο «Ψηφιακή Δημοκρατία: Θέματα Θεωρίας και Πρακτικής» (Digital Democracy: Issues of Theory and Practice) και είναι καθηγητής και Διευθυντής του Τμήματος Επικοινωνιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Νέου Μεξικού στο Las Cruces, στο Νέο Μεξικό των ΗΠΑ.
Πηγή: https://progressivepost.eu/experts/kenneth-hacker/
Σημειώσεις
1 «Οι τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) αναφέρονται σε κάθε μορφής ψηφιακό μέσο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί, αυτόνομα ή ως στοιχείο ενός τεχνολογικού συστήματος, για την αναζήτηση, την πρόσβαση, την επεξεργασία, την παραγωγή, διαμόρφωση και παρουσίαση καθώς και την καταχώρηση, τη συλλογή, ανάλυση, αναπαράσταση και βεβαίως τη διακίνηση (μετάδοση, ανταλλαγή) της πληροφορίας. Μιλάμε δηλαδή πρωτίστως για τις υπολογιστικές και δικτυακές τεχνολογίες, που την τελευταία δεκαετία αποσαφήνισαν τον όρο «Νέες Τεχνολογίες» (ΝΤ) που προηγήθηκε, ο οποίος με τη σειρά του εμφανίστηκε ως η πιο νεωτεριστική, επαναστατική εκδοχή της «Εκπαιδευτικής τεχνολογίας». (πηγή: http://users.sch.gr/tsakarak/Yliko_Blog/Panepistimio/PAIDAG/Dialeksi_1C.pdf)
2 «Η Αρχή του Pareto, στο ευρύτερο πλαίσιό της, υποστηρίζει ότι 80% των αποτελεσμάτων προκύπτουν από 20% των μέσων ή αιτίων. Με άλλα λόγια, ο Κανόνας 80-20 σημαίνει ότι, σε κάθε κατάσταση, λίγοι παράγοντες (20%) είναι ζωτικοί και πολλοί (80%) είναι επουσιώδεις». (πηγή: http://www.panoptron.gr/reference/tips/80-20_rule.htm )
