Η παρούσα έκθεση είναι η πρώτη έκθεση του Εθνικού Ινστιτούτου Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού (ΕΙΕΑΔ) για θέματα Κοινωνικής Πολιτικής στο πλαίσιο αναδιάταξης του ινστιτούτου όπως προκύπτει από το νέο θεσμικό πλαίσιο. Ο τίτλος της έκδοσης: «Κοινωνικές Ανισότητες, Κοινωνικά Δικαιώματα και Κοινωνική Πολιτική» σηματοδοτεί την επικέντρωση σε θέματα κοινωνικής ένταξης και συνοχής, κοινωνικών δικαιωμάτων, κοινωνικών ανισοτήτων και κοινωνικής πολιτικής.
Η παρούσα έκθεση, που ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2018, περιλαμβάνει 8 κεφάλαια σε τρεις ενότητες. Η πρώτη ενότητα: «Έννοιες και μετρήσεις» εστιάζει σε θέματα εννοιολογικού προσδιορισμού και μέτρησης του κοινωνικού αποκλεισμού και περιλαμβάνει δύο κεφάλαια. Τα τρία κεφάλαια της δεύτερης ενότητας: «Θέματα κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης» πραγματεύονται πτυχές της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Στην τρίτη ενότητα: «Θέματα κοινωνικού αποκλεισμού και ένταξης» περιλαμβάνονται τρία κεφάλαια που αναλύουν ειδικότερα θέματα που συνδέονται με την ένταξη, τον αποκλεισμό και την κοινωνική πολιτική.
Στο πρώτο κεφάλαιο με τίτλο: «Εννοιολογικός προσδιορισμός του κοινωνικού αποκλεισμού» της Μαίρης Δήμα, αποσαφηνίζονται διάφορες πτυχές του όρου «κοινωνικός αποκλεισμός» και επισημαίνονται οι δυσκολίες επακριβούς προσδιορισμού της έννοιας αυτής. Ξεκινάμε με το κεφάλαιο αυτό από τον εννοιολογικό προσδιορισμό μιας σημαντικής έννοιας για την κατανόηση των κοινωνικών φαινομένων και τη χάραξη κοινωνικής πολιτικής. Στο κεφάλαιο επισημαίνεται ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός περιγράφει συχνά διαφορετικά φαινόμενα σε συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, εξαρτώμενο από τον αξιακό προσανατολισμό του κοινωνικού πλαισίου στο οποίο αναφέρεται. Ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι συνεπώς μια πολυδιάστατη έννοια που αποτελεί παράλληλα κοινωνική κατασκευή. Συνδέεται μάλιστα με την έννοια των κοινωνικών δικαιωμάτων και τον βαθμό κοινωνικής συνοχής. Επισημαίνεται ότι ο κοινωνικός αποκλεισμός αναφέρεται σε μια διαδικασία και όχι μια κατάσταση (όπως η φτώχεια), ένα χαρακτηριστικό που δυσχεραίνει περαιτέρω τις δυνατότητες ποσοτικοποίησης του φαινομένου αυτού. Στο τέλος του κεφαλαίου αναφέρονται κάποιες προσεγγίσεις που έχουν γίνει με στόχο τη μέτρηση του κοινωνικού αποκλεισμού.
Στο δεύτερο κεφάλαιο: «Η μέτρηση του κοινωνικού αποκλεισμού», της Ολυμπίας Καμινιώτη, η εστίαση μεταφέρεται κυρίως σε θέματα μέτρησης της πολυδιάστατης έννοιας του κοινωνικού αποκλεισμού. Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται συνοπτική αναφορά στις δυσκολίες μέτρησης (πολυδιάστατη έννοια, αλληλεξάρτηση μεταξύ των συνιστωσών, περιγραφή διαδικασίας και όχι στατικού φαινομένου, κοινωνικός προσδιορισμός, δυσκολίες συγκρισιμότητας, κ.ά.) και συζητούνται τρόποι αντιμετώπισης των δυσκολιών αυτών. Στόχος του κεφαλαίου είναι η παράθεση των βημάτων που θα οδηγήσουν στην κατασκευή ενός έγκυρου εργαλείου για τη μέτρηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Παράλληλα, σκιαγραφείται ένας τρόπος πιο άμεσης μέτρησης του κοινωνικού αποκλεισμού και των συνιστωσών του (οικονομική, κοινωνική, πολιτική, πολιτισμική), στη βάση υπαρχόντων δεδομένων, με στόχο την αξιοποίηση της μεθοδολογίας αυτής στη χάραξη κοινωνικής πολιτικής βάσει των στατιστικών δεδομένων που είναι άμεσα διαθέσιμα. Από την ανάλυση αυτή γίνεται φανερή αφενός η αλληλεξάρτηση των συνιστωσών του κοινωνικού αποκλεισμού και αφετέρου η επίδραση διαφόρων χαρακτηριστικών στον βαθμό κοινωνικής ένταξης. Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά αυτά όπως το υψηλό εισόδημα και η υψηλή εκπαίδευση λειτουργούν προστατευτικά ενώ άλλα χαρακτηριστικά όπως η μονογονεϊκή οικογένεια λειτουργούν επιβαρυντικά. Τα αποτελέσματα αυτά καθώς και οι διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται σε τοπικό επίπεδο συνηγορούν υπέρ της χάραξης κοινωνικής πολιτικής στη βάση των συγκεκριμένων αυτών χαρακτηριστικών σε τοπικό επίπεδο.
Η δεύτερη ενότητα της έκδοσης ξεκινά με το κεφάλαιο: «Ανισότητα και οικονομική μεγέθυνση. Εμπειρική διερεύνηση για την περίπτωση της Ελλάδας», του Στέλιου Ρουπακιά. Στο κεφάλαιο αυτό πραγματοποιείται οικονομετρική ανάλυση με τη χρήση τεχνικών χρονολογικών σειρών, με στόχο τη διερεύνηση της αλληλεξάρτησης διαφόρων μεταβλητών με την εισοδηματική ανισότητα στην Ελλάδα. Διερευνάται η επίδραση της οικονομικής ανισότητας στην οικονομική μεγέθυνση και η επίδραση της κοινωνικής πολιτικής, της ανεργίας, και άλλων μεταβλητών στην οικονομική ανισότητα. Η ανάλυση παρέχει ενδείξεις αιτιώδους σχέσης από τη μεγέθυνση προς την οικονομική ανισότητα. Αυτό σημαίνει ότι η μεγέθυνση δεν προάγει τη βελτίωση της κατανομής εισοδήματος, άρα είναι αναγκαία η κοινωνική πολιτική. Διαφαίνεται επίσης η σημασία της μείωσης της ανεργίας για τη μείωση των ανισοτήτων καθώς και η αναγκαιότητα των κοινωνικών δαπανών για τον ίδιο λόγο.
Το τέταρτο κεφάλαιο, της Ολυμπίας Καμινιώτη, έχει τίτλο: «Κοινοτική ανθεκτικότητα: Τι είναι και κατά πόσο μπορεί να φανεί χρήσιμη στη μελέτη κοινωνικών προβλημάτων σε τοπικό επίπεδο και τον σχεδιασμό σχετικών πολιτικών». Στο κεφάλαιο αυτό διερευνάται η χρησιμότητα της έννοιας της ανθεκτικότητας για την ανάλυση κοινωνικών φαινομένων σε τοπικό επίπεδο. Η ανθεκτικότητα αφορά γενικά τη δυνατότητα υπέρβασης προβλημάτων. Η κοινοτική ανθεκτικότητα συνδέεται με την έννοια της κοινωνικής ευημερίας και αποτελεσματικότητας. Στον βαθμό που η ανθεκτικότητα εστιάζει στην αλλαγή και όχι στη στατικότητα, μπορεί να αξιοποιηθεί στη μελέτη της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης, αναδεικνύοντας τα εμπόδια και τους προστατευτικούς παράγοντες που εμπλέκονται. Η ύπαρξη των κατάλληλων πόρων, η προσβασιμότητα διαφόρων ομάδων σε αυτούς, η ενεργοποίηση και συμμετοχή διαφόρων ομάδων στη διαδικασία της υπέρβασης των όποιων κρίσεων αναδεικνύονται σε σημαντικούς παράγοντες της διαδικασίας υπέρβασης των κρίσεων αυτών. Το κεφάλαιο συμπεραίνει ότι η έννοια της ανθεκτικότητας με τον κατάλληλο εννοιολογικό προσδιορισμό μπορεί να αποβεί χρήσιμη ως πλαίσιο ανάλυσης κοινωνικών φαινομένων σε τοπικό επίπεδο και στην εξαγωγή συμπερασμάτων χρήσιμων για τη χάραξη κοινωνικής πολιτικής.
Στο πέμπτο κεφάλαιο της έκδοσης, που έχει τίτλο: «Ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη», της Κωνσταντίνας Μπασκόζου, εξετάζονται τρία παραδείγματα αποτελεσματικών πρακτικών πρωτοβουλιών τοπικής αυτοδιοίκησης στον τομέα της κοινωνικής και οικονομικής ευημερίας και ειδικότερα στην υπέρβαση προβλημάτων στους τομείς αυτούς. Γίνεται αναφορά στις περιπτώσεις του νησιού της Τήλου και των χωριών Ανάβρας στη Θεσσαλία και Ρούβα στην Κρήτη, σχετικά με τον τρόπο που αντιμετωπίστηκαν χρόνια οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα στις περιοχές αυτές. Διερευνάται η δυνατότητα συνεργειών μεταξύ των ευρωπαϊκών και εθνικών κοινωνικών πολιτικών που μπορούν να αξιοποιηθούν στη χάραξη κοινωνικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο γενικότερα.
Η τρίτη ενότητα της παρούσας έκδοσης πραγματεύεται ειδικότερα θέματα κοινωνικού αποκλεισμού. Στο έκτο κεφάλαιο: «Πλευρές της υφιστάμενης κατάστασης και των ασκούμενων πολιτικών σχετικά με την αναπηρία στην Ελλάδα: Κοινωνική πολιτική και τυφλότητα στην ελληνική κοινωνία», του Αποστόλη Χαρίση, εξετάζεται το θέμα της αναπηρίας γενικά και ειδικότερα το θέμα της τυφλότητας στην ελληνική πραγματικότητα. Παρέχονται πληροφορίες για το κοινωνικό περιεχόμενο της έννοιας της αναπηρίας και εκτιμήσεις για το μέγεθος του προβλήματος. Επισημαίνεται ότι η αναπηρία, εκτός της σύνδεσής της με βιολογικές παραμέτρους, προκαλεί περιορισμούς που προσδιορίζονται από τις κοινωνικές συνθήκες. Υπογραμμίζεται ότι η έλλειψη επακριβών στοιχείων και σχετικών αναλύσεων δυσχεραίνει τη χάραξη κατάλληλων πολιτικών. Ένα από τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι ότι η συνολική θέαση του προβλήματος της αναπηρίας χάνεται αν ο διάλογος περιορίζεται στο μέγεθος των όποιων χρηματικών επιδομάτων. Σχετικά με την τυφλότητα, αναδεικνύεται η ανάγκη εκπαίδευσης και ένταξης στην αγορά εργασίας καθώς και νέες μορφές εγκατάλειψης με το πρόσχημα στην ένταξη στη γενική εκπαίδευση. Ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα είναι ότι η αναπηρία αποτελεί ένα πρόβλημα που μας αφορά όλους, ως άτομα και ως κοινωνία.
Το έβδομο κεφάλαιο, του Βαγγέλη Χαϊκάλη-Πετρίτση, έχει τίτλο: «Ου γαρ έρχεται μόνον: Η ηλικιακή προκατάληψη ως παράγοντας κοινωνικού αποκλεισμού» και πραγματεύεται το θέμα του κοινωνικού αποκλεισμού των ηλικιωμένων. Ξεκινώντας με δεδομένα για την παγκόσμια γήρανση και την προτροπή να λάβουμε υπόψη τις ανάγκες όλων των ηλικιακών ομάδων, συζητείται η επίδραση των ηλικιακών στερεοτύπων για τα άτομα και την κοινωνία. Εξετάζεται η αλληλεπίδραση των στερεοτύπων αυτών με άλλα κοινωνικά χαρακτηριστικά όπως το φύλο και ο τρόπος με τον οποίο συνδέονται με τον κοινωνικό αποκλεισμό. Το κεφάλαιο καταλήγει σε προτάσεις πολιτικής για τη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού των ηλικιωμένων στη βάση των πορισμάτων σχετικών ερευνών.
Το όγδοο κεφάλαιο της έκδοσης, «Διαπολιτισμικές δεξιότητες επικοινωνίας», της Ιουλίας Κούρτη, διερευνά τις δυσκολίες που δημιουργούνται σε διαπολιτισμικά περιβάλλοντα που συχνά οδηγούν σε κοινωνικό αποκλεισμό. Εξετάζονται εργαλεία και δεξιότητες που απαιτούνται για τη μείωση τέτοιων φαινομένων και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής. Οι διαπολιτισμικές δεξιότητες επικοινωνίες είναι απαραίτητες για την κατανόηση και φροντίδα των ομάδων με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Οι ομάδες αυτές μπορεί να είναι ομάδες μεταναστών ή προσφύγων αλλά και άλλες κοινωνικές ομάδες όπως οι ηλικιωμένοι, οι φτωχοί, τα παιδιά σε ανάδοχες οικογένειες και άλλοι. Η καλλιέργεια των δεξιοτήτων αυτών διασφαλίζει την καλύτερη κατανόηση του κοινωνικού αποκλεισμού διαφόρων ομάδων και παρέχει δυνατότητες για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής.
Η έκδοση του ΕΙΕΑΔ για την κοινωνική πολιτική, φιλοδοξεί να αποτελέσει μια ετήσια έκθεση του ινστιτούτου που θα εξετάζει διάφορα θέματα που εμπίπτουν στο ευρύ θεματικό πεδίο της κοινωνικής συνοχής. Εξετάζοντας θέματα που αφορούν τα κοινωνικά δικαιώματα, τις κοινωνικές ανισότητες, πρακτικές ένταξης, συνοχής, ή αποκλεισμού φιλοδοξείτε η προαγωγή του επιστημονικού διαλόγου για τα θέματα αυτά και η παροχή αξιοποιήσιμων πληροφοριών για τη χάραξη σχετικών πολιτικών.
Κοινωνικές Ανισότητες, Κοινωνικά Δικαιώματα και Κοινωνική Πολιτική
ΣΕΙΡΑ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
