Εισαγωγή
Οι αιτούντες άσυλο που διαμένουν στη Μόρια, το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στο νησί της Λέσβου, υφίστανται τρομερή ψυχική επιβάρυνση. Χωρίς άλλη επιλογή, είναι υποχρεωμένοι να ζουν σε απαράδεκτες συνθήκες, γνωρίζοντας ελάχιστα για το μέλλον τους και αναμένοντας για πολύ καιρό απάντηση στην αίτηση ασύλου τους. Τα ποσοστά απόπειρας αυτοκτονιών μεταξύ των επωφελούμενων της International Rescue Committee (IRC) είναι πολύ υψηλά: Τριάντα τοις εκατό των επωφελούμενων αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν και εξήντα τοις εκατό έχουν αυτοκτονικούς ιδεασμούς.
Η πλειοψηφία όσων διαμένουν στη Μόρια είναι πρόσφυγες από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Διέφυγαν τον πόλεμο και πολλοί έχουν υποστεί τρομερό ψυχολογικό τραύμα, τόσο στην πατρίδα τους, όσο και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους προς την Ευρώπη. Οι συνθήκες στη Μόρια επιδεινώνουν το τραύμα
αυτό. Η IRC λειτουργεί ένα κέντρο ψυχικής υγείας και ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στη Μυτιλήνη, όπου παρέχει υπηρεσίες σε διαμένοντες στο ΚΥΤ της Μόριας.
«Αποπειράθηκα πολλές φορές να αυτοκτονήσω. Ο μόνος λόγος για τον οποίο χαίρομαι που απέτυχα είναι τα παιδιά μου.»
Ahmad (35) πατέρας μονογονεϊκής οικογένειας από το Ιράκ, με 4 παιδιά, που ζει στον ‘Ελαιώνα’, Μόρια, Λέσβος.
Η Μόρια παρουσίαζε προβλήματα εξ αρχής. Αυτή τη στιγμή, περισσότεροι από 8.500 άνθρωποι στοιβάζονται σε μια δομή με δυνατότητα φιλοξενίας μόνο 3.100 ατόμων. Με τις υπαρχούσες υποδομές, αναλογεί ένα ντους ανά 84 άτομα και μια τουαλέτα ανά 72 άτομα. Οι διαμένοντες στο ΚΥΤ πρέπει να σηκώνονται από τις τέσσερις το πρωί για να σταθούν στην ουρά για φαγητό και νερό, τα οποία διανέμονται στις οκτώ. Το αποχετευτικό σύστημα είναι τόσο βεβαρημένο, ώστε ακατέργαστα λύματα φθάνουν στα στρώματα όπου κοιμούνται παιδιά και διαρρέουν σε ανοιχτές αποχετεύσεις και αυλάκια.
Οι αιτούντες άσυλο υφίστανται αναμονή ακόμη και στην πρόσβαση στα πλέον βασικά τους δικαιώματα – από την υγειονομική περίθαλψη μέχρι τη νομική βοήθεια. Το δημόσιο σύστημα υγείας είναι βεβαρημένο, το ίδιο και οι δικηγόροι. Οι αιτούντες άσυλο είναι αναγκασμένοι να περιμένουν για μήνες, αν όχι για περισσότερο από ένα χρόνο, έως ότου εξεταστεί η αίτησή τους για άσυλο. Στην καλύτερη περίπτωση οι πληροφορίες που λαμβάνουν είναι συγκεχυμένες. Το προσωπικό συχνά εγκαταλείπει τα καθήκοντά του, ως αντίδραση στις συνθήκες εργασίας. Οι διαπληκτισμοί είναι καθημερινό φαινόμενο και συχνά παρατηρούνται βίαια επεισόδια. Οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες και δεν αισθάνονται ασφαλείς. Ως εκ τούτου, οι αιτούντες άσυλο υφίστανται μεγάλο ψυχολογικό στρες και έχουν κατεπείγουσα ανάγκη από υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι απελπιστικές συνθήκες, υπό τις οποίες αναγκάζονται να ζουν οι άνθρωποι στη Μόρια, μπορούν να αποφευχθούν. Υπάρχουν αρκετοί εξωτερικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην παρούσα κατάσταση: πρώτον, οι κοντόφθαλμες πολιτικές που θεσπίστηκαν με τη συμφωνία του Μαρτίου 2016 μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας· δεύτερον η έλλειψη πολιτικής βούλησης εκ μέρους των κρατών μελών της ΕΕ να συμφωνήσουν σε ένα δίκαιο και αποτελεσματικό σύστημα κατανομής ευθυνών· και τρίτον, η δυσκολία του ελληνικού κράτους να χρησιμοποιήσει επιτυχώς τα κονδύλια χρηματοδότησης που του έχουν διατεθεί και να δημιουργήσει μια μακροπρόθεσμη βιώσιμη στρατηγική αντιμετώπισης σε εθνικό επίπεδο.
Η κρίση της ψυχικής υγείας που αντιμετωπίζουμε τώρα στη Μόρια αποτελεί σαφές παράδειγμα για την αναγκαιότητα μιας επείγουσας στήριξης των συνοριακών χωρών της ΕΕ.
Τους τελευταίους έξι μήνες η IRC έχει συγκεντρώσει μαρτυρίες επωφελούμενων της από το κέντρο ψυχικής υγείας στη Μυτιλήνη. Η παρούσα έκθεση παραθέτει τα συμπεράσματά μας και περιέχει συστάσεις προς την τοπική αυτοδιοίκηση και το ελληνικό κράτος, τους ηγέτες της ΕΕ και τους δωρητές, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλοι οι αιτούντες άσυλο στη Μόρια, που χρειάζονται υπηρεσίες ψυχικής υγείας, έχουν πρόσβαση σε αυτές και ότι οι συνθήκες διαβίωσης δεν προκαλούν ή επιδεινώνουν τυχόν υπάρχοντα ψυχολογικά τραύματα.
Συστάσεις
Η IRC επιχειρεί στη Λέσβο από το 2015. Βασιζόμενη στην εμπειρία της, καθώς και στις καταθέσεις των επωφελούμενών της, προβαίνει στις ακόλουθες συστάσεις για τη βελτίωση της ψυχικής κατάστασης των αιτούντων άσυλο που ζουν στη Μόρια:
Προς το Διευθυντή του ΚΥΤ Μόριας
- Παραχώρηση περισσότερου χώρου εργασίας στο ΚΕΕΛΠΝΟ, έτσι ώστε οι ψυχολόγοι, οι νοσηλευτές και οι κοινωνικοί λειτουργοί να μπορούν να εργάζονται αποτελεσματικά και σε ένα ασφαλές περιβάλλον που να διασφαλίζει την ιδιωτικότητα·
- Καλύτερη κατανομή της στέγασης. Διασφάλιση του διαχωρισμού των φύλων, έτσι ώστε οι γυναίκες να μην είναι υποχρεωμένες να μοιράζονται στέγη με άγνωστους άνδρες ή να ζουν στο τμήμα για τα ασυνόδευτα παιδιά· και
- Διασφάλιση της ασφάλειας και του φωτισμού σε κοινόχρηστους χώρους, ειδικά στους χώρους της τουαλέτας και του ντους.
Προς το Δήμο Λέσβου
- Υποστήριξη και αύξηση της εναλλακτικής στέγασης στο νησί της Λέσβου, όπως το ΠΙΚΠΑ και το Καρά Τεπέ, έτσι ώστε οι ευάλωτοι άνθρωποι να μπορούν προσωρινά να απομακρυνθούν από τη Μόρια, ενώ αναμένουν τη μεταφορά τους στην ηπειρωτική χώρα· και
- Ανάκληση της απόφασης του Δημοτικού Συμβουλίου 503/2018 της 16ης Ιουλίου 2018 βάση της οποίας δεν γίνονται δεκτές οι γυναίκες πρόσφυγες στον ξενώνα φιλοξενίας για γυναίκες θύματα έμφυλης βίας, εκτός από τις πολύ επείγουσες περιπτώσεις και μόνο για δύο ημέρες.
Προς την Ελληνική Αστυνομία
- Αύξηση της αστυνομικής παρουσίας και των περιπολιών στο ΚΥΤ και με επιπλέον γυναίκες αστυνομικούς.
- Εκπαίδευση του προσωπικού πάνω στην εργασία με πρόσφυγες, που συμπεριλαμβάνει τις πρώτες ψυχολογικές βοήθειες και την ουσιαστική κατανόηση προστασίας· και
- Διασφάλιση συνεπούς παρακολούθησης, από την αστυνομία, αναφορών σεξουαλικής κακοποίησης, η οποία θα πρέπει να οδηγήσει στη νομική δίωξη του δράστη, όπως προβλέπεται από το νόμο (Άρθρα 336 και 337 του Ποινικού Κώδικα)
Προς την Ελληνική Κυβέρνηση
- Αύξηση χωρητικότητας της διαμονής στην ηπειρωτική χώρα και άμεση μεταφορά από τη Λέσβο των ατόμων χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς και όλων των ευάλωτων ατόμων που, σύμφωνα με το νόμο, δεν εμπίπτουν στη διαδικασία των συνόρων·
- Εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών υποδοχής που πληρούν τις ανθρωπιστικές προδιαγραφές και δεν θέτουν σε κίνδυνο την υγεία και την ασφάλειά τους, για όλους τους αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα.
- Ενίσχυση της διαδικασίας ασύλου με εκπαιδευμένους λειτουργούς και διερμηνείς, προκειμένου να επιταχυνθεί η διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου, εξασφαλίζοντας παράλληλα ότι υπάρχουν όλες οι απαραίτητες εγγυήσεις για δίκαιες διαδικασίες. Επίσης, εγγυήσεις ότι οι αξιολογήσεις ευαλωτότητας θα διεξάγονται από καταρτισμένο προσωπικό κατά την εγγραφή, εξασφαλίζοντας την πρόσβαση των ατόμων στις εξειδικευμένες υπηρεσίες τις οποίες έχουν ανάγκη και ότι η περίπτωσή τους θα ακολουθήσει τη σωστή νομική οδό·
- Επάνδρωση του ΚΕΕΛΠΝΟ με επαρκές εκπαιδευμένο προσωπικό και χορήγηση του απαιτούμενου χώρου για να εκτελεί τα καθήκοντά του και ενίσχυση του δημόσιου νοσοκομείου στο νησί, για να καλύψει τις αυξημένες ιατρικές ανάγκες του πληθυσμού των προσφύγων, συμπεριλαμβανομένων των αναγκών ψυχικής υγείας.
- Παροχή προστασίας και ασφαλούς καταφυγίου σε όλους τους επιζώντες της έμφυλης βίας, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής βίας, όπως ορίζεται από το νόμο.
- Παροχή κατάλληλης στέγασης και στήριξης σε ευάλωτους πρόσφυγες με προβλήματα ψυχικής υγείας, οι οποίοι σήμερα αποκλείονται από το πρόγραμμα κατάλυσης εκτός δομής· και
- Ανάπτυξη μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδίου για τη διαχείριση της μετανάστευσης στην Ελλάδα, σε συνεννόηση με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), τις ανθρωπιστικές οργανώσεις και τις τοπικές αρχές, προκειμένου να ενισχυθεί ο συντονισμός μεταξύ όλων των αρμόδιων φορέων.
Προς την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR)
- Υποστήριξη δημιουργίας ασφαλών ξενώνων έκτακτης ανάγκης για γυναίκες επιζήσασες έμφυλης βίας καθώς και για άνδρες και μέλη της Κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ, επιζώντες σεξουαλικής βίας·
- Ως φορέας αρμόδιος για την Προστασία στη Λέσβο, άσκηση μεγαλύτερης πίεσης σε όλους τους φορείς για την πρόληψη, προστασία, θεραπεία και ασφαλή στέγαση των επιζώντων έμφυλης και σεξουαλικής βίας συμπεριλαμβανομένων ανδρών και αγοριών· και
- Περισσότερη δράση ενάντια σε πολιτικές και πρακτικές που εφαρμόζονται στην Ελλάδα, οι οποίες μειώνουν τις ελάχιστες προδιαγραφές και ελαχιστοποιούν τα μέτρα ελέγχου στις διαδικασίες υποδοχής και ασύλου.
Προς τους δωρητές
- Υποστήριξη οργανισμών για την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας & ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και κατάρτισης στα νησιά, καθότι το δημόσιο σύστημα δεν μπορεί να αντεπεξέλθει·
και
- Εξασφάλιση ότι η μεταφορά σε εναλλακτικά καταλύματα προτεραιοποιεί την ευαλωτότητα και δεν θέτει ως κριτήριο την κάλυψη πάση θυσία και με κάθε κόστος των διαθέσιμων κρεβατιών.
Προς τα Κράτη Μέλη της ΕΕ
- Ανανέωση όλων των προσπαθειών για την επίτευξη συμφωνίας για ένα δίκαιο και προβλέψιμο μηχανισμό επιμερισμού των ευθυνών εντός της ΕΕ, προκειμένου να επανενωθούν οικογένειες και να μεταφερθούν οι ευάλωτοι αιτούντες άσυλο, το συντομότερο δυνατό, από τις χώρες πρώτης άφιξης, όπως η Ελλάδα σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.
- Ανάπτυξη ασφαλών διαδρομών προς την Ευρώπη, ως εναλλακτική λύση στα επικίνδυνα θαλάσσια ταξίδια προς τα ελληνικά νησιά. Η ανθρώπινη και αποτελεσματική ανταπόκριση στις αυθόρμητες αφίξεις πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο κάθε συστήματος ασύλου – αλλά δεν είναι η μόνη προσέγγιση για την επέκταση της προστασίας σε όσους την χρειάζονται.
