“Ιστορία και Λογοτεχνία. Μια σχέση αμφίθυμη και συμπληρωματική” | Σειρά διαλέξεων στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων

Η σχέση του βιβλίου με τις τέχνες, της λογοτεχνίας με την ιστορία και τις επιστήμες, του μύθου με τη φαντασία αλλά και την πραγματικότητα,  του δημιουργού με το έργο του και το κοινό του, είναι θέματα που η Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του Δήμου Αθηναίων αναδεικνύει, εντάσσοντας τις αντίστοιχες εκδηλώσεις στις μεγάλες θεματικές του προγράμματός της. 

Σε αυτό το σκεπτικό βασίστηκε και η συνεργασία με το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ), το οποίο, στο πλαίσιο της διοργάνωσης Αθήνα 2018 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του δήμου Αθηναίων, οργανώνει μια σειρά επιμορφωτικών διαλέξεων με θέμα Ιστορία και Λογοτεχνία. Μια σχέση αμφίθυμη και συμπληρωματική.

Πρόκειται για έξι εκδηλώσεις, κάθε μία από τις οποίες περιλαμβάνει δύο εισηγήσεις: μία ιστορική και μία φιλολογική. Οι εκδηλώσεις θα γίνονται  Πέμπτη από την 24η Ιανουαρίου έως την 11η Απριλίου 2019 και ώρα 18.00-20.00, στο Πνευματικό Κέντρο του δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50, Αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης»). Εισηγητές θα είναι ιστορικοί και φιλόλογοι από πανεπιστημιακά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα της χώρας. Οι ιστορικοί θα παρουσιάσουν σημαντικές στιγμές της νεοελληνικής ιστορίας και οι φιλόλογοι εμβληματικά λογοτεχνικά έργα της εποχής. Κάθε εισήγηση θα διαρκεί 25 λεπτά, έτσι ώστε να υπάρχει δυνατότητα συζήτησης με το κοινό.

Ο κύκλος διαλέξεων απευθύνεται στο ευρύ κοινό, σε εκπαιδευτικούς και φοιτητές με ελεύθερη είσοδο. Για τους εκπαιδευτικούς και τους φοιτητές θα υπάρξει δυνατότητα να δοθεί στο τέλος του κύκλου βεβαίωση παρακολούθησης με προϋπόθεση τη δήλωση συμμετοχής έως τις 10 Ιανουαρίου στο mail istoriakailogotexnia.2019@gmail.com και την τακτική παρακολούθηση των διαλέξεων.

 

-Πρόγραμμα-

Εισαγωγική Συνάντηση

Πέμπτη 24 Ιανουαρίου 2019, ώρα 18.00

Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Επ. καθηγητής της Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Μεταξύ αφήγησης και αναπαράστασης. Ποιος δικαιούται να μιλά για το παρελθόν;

Με επίκεντρο λογοτεχνικά έργα που επηρέασαν καθοριστικά την ιστορική συνείδηση της ελληνικής μεταπολεμικής κοινωνίας, τίθενται μια σειρά από ζητήματα αναφορικά με την σχέση ιστορίας και λογοτεχνίας, τη σχέση ιστορικής αφήγησης και λογοτεχνικής αναπαράστασης, τον συνεχή διάλογο ανάμεσα στις διαφορές πειθαρχίες και μορφές λόγου που συνομιλούν με το παρελθόν .

Μ. Ζ. Κοπιδάκης, Ομότιμος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ω ξειν΄αγγέλειν. Τα επιγράμματα για τη Μάχη των Θερμοπυλών

Τα τρία επιγράμματα του Σιμωνίδη για τη μάχη των Θερμοπυλών δικαιώνουν την άποψη του Αριστοτέλη ότι η Ιστορία ασχολείται με τα καθέκαστα, ενώ η ποίηση προσπαθεί να συλλάβει τα «καθ΄όλου», τις γενικές αρχές και αιτίες.

Πέμπτη 14 Φεβρουαρίου 2019, ώρα 18.00

Χρήστος Λούκος, Ομότιμος καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κρήτης

Η Επανάσταση του 1821: σκέψεις/προτάσεις για τη μελέτη της εν όψει των 200 χρόνων από την έναρξή της

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 δεν έχει μελετηθεί τις τελευταίες δεκαετίες στο βαθμό που η σημασία της και ο πλούτος των πηγών της το υπαγορεύουν. Ο εορτασμός των 200 χρόνων από την έναρξή της είναι μια αφορμή και συγχρόνως πρόκληση να διευρύνουμε τα ερευνητικά ερωτήματά μας, να εξετάσουμε νέες πηγές ή με άλλο τρόπο τις ήδη γνωστές, να επιχειρήσουμε κι άλλες ερμηνευτικές προσεγγίσεις και συγχρόνως να επανεκτιμήσουμε τα όσα έχουν έως τώρα γραφεί.

Κατερίνα Τικτοπούλου, Αν. καθηγήτρια νεοελληνικής φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Διονύσιος Σολωμός από τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν στους Ελεύθερους Πολιορκημένους

Ποίημα εμπνευσμένο από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν σηματοδοτεί τον πρώτο σημαντικό σταθμό στην ελληνόγλωσση παραγωγή του Δ. Σολωμού. Η μετεγκατάστασή του από τη Ζάκυνθο στην Κέρκυρα θα συνδεθεί με την ουσιαστικότερη μελέτη της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας και την απόπειρα για συνθετότερες μορφές έκφρασης, στις οποίες ξεχωρίζουν οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, εμπνευσμένοι από την πολιορκία του Μεσολογγίου.

Πέμπτη 21 Φεβρουαρίου 2019, ώρα 18.00

Σπύρος Καράβας, Αν. καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-13: Μια γεωγραφική θεώρηση

Η ελληνική ιστοριογραφία για τους Βαλκανικούς πολέμους είναι αναμφίβολα ογκώδης. Ο λόγος είναι προφανής: για πρώτη φορά, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, μεγάλο τμήμα των εδαφικών του διεκδικήσεων κατακτάται πολεμικώ δικαίω και προστίθεται στην επικράτειά του. Αντίστοιχη επιτυχία ούτε πριν ούτε μετά το 1913 σημειώθηκε. Παράλληλα, οι νέες κτήσεις του 1912-1913, παρότι αμφισβητήθηκαν κατά καιρούς από τους γείτονες, παρά τις εγγενείς δυσκολίες που παρουσίαζε η ενσωμάτωσή τους στον εθνικό κορμό, παρά την τραγική κατάληξη της Μεγάλης Ιδέας δέκα χρόνια αργότερα, έμελλε τελικά να οριστικοποιηθούν de jure μέσα από τις συνθήκες που ακολούθησαν εκείνη του Βουκουρεστίου. Ωστόσο, με όλο το εύρος της, η αντίστοιχη ελληνική ιστοριογραφία παραμένει αποσπασματική, ελλιπής και σε ορισμένα ζητήματα αποπροσανατολιστική. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις γεωγραφίες των Βαλκανικών πολέμων που θα προσεγγίσουμε στο σεμινάριο, γεωγραφίες οι οποίες παραμένουν εν πολλοίς άγνωστες στο ελληνικό κοινό.

Κώστας Μπουρναζάκης, φιλόλογος, ποιητής, μεταφραστής

Άγγελος Σικελιανός: Η εποχή των Βαλκανικών Πολέμων στην ποίησή του

 O Άγγελος Σικελιανός, που είχε κάνει την θριαμβευτική είσοδό του στα ελληνικά γράμματα το 1909, με τον Αλαφροΐσκιωτο, υπηρετούσε την στρατιωτική του θητεία το 1912, κατά την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων. Στην διάρκειά τους, παρακινημένος από το πνεύμα του συλλογικού ενθουσιασμού, τις νίκες του στρατού μας στα διάφορα πολεμικά Μέτωπα, συνέθεσε σειρά ποιημάτων θεμελιωμένων στις κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις του και στην ελληνολατρία του, τα οποία δημοσίευε άμεσα στον ημερήσιο Τύπο. Ορισμένα από αυτά θα τα συγκεντρώσει χρόνια αργότερα στην συγκεντρωτική έκδοση του Λυρικού Βίου (1946-1947), αποτιμώντας τα ως ουσιαστικά σημεία της συνολικής ποιητικής διαδρομής του.

Πέμπτη 7 Μαρτίου 2019, ώρα 18.00

Ιωάννα Πετροπούλου, Ιστορικός, Ερευνήτρια Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών

Μικρασιατική Καταστροφή. H προφορική κληρονομιά: από το ιστορικό συμβάν στην πολιτική οικειοποίηση

Η «νέα» προφορική ιστορία που εμφανίστηκε αιφνίδια στη Μεταπολίτευση, έχει στην πραγματικότητα πίσω της μακρά προϊστορία. Από τις μεμονωμένες ατομικές εξωθεσμικές προσπάθειες πριν το 1922, η αφήγηση της ήττας θα ενεργοποιηθεί μετά την τραγωδία της Εξόδου (Αθηνά Γαϊτάνου Γιαννιού). Θα αποκτήσει λίγο αργότερα χαρακτήρα συλλογικό, επιστημονικό, και θα λάβει υπόσταση το 1930 με την ίδρυση του ΚΜΣ (Μέλπω Μερλιέ) Μεταπολεμικά, στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, οι αφηγήσεις των μαρτύρων θα πολιτικοποιηθούν από την Αριστερά με τον Κοινό Λόγο στο τρισυπόστατο σχήμα Μικρασία – Κατοχή – Εμφύλιος (Έλλη Παπαδημητρίου).

Ευριπίδης Γαραντούδης, Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών

 Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης και το μικρασιατικό βίωμά του

Στόχος της διάλεξης είναι η περιδιάβαση και ο σχολιασμός ποιητικών και ημερολογιακών κειμένων του Γιώργου Σεφέρη που έχουν ως άξονά τους, φανερό ή κρυπτικό, το μικρασιατικό βίωμά του: την καταγωγή του από τη Σμύρνη, τις καλοκαιρινές διακοπές του στη Σκάλα της Σμύρνης, την απώλεια της πατρίδας εξαιτίας της Μικρασιατικής Καταστροφής, το ισόβιο και ανεπούλωτο βίωμα του πρόσφυγα. Το ποιητικό έργο του Σεφέρη που κυρίως θα σχολιαστεί είναι το Μυθιστόρημα. Δευτερευόντως θα γίνει αναφορά και σε άλλα ποιητικά κείμενά του.

Πέμπτη 21 Μαρτίου 2019, ώρα 18.00

Χάγκεν Φλάισερ, ομότιμος καθηγητής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών

Ο Πόλεμος του 1940. “Alors, c’est la guère”

Tο φθινόπωρο του ’40 μόνο δύο χώρες βρίσκονται σε αναμέτρηση με τις δυνάμεις του Άξονα, η Μεγάλη Βρετανία και η Ελλάδα. Το “Όχι”, ο ελληνοϊταλικός πόλεμος ή το αλβανικό έπος, όπως και αν ονομαστεί, αποτελεί ιστορικό ορόσημο που υπερβαίνει τα στενά ελληνικά σύνορα. Καθώς εμπλέκεται και αποτελεί συστατικό στοιχείο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μπορεί να αποτιμηθεί στην ολότητά του, μόνον εξεταζόμενο ως τμήμα αυτής της παγκόσμιας σύρραξης.

Γιάννης Παπαθεοδώρου, Αναπληρωτής καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Οδυσσέας Ελύτης Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό στην Αλβανία. Ποίηση και Ιστορία στη βαριά σκιά του Πολέμου

Ο πόλεμος του 1940 υπήρξε μια καταλυτική ιστορική εμπειρία που διαμόρφωσε, ανάμεσα σε άλλα, τις διανοητικές και λογοτεχνικές αναζητήσεις της Γενιάς του Τριάντα. Εστιάζοντας στο Άσμα ηρωϊκό και πένθιμο του Οδ. Ελύτη, προσπαθώ να εξετάσω τον τρόπο που συνδέεται το ατομικό βίωμα του ίδιου του ποιητή με τη λογοτεχνική μετάπλαση της συμμετοχής του στο Αλβανικό μέτωπο αλλά και να αναδείξω τη σημασία που έχει το συγκεκριμένο έργο στη μετέπειτα δημιουργία του (Άξιον Εστί).

Πέμπτη 11 Απριλίου 2019, ώρα 18.00

Τάσος Σακελλαρόπουλος, Ιστορικός, υπεύθυνος των ιστορικών αρχείων του Μουσείου Μπενάκη

Η Ελλάδα στη Μέση Ανατολή: αντίσταση και πολιτική λειτουργία

Η μεταφορά της ελληνικής πολιτικής ζωής στην Μέση Ανατολή λόγω της κατοχής στην Ελλάδα, σήμαινε την συνέχιση και την εξέλιξη του πολιτικού πλαισίου εκτός των συνθηκών του εθνικού εδάφους. Η δυναμική εμφάνιση της Αριστεράς στο εσωτερικό του στρατού και στο εσωτερικό της ελληνικής παροικία μας δίνει την ερευνητική δυνατότητα να μελετήσουμε συνολικά την ελληνική περίοδο 1941-1944, με τρόπο σαφή και ξεκάθαρο σχετικά με τις συγκρούσεις, τις συμμαχίες και τα αποτελέσματα της περιόδου.

Εμμανουέλλα Κάντζια, Διδάκτωρ συγκριτικής φιλολογίας

Γλώσσες στις Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα

Στην τριλογία του Στρατή Τσίρκα Ακυβέρνητες πολιτείες (1961-1965) παρουσιάζεται ο αντιφασιστικός αγώνας των Ελλήνων στη Μέση Ανατολή (Ιερουσαλήμ, Κάιρο, Αλεξάνδρεια) κατά τα κρίσιμα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (1942-1944). Η πολυφωνικότητα και η πολυγλωσσία του έργου, που τονίζονται μέσα από το κεντρικό σύμβολο της Βαβέλ, συμβάλλουν στη ρεαλιστική αναπαράσταση της ιστορικής πραγματικότητας και την ανάδειξη των πολιτικών συσχετισμών. Ταυτόχρονα όμως ο Τσίρκας μοιάζει να οραματίζεται μια νέα γλώσσα, μυθιστορηματική -μια γλώσσα καθολική που κρύβεται (ή και πραγματώνεται) στη μετάφραση.

 

—–

Το πρόγραμμα της διοργάνωσης Αθήνα 2018-Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου του δήμου Αθηναίων υλοποιείται χάρη στη στήριξη και των δωρητών: Μέγας δωρητής είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Χρυσοί δωρητές είναι το Ίδρυμα Ι. Λάτση και η εταιρία Core Α.Ε. Δωρητές είναι το Ίδρυμα Ωνάση, το Κοινωφελές Ίδρυμα Κοινωνικού και Πολιτιστικού Έργου (ΚΙΚΠΕ), το Ίδρυμα Α. Κ. Λασκαρίδη και ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων Λόγου (ΟΣΔΕΛ). Πολύτιμοι υποστηρικτές είναι η Aegean Airlines, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών και η εταιρία Σταθερές Συγκοινωνίες (ΣΤΑΣΥ)