Τα παιδιά απέναντι στην απώλεια του γονεϊκού ζευγαριού

Όλγα Δούκα, ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

περίληψη της εισήγησης “Το διαζύγιο και οι ψυχικές συνέπειες στους οικογενειακούς δεσμούς”

στα πλαίσια του νέου κύκλου ομιλιών που διοργανώνουν οι εκδόσεις Πορφύρα στο Ίδρυμα Β & Μ Θεοχαράκη

Η Ψυχανάλυση Συναντά την Τέχνη – Χωρισμός και Απώλεια | Κύκλος Ομιλιών στο Ίδρυμα Θεοχαράκη από τις εκδόσεις Πορφύρα 

Η απώλεια του οικογενειακού περιβάλλοντος, που μέχρι πρότινος διασφάλιζε την ψυχική ηρεμία ενός παιδιού αλλά και η απώλεια του ενός από τους δυο γονείς στην καθημερινότητα αποτελεί μια σημαντική αλλαγή, την οποία καλείται ένα παιδί να διαχειριστεί. Κάθε οικογένεια θα εκφράσει με διαφορετικό τρόπο τον ψυχικό πόνο που προκαλεί ένα διαζύγιο, θα δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για ανοιχτή επικοινωνία ή θα αποσιωπήσει το γεγονός, θα φανεί επιτρεπτική ή απορριπτική στην εκδήλωση αρνητικών συναισθημάτων.

            Το παιδί για να μπορέσει να διατηρήσει την ενότητα του εαυτού του και να αντεπεξέλθει στη δυσχέρεια και στο άγχος της απώλειας του γονεϊκού ζευγαριού έχει ανάγκη να διατηρήσει μία συνεχή σχέση με τον καθένα από τους γονείς του. Χρειάζεται να διαχειριστεί την αμφιθυμία των συναισθήματών του (αγάπη-μίσος) απέναντι στους γονείς του που τον πρόδωσαν και που δεν του παρέχουν πια τη συνέχεια, και το ναρκισσιστικό μανδύα θεμελιωτή του Εγώ του. Εάν οι γονείς φερθούν με μίσος, χρησιμοποιήσουν τη σχάση και κάνουν συνεχείς προβολές (όσον αφορά στα δικά τους συναισθήματα) στα παιδιά τους τότε αυτά θα γίνουν όμηροι της σύγκρουσης των γονέων αποκτώντας έντονες αναστολές. Είναι λοιπόν τότε πιθανό, τα παιδιά να θεωρήσουν τον εαυτό τους υπεύθυνο για τη γονεϊκή αντιπαράθεση ή ακόμα να γίνουν οι έμπιστοι του ενός ή του άλλου γονέα ή άλλοτε πάλι καλούνται να φροντίσουν το γονέα που βρίσκεται σε βαθιά θλίψη και να γίνουν το παιδί-φάρμακο.

            Με άλλα λόγια, τα παιδιά που ταλαιπωρούνται από τη γονεϊκή διαμάχη και τις ασυνείδητες προβολές (συχνά το μίσος που εκφράζει ο ένας γονέας προς τον άλλο) των γονέων τους, μπορούν να ταυτιστούν και τα ίδια με το μίσος αυτό. Κατά συνέπεια νιώθουν μεγάλα άγχη σε σχέση με τη διάλυση του γονεϊκού ζευγαριού και ταυτιζόμενα άλλοτε με τον επιτεθέμενο και άλλοτε με το θύμα προσπαθούν να διατηρήσουν έναν ασυνείδητο δεσμό με τους γονείς τους. Συμβαίνει συχνά να βρίσκονται αιχμάλωτα των γονεϊκών προβολών και να βιώνονται ως φορείς της καταδίωξης και της αδύνατης επανόρθωσης. Βρίσκονται άλλωστε ανάμεσα σε δύο πληγωμένους ναρκισσισμούς.

            Ως εκ τούτου, δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα δικά τους αρνητικά συναισθήματα καθώς παλεύουν με το άγχος της απώλειας των οικογενειακών δεσμών που μέχρι πρότινος τους εμπεριείχαν και τους προστάτευαν. Προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες των γονέων, όπως αυτές τους προβάλλονται ασυνείδητα, αψηφώντας τις δικές τους επιθυμίες, άγχη, και φόβους. Η απώλεια του γονεϊκού ζευγαριού προσβάλλει το ναρκισσισμό του παιδιού καθώς αποτελεί τη βάση και την απαρχή της ύπαρξής του.

            Εν κατακλείδι, όσο πιο έντονες είναι οι συγκρούσεις ανάμεσα στους γονείς, όσο λιγότερο διαθέσιμοι βρίσκονται οι ίδιοι να ακούσουν το παιδί τους, τόσο λιγότερο θα μπορέσει να επεξεργαστεί το ίδιο το παιδί την αντίδραση του άγχους του.