Μαρία Γιαννακάκη | Δράσεις της Γενικής Γραμματείας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τα παιδιά, τους πιο ευάλωτους πολίτες

Μαρία Γιαννακάκη

Γενική Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιώματων

Η Σύμβαση των Ην. Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχει κυρωθεί σχεδόν από όλα τα κράτη. Εντούτοις, τα δικαιώματα των παιδιών σε ολόκληρο τον κόσμο εξακολουθούν να παραβιάζονται. Υπενθυμίζουμε ότι αποτελεί πρωτίστως υποχρέωση των κρατών να σέβονται και να διασφαλίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και ειδικότερα η Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αναγνωρίζοντας την ανάγκη να ληφθούν μέτρα για την προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών και λαμβάνοντας υπόψη τις συστάσεις εθνικών και διεθνών οργάνων, έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες.

Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Η Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ολοκλήρωσε την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού,  το οποίο έχει ως στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των παιδιών στην Ελλάδα και την αποτελεσματική προάσπιση των δικαιωμάτων τους. Πρόκειται για μία εθνική στρατηγική που εκτείνεται σε ένα ευρύ φάσμα της κυβερνητικής πολιτικής, λαμβάνοντας υπόψη στατιστικά στοιχεία και έχοντας εξασφαλίσει διϋπουργικό συντονισμό και τη συμμετοχή όλων των αρμόδιων φορέων στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των σχετικών δράσεών τους. Περιλαμβάνει ειδικούς στόχους που θα υλοποιηθούν σε χρονικό ορίζοντα τριετίας, δηλαδή κατά το χρονικό διάστημα 2018-2020.

Οι άξονες προτεραιότητας του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι οι εξής: 

1. Καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας και των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στα παιδιά.
2. Προστασία των παιδιών στο πλαίσιο των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών.
3. Διασφάλιση του δικαιώματος των παιδιών στην υγεία.
4. Τα δικαιώματα των παιδιών στην εκπαίδευση.
5. Παιδική προστασία στην κοινότητα – αποϊδρυματοποίηση.
6. Δικαιοσύνη φιλική προς τα παιδιά.

Οι εν λόγω άξονες συνάδουν με αυτούς που απορρέουν από τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και καλύπτουν τα θέματα προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού που τα τελευταία χρόνια έχει προκρίνει στις μελέτες της και η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ).

Η Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μετά την ολοκλήρωση της εκπόνησης του Σχεδίου Δράσης κάλεσε φορείς της κοινωνίας των πολιτών να υποβάλουν γραπτές παρατηρήσεις επ’ αυτού και εν συνεχεία διεξήχθη δημόσια διαβούλευση (ακρόαση).

Επιπρόσθετα, με το αρ. 8 του ν. 4491/2017 συστάθηκε συλλογικό όργανο με την ονομασία «Εθνικός Μηχανισμός Εκπόνησης, Παρακολούθησης και Αξιολόγησης Σχεδίων Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού», το οποίο υπάγεται στη Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ο Εθνικός Μηχανισμός είναι αρμόδιος για την εκπόνηση Εθνικών Σχεδίων Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, συμπεριλαμβανομένων των εκθέσεων βάσης αυτών. Ρητά προβλέπεται ότι οι εμπλεκόμενοι φορείς κατά την καταγραφή των δράσεών τους οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους τις αποφάσεις και τις συστάσεις εθνικών και διεθνών οργάνων προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του παιδιού. Προβλέπεται επίσης ότι κατά το στάδιο της εκπόνησης των Σχεδίων Δράσης ορίζονται και οι δείκτες υλοποίησης της κάθε δράσης.

Ο Μηχανισμός είναι επίσης αρμόδιος για τη διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών. Προβλέπεται μάλιστα ρητά ότι οφείλει να μεριμνά για τη συμμετοχή των παιδιών στη διαδικασία της διαβούλευσης. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η ΚΑ΄ Σύνοδος της Βουλής των Εφήβων (7-11 Ιουλίου 2016)  είχε ως αντικείμενο το υπό εκπόνηση Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Ήταν μάλιστα η πρώτη φορά που οι έφηβοι βουλευτές κλήθηκαν να καταθέσουν προτάσεις για μια πραγματική πρωτοβουλία της Διοίκησης, σε ένα θέμα που τους αφορά άμεσα.

Ο Μηχανισμός είναι επίσης υπεύθυνος για την προώθηση,  προβολή,  παρακολούθηση και αξιολόγηση των Σχεδίων Δράσης. Οι εκθέσεις αξιολόγησης των υποβάλλονται στον Συνήγορο του Πολίτη. Τέλος, ο Μηχανισμός είναι αρμόδιος για την προετοιμασία του επόμενου Σχεδίου Δράσης, ώστε να διασφαλίζεται πάντοτε μια συνέχεια. Σε αυτό το στάδιο αναμένεται ο ορισμός εκπροσώπων για τη συγκρότηση του Εθνικού Μηχανισμού.

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης συζητήθηκε τη Δευτέρα στο ΚΥΣΚΟΙΠ και όλα τα συναρμόδια Υπουργεία δεσμεύτηκαν να συμβάλουν στην τελική διαμόρφωσή του.

Σπίτια του Παιδιού

Μια σημαντική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης είναι η θέσπιση των λεγόμενων «Σπιτιών του Παιδιού». Στο πλαίσιο της προσπάθειας να καταστεί η Δικαιοσύνη φιλική προς τα παιδιά και με την ευκαιρία της ενσωμάτωσης της Οδηγίας 2012/29/ΕΕ για τη θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία θυμάτων της εγκληματικότητας (Ν. 4478/2017), θεσπίστηκαν 5 νέες δομές (Αυτοτελή Γραφεία) εντός της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Πρόκειται για ειδικές δομές στις οποίες θα διενεργείται η εξέταση των παιδιών μαρτύρων και θυμάτων σεξουαλικών εγκλημάτων κατά την ποινική διαδικασία. Οι δομές θα διαθέτουν ειδικό εξοπλισμό και εξειδικευμένο προσωπικό που θα επικουρεί τον δικαστικό λειτουργό κατά την εξέταση του ανήλικου μάρτυρα. Η εν λόγω διαδικασία περιγράφεται στο άρθρο 226 Α του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας ήδη από το 2007, όταν η Ελλάδα κύρωσε το Προαιρετικό Πρωτόκολλο της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού σχετικά με την εμπορία παιδιών, την παιδική πορνεία και την παιδική πορνογραφία. Εντούτοις, η εν λόγω διάταξη είχε παραμείνει κενό γράμμα, αφού δεν είχαν θεσπιστεί οι κατάλληλες δομές για την εφαρμογή της. Αξίζει να σημειωθεί ότι αντίστοιχες δομές λειτουργούν στις ΗΠΑ από το 1985, ενώ η Βουλγαρία, για παράδειγμα, διαθέτει 20 τέτοιες δομές. 

 Στόχος της πρωτοβουλίας αυτής είναι:

1. η επίτευξη φιλικότερης προς τα παιδιά Δικαιοσύνης
2. η αποφυγή της δευτερογενούς θυματοποίησης του παιδιού
3. η αποφυγή πολλαπλών καταθέσεων (μπορεί να φτάσουν μέχρι και τις 14!)
4. η εξακρίβωση της αλήθειας με φιλικό προς το παιδί τρόπο
5. η εφαρμογή διατάξεων που είχαν παραμείνει κενό γράμμα εδώ και μια δεκαετία

Σε σχέση με την εφαρμογή των νέων αυτών ρυθμίσεων:

Όσον αφορά τα επιστημονικά κριτήρια και τις μεθόδους που θα εφαρμόζονται στα Σπίτια του Παιδιού, το ΚΕΣΑΘΕΑ (Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο για την  αντιμετώπιση της θυματοποίησης και της εγκληματικότητας των ανηλίκων)  έχει επιφορτιστεί με τη σύνταξη του Σχεδίου Υπουργικής Απόφασης για τις μεθόδους, προδιαγραφές, διαμόρφωση χώρων κλπ των Σπιτιών του Παιδιού (άρθρο 74 παρ. 3 του ν. 4478/2017) και έχει ήδη ολοκληρώσει την επεξεργασία του.

Όσον αφορά τη στέγαση, έχουν ήδη δρομολογηθεί οι διαδικασίες για αξιοποίηση ακινήτων του Δημοσίου και για την εκμίσθωση των χώρων, ενώ έχουν επίσης δρομολογηθεί οι διαδικασίες για την στελέχωση των νέων δομών μέσω της κινητικότητας. Με πρωτοβουλία της Προέδρου του ΚΕΣΑΘΕΑ, πραγματοποιήθηκε επιμόρφωση στελεχών στην Αμερική, ενώ με πρωτοβουλία της Γενικής Γραμματείας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων πραγματοποιήθηκε επίσκεψη εργασίας στην Κροατία για την παροχή τεχνογνωσίας από τις πρότυπες δομές που λειτουργούν εκεί.

Σύμβαση Κων/λης

Μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία ήταν και η κύρωση της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας και η τροποποίηση της συναφούς εθνικής νομοθεσίας (Ν. 4531/2018). Μεταξύ άλλων:

• Καταργήθηκε η άκρως αναχρονιστική διάταξη του άρθρου 339 παρ. 3 ΠΚ (μη άσκηση ποινικής δίωξης εάν μεταξύ του δράστη αποπλάνησης ανηλίκου και του θύματος τελέστηκε γάμος).
• Προβλέφθηκε ρητά ότι τα έθιμα, οι παραδόσεις και η θρησκεία του δράστη δεν συνιστούν στοιχεία ικανά για να μειώσουν την ποινή του (ελαφρυντικά). Η πρόβλεψη αυτή αφορά τα λεγόμενα «εγκλήματα τιμής», τα οποία συχνά αφορούν τα ανήλικα κορίτσια.
• Ποινικοποιήθηκε η υποκίνηση σε ακρωτηριασμό γυναικείων γεννητικών οργάνων, δηλαδή η ρητορική υπέρ των κλειτοριδεκτομών. Πρέπει να σημειωθεί ότι για την ίδια την πράξη του ακρωτηριασμού δεν απαιτείτο νομοθετική ρύθμιση διότι αυτή ποινικοποιείτο ήδη με το άρθρο 310 ΠΚ (βαριά σωματική βλάβη). Μάλιστα στην παρ. 2 του εν λόγω άρθρου, όπου αναφέρονται ενδεικτικά οι περιπτώσεις βαριάς σωματικής βλάβης, αναφέρεται ρητά η περίπτωση του σοβαρού ακρωτηριασμού (και προφανώς η κλειτοριδεκτομή αποτελεί τέτοια περίπτωση). Θα θέλαμε δε να επισημάνουμε επιπλέον, ότι σε περίπτωση τέλεσης της πράξης σε βάρος ανηλίκου, εκτός από την ποινική ευθύνη του δράστη, θα τιμωρηθεί κατά τις γενικές διατάξεις του ΠΚ περί συμμετοχής και το πρόσωπο που οδήγησε τον ανήλικο παθόντα στον δράστη προκειμένου να τελεστεί η πράξη. Συνήθως το πρόσωπο αυτό είναι ο γονέας ή ο ασκών την επιμέλεια.
• Επίσης, στους σκοπούς του εγκλήματος της εμπορίας ανθρώπων (αφαίρεση οργάνων, εργασία και επαιτεία) προστέθηκε και ο εξαναγκασμός σε  γάμο, εγκληματική πράξη που αφορά και τα παιδιά.
• Τροποποιήθηκαν κάποιες διατάξεις του ν. 3500/06 για την ενδοοικογενειακή βία, ώστε να καταστεί καλύτερη η εφαρμογή του. Για παράδειγμα, προβλέφθηκε ποινή για την παραβίαση των περιοριστικών όρων που επιβάλλονται στον κατηγορούμενο για ενδοοικογενειακή βία, η οποία δεν προβλεπόταν προηγουμένως.
• Στην αποζημίωση του ν. 3811/2009 που δίνεται από το κράτος όταν το θύμα δεν μπορεί να αποζημιωθεί από τον δράστη, προστέθηκαν και δαπάνες για τη μετεγκατάσταση του θύματος σε ασφαλές περιβάλλον.
• Τροποποιήθηκε ο νόμος περί όπλων και πλέον δεν χορηγείται άδεια σε όσους έχει ασκηθεί ποινική δίωξη και σε όσους έχουν καταδικασθεί για αδικήματα ενδοοικογενειακής βίας.
• Ένα ακόμα σημαντικό μέτρο που λήφθηκε αφορά τους αλλοδαπούς. Οι αλλοδαποί- θύματα ενδοοικογενειακής βίας που προσέρχονται στις αρμόδιες αρχές για να καταγγείλουν περιστατικό ενδοοικογενειακής βίας προστατεύονται από την απέλαση. Αντίστοιχη διάταξη υπάρχει και για τα θύματα ρατσιστικών εγκλημάτων, ώστε να μην φοβούνται ότι θα κρατηθούν εάν υποβάλλουν καταγγελία στην αστυνομία, να ενθαρρύνονται δηλαδή να υποβάλλουν αναφορά ή καταγγελία.

Αναθεώρηση Οικογενειακού Δικαίου

Τέλος, μια δράση που θεωρούμε εξαιρετικά σημαντική και η οποία αφορά πολύ μεγάλο αριθμό παιδιών είναι η αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου. Τον Φεβρουάριο του 2018 συγκροτήθηκε Νομ/κή Επιτροπή η οποία έλαβε παράταση, κατόπιν αιτήματός της, για την ολοκλήρωση των εργασιών της έως τον Μάρτιο του 2019. Εντούτοις, σκοπεύει να ολοκληρώσει το έργο της το συντομότερο δυνατό, χωρίς βεβαίως αυτό να αποβεί σε βάρος της ποιότητας του έργου της.

Η Επιτροπή δίνει έμφαση στα ζητήματα των παιδιών και κυρίως στα θέματα που ανακύπτουν μετά το διαζύγιο, όπως θέματα επιμέλειας και επικοινωνίας, καθώς και σε άλλα ζητήματα του οικογενειακού δικαίου. Στόχευση είναι να ενισχυθούν τα δικαιώματα του γονέα μετά το διαζύγιο και κυρίως το δικαίωμα επικοινωνίας. Πρώτιστο μέλημα της Επιτροπής είναι να διασφαλίζεται το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού.

Επιπλέον, η Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων συνεργάστηκε με άλλα Υπουργεία επί νομοσχεδίων που αφορούν άμεσα τα παιδιά, όπως τα νομοσχέδια του Υπουργείου Εργασίας για την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου αναδοχής και υιοθεσίας και την επιτροπεία των ασυνόδευτων ανηλίκων, το νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας για την προαιρετική εφαρμογή της Σαρία στη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, ενώ με τον ν. 4488/2017  για την υλοποίηση της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες, η Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ορίσθηκε ως Κεντρικό Σημείο Αναφοράς για θέματα σχετιζόμενα με την εφαρμογή της Σύμβασης, με σημαντικότερη αρμοδιότητα την εκπόνηση Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα άτομα με αναπηρίες.

Τέλος, θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι όλες οι δράσεις της Γενικής Γραμματείας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όπως οι πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του ρατσισμού και του ρατσιστικού εγκλήματος, του trafficking, των διακρίσεων, η προώθηση της συμμόρφωσης στις αποφάσεις του ΕΔΔΑ, οι πρωτοβουλίες για την κύρωση διεθνών συνθηκών, όπως του 16^ου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, των τροποποιήσεων του Καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, της Σύμβασης για την Εμπορία Ανθρώπινων Οργάνων, αποσκοπούν στην προώθηση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία είναι οικουμενικά και αδιαίρετα. Αποτελεσματικότερη προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σημαίνει ουσιαστικότερη προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κοινωνία.