Μαρία Γιαννακάκη
Γενική Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
Τον Δεκέμβριο του 1991 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε να ανακηρύξει την 25η Νοεμβρίου ως Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των γυναικών, με σκοπό να αναδείξει ένα σημαντικό πρόβλημα με παγκόσμια διάσταση.
Όμως, ας αναλογιστούμε αρχικά τί είναι αυτές οι παγκόσμιες ημέρες, οι οποίες βρίσκονται διάσπαρτες στο ημερολογιακό έτος, και ποια η αξία ή έστω, η χρησιμότητά τους.
Η πλειοψηφία της καθιέρωσης αυτών των ημερών έγινε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Η ανάγκη αυτή γεννήθηκε με τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα μέλη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών προέβησαν στην ενέργεια αυτή, θεωρώντας πως κάποια γεγονότα θα μείνουν έτσι για πάντα χαραγμένα στην ανθρώπινη μνήμη και θα επιτυγχάνεται με αυτό τον τρόπο η ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινότητας. Αξίζει να σημειώσουμε, ωστόσο, ότι πέρα από τα μέλη του ΟΗΕ, στην καθιέρωση των παγκόσμιων ημερών συνέβαλαν και άνθρωποι διάσημοι, όπως και ακτιβιστικές ομάδες.
Μια άλλη κατηγορία παγκόσμιων ημερών είναι σαν και αυτή τη σημερινή, για την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων διάφορων ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Οι λέξεις που ακούμε συνήθως γι αυτές τις ημέρες και τους σκοπούς τους είναι η «υπενθύμιση» ή η «ευαισθητοποίηση». Οι παγκόσμιες ημέρες σε σχέση με τα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι συνήθως μαύρες επέτειοι φρικτών εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Εγκλήματα που οφείλουμε να μην τα ξεχάσουμε για να μην επαναληφθούν. Η παγκόσμια ημέρα δεν έρχεται για να μας κάνει να μιλήσουμε μια φορά το χρόνο και τις υπόλοιπες να ξεχάσουμε ή να σιωπήσουμε, αλλά για να κινητοποιήσουν θεσμούς και κυβερνήσεις και για να ενημερωθούν οι πολίτες. Οι επέτειοι αυτές έρχονται να μας ταρακουνήσουν από την αδιαφορία και να μας κάνουν να αναλάβουμε δράση.
Η σημερινή Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών καθιερώθηκε λοιπόν το 1991, όταν γυναικείες οργανώσεις θέλησαν να τιμήσουν τη μνήμη των τριών αδελφών Μιραμπάλ, πολιτικών αγωνιστριών από τη Δομινικανή Δημοκρατία, που βασανίστηκαν, ξυλοκοπήθηκαν και στραγγαλίστηκαν μέχρι θανάτου, κατ’ εντολήν του δικτάτορα Τρουχίλο, στις 25 Νοεμβρίου 1960.
Ποιες ήταν αυτές οι γυναίκες και γιατί έγιναν το σύμβολο κατά της κακοποίησης της γυναίκας;
Η ιστορία τους έγινε σύμβολο για τους τόσους αιώνες καταπίεσης, βασανισμού και ανισότητας της γυναίκας ακριβώς εξαιτίας του φύλου της. Η βία κατά των γυναικών αποτελεί παγκόσμιο κοινωνικό φαινόμενο, συνιστά κατάφωρη παραβίαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Υπάρχει σε όλες τις κοινωνίες ανεξάρτητα από την ηλικία, την εθνικότητα, το κοινωνικοοικονομικό και εκπαιδευτικό επίπεδο, την οικογενειακή και εργασιακή κατάσταση και συναντάται τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό χώρο.
Ας δούμε σήμερα ποια είναι η κατάσταση και πόσο μας αφορά όλους μας. Οι αριθμοί είναι σοκαριστικοί. Οι έρευνες του ΟΗΕ μας λένε ότι μία στις τρεις γυναίκες έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική παρενόχληση κατά την ενήλικη ζωή τους, μία στις πέντε γυναίκες έχουν πέσει θύμα βιασμού ή απόπειρας βιασμού και μία στις δέκα έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση ή έχει πέσει θύμα ανεπιθύμητης παρακολούθησης με τη χρήση νέων τεχνολογιών.
Στην χώρα μας στατιστικά στοιχεία του αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας από το 2014 έως το 2017 έχουν σημειωθεί πάνω από 13.700 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και οι γυναίκες αποτελούν το 70% των θυμάτων. Οι μορφές βίας αναφέρονται στην ενδοοικογενειακή βία, στην σεξουαλική παρενόχληση, στον βιασμό, στην πορνεία και στην παράνομη διακίνηση και εμπορία γυναικών (trafficking).
Εξίσου σοκαριστικά είναι και τα στατιστικά στοιχεία του δικτύου δομών της Γενικής Γραμματείας Ισότητας Φύλων για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών. Από το 2012 που ξεκίνησε σταδιακά η λειτουργία των δομών του δικτύου έως σήμερα, 25.079 γυναίκες απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα, 1518 γυναίκες φιλοξενήθηκαν στους Ξενώνες Φιλοξενίας, ενώ η Γραμμή SOS 15900 από την έναρξη της λειτουργίας, στις 11/3/2011, δέχθηκε 37.482 κλήσεις! Κατά τη διάρκεια του 2018, στα Συμβουλευτικά Κέντρα απευθύνθηκαν 4.909 γυναίκες, 286 γυναίκες φιλοξενήθηκαν στους Ξενώνες Φιλοξενίας, ενώ η Γραμμή SOS 15900 δέχθηκε 5.088 κλήσεις.
Για όλα τα παραπάνω και την αντιμετώπιση του σεξισμού και της βίας κατά των γυναικών, κυρώθηκε από την Βουλή των Ελλήνων, με αρκετά χρόνια καθυστέρησης, η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας, η λεγόμενη Σύμβαση Κωνσταντινούπολης.
Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας και κακοποίησης, το οποίο περιέχει αναφορές στην ταυτότητα φύλου και αποτελεί ένα σημαντικότατο βήμα στη μακρόχρονη και σταθερή προσπάθεια του Συμβουλίου της Ευρώπης να εξασφαλίσει τον σεβασμό των δικαιωμάτων των γυναικών.
Χαρακτηριστικό της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης είναι η έμφαση που αποδίδει στην πρόληψη. Εντελώς ενδεικτικά, προβλέπεται η υποχρέωση των συμβαλλόμενων κρατών να εξασφαλίσουν την κατάρτιση επαγγελματιών που ασχολούνται με τα θύματα βίας, την υλοποίηση θεραπευτικών προγραμμάτων για τους δράστες εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας και προσβολών της γενετήσιας ελευθερίας, καθώς και να διοργανώνουν δράσεις δημοσιότητας για την κατάργηση των στερεοτύπων και την εξασφάλιση του σεβασμού της διαφορετικότητας.
Η προστασία των θυμάτων ολοκληρώνεται με μια δέσμη κανόνων που θεσμοθετούν την υποχρέωση των κρατών είτε να ποινικοποιήσουν συμπεριφορές που μέχρι σήμερα διέφευγαν του ποινικού ενδιαφέροντος της πολιτείας, όπως για παράδειγμα τον εξαναγκασμό σε σύναψη γάμου, την σεξουαλική παρενόχληση και το stalking, δηλαδή μία εξακολουθητική συμπεριφορά απειλής, παρακολούθησης και παρενόχλησης, με την οποία η επέμβαση στην ιδιωτική σφαίρα του θύματος είναι ιδιαιτέρως επαχθής, είτε να προβλέψουν την αποζημίωση των θυμάτων. Αξιοσημείωτες είναι οι παρεμβάσεις που προωθούνται από τη Σύμβαση και σε επίπεδο δικονομικού δικαίου, ώστε το θύμα να προστατεύεται τόσο στην ποινική όσο και στην αστική δίκη.
Ποινικοποιήθηκε η υποκίνηση σε ακρωτηριασμό γυναικείων γεννητικών οργάνων, και καταργήθηκε η αναχρονιστική διάταξη του ποινικού κώδικα που προβλέπει την παύση της ποινικής δίωξης ή την αποχή από αυτήν, αν μεταξύ του δράστη του αδικήματος της αποπλάνησης ανηλίκου κάτω των 15 ετών και του θύματος τελέστηκε γάμος.
Τέλος, καινοτομία της Σύμβασης συνιστά η ίδρυση μηχανισμού παρακολούθησης. Σε αυτόν περιλαμβάνεται η GREVIO, ανεξάρτητο όργανο, που συγκροτείται από τεχνοκράτες και επιφορτισμένο με την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης από τα κράτη-μέλη που την έχουν υπογράψει.
Παράλληλα, από το Υπουργείο Εσωτερικών έρχεται σύντομα στην Βουλή νέος νόμος για την προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων και την καταπολέμηση της έμφυλης βίας.
H ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Κωνσταντίνα Κούνεβα, μια γυναίκα που έχει υποστεί τη βία στο πετσί της, με σοβαρότατες συνέπειες για την υγεία της, σημείωνε στο Ευρωκοινοβούλιο για την κύρωση από την Ελληνική Κυβέρνηση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης: «Κάθε λεπτό που εμείς σιωπούμε μια γυναίκα γίνεται θύμα βίας, ψυχολογικής, σεξουαλικής, λεκτικής, έμφυλης, ενδοοικογενειακής. Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης μπορεί να σπάσει την εκκωφαντική σιωπή! Πώς; Βάζοντας τέλος στην ατιμωρησία, προστατεύοντας τα θύματα, προλαμβάνοντας τις διάφορες μορφές βίας. Συνάδελφοι, αρκεί η επικύρωση της Σύμβασης όπως αυτονόητα ζητάμε; Φυσικά και όχι. Χρειάζεται γρήγορα η εφαρμογή της και η θέσπιση καινοτόμων μέτρων».
Πέρα, λοιπόν, από νόμους και παγκόσμιες ημέρες, χρειάζεται εγρήγορση, χρειάζεται να μην μείνουμε παρατηρητές, να σπάσουμε όλοι μας την σιωπή αλλά και κάτι ακόμα πολύ σημαντικό. Χρειάζεται εκπαίδευση και να μην επιτρέψουμε η νέα γενιά να «κληρονομήσει» τον ρατσισμό και σεξισμό. Για τον λόγο αυτό, από το Υπουργείο Παιδείας έχει θεσμοθετηθεί η θεματική εβδομάδα που ένας από τους σημαντικότερους προσανατολισμούς της είναι το θέμα της έμφυλης βίας, με σημαντικές και καινοτόμες εκπαιδευτικές δράσεις.
Κλείνοντας θα ήθελα να επαναλάβω ένα σύνθημα του Συμβουλίου της Ευρώπης κατά της βίας στις γυναίκες: «Η ζωή ξεκινά με μια κραυγή και δεν μπορεί να τελειώνει μέσα στη σιωπή».
