“Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι”

Η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948 είναι – προφανώς – ένα έγγραφο σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο γιατί η αξιοπρέπεια παρατίθεται πριν από τα δικαιώματα στο άρθρο 1; 

Άρθρο 1.- Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης.

Η αξιοπρέπεια είναι το θεμέλιο όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι άνθρωποι έχουν δικαιώματα και πρέπει να αντιμετωπίζονται με τη μέγιστη δυνατή προστασία, ακριβώς επειδή κάθε ένα από αυτά έχει εγγενή αξία. Ο πρώην Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Zeid Ra’ad Al Hussein χαρακτήρισε αυτές τις εισαγωγικές λέξεις της Διακήρυξης ως “ίσως τις πιο ηχηρές και όμορφες λέξεις οποιασδήποτε διεθνούς συμφωνίας.” Υπογραμμίζουν ότι “τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν αποτελούν ανταμοιβή για καλή συμπεριφορά”, όπως το έθεσε, αλλά δικαίωμα όλων των ανθρώπων ανά πάσα στιγμή και οπουδήποτε.

Αντιδρώντας στην φρίκη των δύο Παγκόσμιων Πολέμων, η διεθνής κοινότητα σκέφτηκε πώς ήταν σημαντικό το 1948 να υπερτονίσει την έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από τις πρώτες λέξεις αυτού του πρωτοποριακού εγγράφου, υπογραμμίζοντας έναν όρο που είχε ήδη επισημανθεί στην αρχή του προοιμίου της Οικουμενικής Διακήρυξης, καθώς και στον χάρτη που ίδρυσε τα Ηνωμένα Έθνη τρία χρόνια νωρίτερα.

Η Mary Robinson, άλλη μια πρώην Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, θεωρεί την αξιοπρέπεια ως «μια εσωτερική αίσθηση αυταξίας,» μια έννοια που «υπονοεί μια αλληλεγγύη για τους άλλους, μας συνδέει τον έναν με τον άλλο.» Παρείχε επίσης το εφαλτήριο για νέες ερμηνείες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όπως αναφέρει η Robinson, «στο διασυνδεδεμένο μας κόσμο, η ενσυναίσθηση θα πρέπει να επεκταθεί για την αντιμετώπιση των κατάφωρων ανισοτήτων που εγείρουν ζητήματα δικαιοσύνης.»

Η αξιοπρέπεια (μια λέξη που εμφανίζεται πέντε φορές στη Διακήρυξη) από τη μία πλευρά αποτελεί ένα αδιάψευστο επιχείρημα, και από την άλλη μια διφορούμενη έννοια, που δεν μεταφράζεται πάντα σε νομοθεσία. Ακόμα κι έτσι, η αξιοπρέπεια τώρα αναγνωρίζεται ως δικαίωμα σε περισσότερα από 160 Συντάγματα στον κόσμο (από 193 μέλη του ΟΗΕ), σε σύγκριση με μόνο πέντε χώρες που χρησιμοποιούσαν τον όρο στο Σύνταγμά τους, το 1945.

Και συχνά είναι ευθύνη των δικαστών να βεβαιωθούν ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια γίνεται σεβαστή. Δικαστές όπως ο Albie Sachs, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του για την εξασφάλιση, και, στη συνέχεια, για την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ως νοτιοαφρικανός αγωνιστής κατά του απαρτχάιντ, πέρασε μήνες σε απομόνωση και έχασε το ένα του χέρι και την όρασή του από το ένα του μάτι όταν το αυτοκίνητό του ανατινάχτηκε από πράκτορες ασφαλείας.

Αργότερα, διατέλεσε επί 15 χρόνια δικαστής στο Ανώτατο Δικαστήριο της Νοτίου Αφρικής. Ο ίδιος έγραψε πως δάκρυσε όταν εξέδωσε την δικαστική απόφαση κατά της αεροπορικής εταιρείας South African Airways, σχετικά με τη διάκριση εναντίον ενός αεροσυνοδού με HIV. “Ξέσπασα σε δάκρυα εξαιτίας μιας ακατανίκητης αίσθησης υπερηφάνειας πώς αποτελούσα μέλος ενός δικαστηρίου που προστατεύει τα θεμελιώδη δικαιώματα και εξασφαλίζει την αξιοπρέπεια για όλους”, δήλωσε. 

Η εξασφάλιση της αξιοπρέπειας για όλους αποτελεί το επίκεντρο μιας εκστρατείας των Ηνωμένων Εθνών που βασίζεται στις λέξεις που αναγράφονται στο Άρθρο 1. Το «Free and Equal» είναι το σύνθημα για την εκστρατεία του ΟΗΕ κατά της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας που άρχισε το 2013 και αποσκοπεί στο «να οικοδομήσει έναν κόσμο όπου δεν μπορεί κάποιος να φοβάται εξαιτίας του σεξουαλικού του προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου του», όπως ανέφερε ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ António Guterres. 

Το φύλο είναι μια έννοια που αναφέρεται – ενδεχομένως αμυδρά – στο Άρθρο 1, και μάλιστα σε σχεδόν κάθε πρόταση της Οικουμενικής Διακήρυξης. Για την εποχή του, στο έγγραφο παραδόξως απουσιάζει η σεξιστική γλώσσα. Εκτός από την μοναδική φράση «ο ίδιος και η οικογένειά του» (“himself and his family,” ), η οποία εμφανίζεται στα άρθρα 23 και 25, το έγγραφο αναφέρεται σε «όλους» ή σε «κανέναν» ( “everyone,” “all” or “no one.”). 

Αυτή η πρωτοποριακή χρήση αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι οι γυναίκες έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στη σύνταξη της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για πρώτη φορά στην ιστορία του διεθνούς δικαίου. Την διαδικασία κατηύθυνε η Eleanor Roosevelt, πρώην πρώτη κυρία των ΗΠΑ και μια πραγματική υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Γυναίκες από τη Δανία, το Πακιστάν, το κομμουνιστικό μπλοκ και άλλα μη-Δυτικά έθνη πραγματοποίησαν επίσης κρίσιμες συνεισφορές.

 

Δείτε επίσης: Οι γυναίκες που διαμόρφωσαν την Οικουμενική Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

 

Οι πρώτες λέξεις του Άρθρου 1 αντικατοπτρίζουν την επιδραστική Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη, που υιοθετήθηκε λίγο μετά τη Γαλλική Επανάσταση το 1789. Χάρη στην επίμονη Ινδή συντάκτρια της Διακήρυξης Hansa Mehta, τη γαλλική φράση “όλοι οι άνδρες γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι” αντικατέστησε η φράση “όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι“. 

Αρνήθηκε τον ισχυρισμό του Ρούσβελτ πως με τη λέξη «άνδρες» ήταν ευνόητο ότι συμπεριλαμβάνονται και οι γυναίκες μια – ευρέως αποδεκτή έννοια εκείνη την εποχή. Η Mehta υποστήριξε ότι οι χώρες θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν αυτή η διατύπωση για να περιορίζουν τα δικαιώματα των γυναικών, αντί να τα επεκτείνουν.

Οι συντάκτριες της Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παρείχαν μια διαρκή κληρονομιά – σε έναν κόσμο όπου απομένουν ακόμα πολλά να γίνουν. Σε όλες σχεδόν τις χώρες, οι γυναίκες εξακολουθούν να αμείβονται λιγότερο από τους άνδρες. Πρακτικές που εισάγουν διακρίσεις απέναντι στις γυναίκες είναι συχνά δικαιολογημένες εξαιτίας των αναφορών στην παράδοση, την ιστορία, την θρησκεία και στις πολιτιστικές συμπεριφορές. Τα κορίτσια είναι λιγότερο πιθανό από ό, τι τα αγόρια να πάνε στο σχολείο ή να παραμείνουν στο σχολείο. Στις γυναίκες συχνά περιορίζεται η κινητικότητα εξαιτίας των προσδοκιών ότι θα παίξουν εκείνες τον ρόλο των φροντιστριών.  Συχνά έχουν περιορισμένες επιλογές για το ποιόν να παντρευτούν – ή αν θα παντρευτούν – και ελάχιστο έλεγχο όσον αφορά τις αναπαραγωγικές τους επιλογές.

Παρά όσα απομένουν ακόμη να επιτευχθούν, οι πρωτοποριακές γυναίκες που αποτέλεσαν μέρος της διαδικασίας κατάρτισης της Διακήρυξης από το 1946 ως το 1948 κατοχύρωσαν την ισότητα ως έναν καθολικό στόχο και παρείχαν τα θεμέλια στο διεθνές δίκαιο για όσους/όσες αγωνίζονται ακόμη για να καταστήσουν την ισότητα μία πραγματικότητα. Όχι μόνο για τις γυναίκες, αλλά και για τα άτομα με αναπηρίες, τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους, τα μέλη εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων, τις ομάδες αυτοχθόνων, τους μετανάστες, τα παιδιά και οποιονδήποτε / οπουδήποτε αντιμετωπίζει διάκριση.

 

Πηγή: www.ohchr.org

Απόδοση: Ελένη Τομπέα

Επιμέλεια: Ντούνης Ανδρέας

sociapolicy.gr