Δημήτρης Μπουρίκος
Πολιτικός-Κοινωνικός Επιστήμονας, ΜΑ Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών
Αποφ. Περιφερειακής Διοίκησης και Πολιτικής της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Διοίκησης
https://dimitrisbourikos.academia.edu
Σύνοψη
Σε συνθήκες δημοσιονομικών περιορισμών και οικονομικής κρίσης, οι δημόσιες επενδυτικές δαπάνες αποκτούν αυξημένο ενδιαφέρον ως εργαλείο μετριασμού των αρνητικών οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων και ανισορροπιών. Παρά το γεγονός ότι η σχετική συζήτηση φαίνεται να περιορίζεται στο ρόλο των συγχρηματοδοτούμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων, η Περιφέρεια Αττικής αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση και ίσως ένα υπόδειγμα άσκησης περιφερειακής πολιτικής με ίδιους πόρους. Το Πρόγραμμα Εκτελεστέων Έργων (ΠΕΕ) της Αττικής (ίδιοι πόροι) αυξήθηκε από τα 233,5 εκατ. ευρώ το 2014 στα 2,1 δις ευρώ το 2019, αποτελώντας το σημαντικότερο περιφερειακό χρηματοδοτικό εργαλείο στη χώρα. Τόσο το ύψος αυτών των πόρων όσο και η ύπαρξη σημαντικών ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων στην Αττική, αναδεικνύει το ζήτημα της χωρικής και κοινωνικής κατανομής αυτών των πόρων, πόσο μάλλον όταν η χρόνια υποχρηματοδότηση συγκεκριμένων περιοχών συσχετίζεται με τη χωρική υποβάθμιση και τη συνεπαγόμενη πολιτική δυσαρέσκεια που ευνοεί ακόμα και αντιδημοκρατικές στάσεις. Στο παρόν άρθρο, διερευνάται η χωρική και κοινωνική «μεροληψία» του ΠΕΕ Αττικής στη βάση δεικτών πληθυσμιακής και χρηματοδοτικής στάθμισης τόσο σε επίπεδο Περιφερειακών Ενοτήτων όσο και Δήμων. Προκύπτει η ενδυνάμωση της εύνοιας υπέρ της Δυτικής Αττικής, η ενίσχυση του Νότιου Τομέα Αθηνών και της Ανατολικής Αττικής ενώ παραμένει το ανησυχητικό φαινόμενο υποχώρησης των Περιφερειακών Ενοτήτων Πειραιά και Δυτικού Τομέα Αθηνών. Τέλος, οι Δήμοι διακρίνονται σε τέσσερις ομάδες σύμφωνα με την κατάταξή τους ως προς την εύνοια/επίδοση συγκέντρωσης πόρων σε σχέση με την πληθυσμιακή στάθμισή τους στο σύνολο της Περιφέρειας Αττικής. Στο βαθμό που τα ευρωπαϊκά συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα ευνοούν τα μητροπολιτικά κέντρα και τους πόλους ανάπτυξης, τείνουν να ενισχύουν και να διευρύνουν τις ενδοπεριφερειακές ανισότητες, φαινόμενο που αναδεικνύει την κρίσιμη σημασία των προγραμμάτων εκτελεστέων έργων των Περιφερειών με ίδιους πόρους για την ενίσχυση της χωρικής και κοινωνικής συνοχής.
Ενδοπεριφερειακές ανισότητες στην Αττική
Είναι γνωστό από τα διαθέσιμα εμπειρικά στοιχεία ότι η Αττική χαρακτηρίζεται από εξαιρετικά μεγάλες χωρικές και κοινωνικές ενδοπεριφερειακές ανισότητες.[1] Το δυτικό τμήμα της (Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής) είναι κοινωνικά ομοιογενές και χαρακτηρίζεται από χαμηλά εισοδήματα, εργατική και υπαλληλική εργασιακή κατάσταση, καθώς και από τραγική περιβαλλοντική υποβάθμιση και χαμηλό επίπεδο ποιότητας ζωής. Το ανατολικό τμήμα της (Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής) χαρακτηρίζεται από μικρότερο βαθμό ομοιογένειας αλλά σαφώς υψηλότερο επίπεδο ποιότητας ζωής και υψηλότερα εισοδήματα. Το κεντρικό τμήμα της (το λεκανοπέδιο) χαρακτηρίζεται από τον κάθετο διαχωρισμό δυτικών και λοιπών περιοχών με τη δυτική όχθη (Δυτικός Τομέας Αθηνών, δυτικά τμήματα Κεντρικού Τομέα και Πειραιά) να έχει σημαντική συγκέντρωση μισθωτών και αυτοαπασχολούμενων σε σύγκριση με τις περιοχές στο βόρειο και νότιο τομέα Αθηνών που έχουν υψηλότερες συγκεντρώσεις μεσαίων και υψηλών κοινωνικο-επαγγελματικών κατηγοριών. Το χάσμα αυτό δεν είναι μόνο εργασιακό-εισοδηματικό αλλά και εκπαιδευτικό, υγειονομικό και προνοιακό/κοινωνικό. Τέλος, τα νησιά της Αττικής (Περιφερειακή Ενότητα Νήσων) παρουσιάζουν σημαντικό βαθμό ανομοιογένειας με όρους εισοδηματικούς και αναπτυξιακούς, ωστόσο αποτελούν μια διακριτική χωρική ενότητα λόγω της νησιωτικότητας.[2]
Δεδομένων των ανωτέρων χωρικών και κοινωνικών ανισοτήτων στην Αττική αλλά και της τάσης των συγχρηματοδοτούμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων να ευνοούν τους ισχυρότερους πόλους και τα μητροπολιτικά κέντρα, η εξέταση του προγράμματος εκτελεστέων έργων (ΠΕΕ) της Περιφέρειας Αττικής (με ίδιους πόρους), αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στο πλαίσιο αντιμετώπισης των χωρικών ανισοτήτων σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο. Τυχόν κατανομή πόρων του ΠΕΕ Αττικής υπέρ Περιφερειακών Ενοτήτων και Δήμων που βρίσκονται στη μεσαία και υψηλή κατηγορία εισοδήματος/κοινωνικής κατάστασης, επιδεινώνει τις παρατηρούμενες ανισότητες και ανισορροπίες ως μηχανισμός δευτερογενούς ανισότητας (ενισχύσει δηλ. ακόμα περισσότερο τις ανισότητες που προκύπτουν από τις δυνάμεις της αγοράς- πρωτογενής ανισότητα).
Ακολουθώντας τη μεθοδολογία για την εξέταση της χωρικής «μεροληψίας» των συγχρηματοδοτούμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων (Μπουρίκος, 2008, http://www.ekdd.gr/ekdda/files/ergasies_esdd/19/3/1353.pdf) στη βάση των δεικτών πληθυσμιακής βαρύτητας (πληθυσμός Περιφερειακής Ενότητας/Δήμου στο συνολικό πληθυσμό της Αττικής ως ποσοστό %), χρηματοδοτικής βαρύτητας (προϋπολογισμός ενταγμένων έργων ανά Περιφερειακή Ενότητα/Δήμο στο συνολικό προϋπολογισμό του ΠΕΕ Αττικής) και εύνοιας (χρηματοδοτική βαρύτητα ως ποσοστό % της πληθυσμιακής βαρύτητας), μπορούμε να διερευνήσουμε την ύπαρξη και το βαθμό αυτής της μεροληψίας στο ΠΕΕ Αττικής 2019 καθώς και τυχόν διαχρονική αλλαγή συγκριτικά με το αντίστοιχο πρόγραμμα του 2014.
Πρόγραμμα Εκτελεστέων Έργων της Περιφέρειας Αττικής 2019
Το Πρόγραμμα Εκτελεστέων Έργων της Περιφέρειας Αττικής (2019)[3] ανέρχεται συνολικά σε χρηματοδοτήσεις ύψους 2,1 δις ευρώ με την Π.Ε. Κεντρικού Τομέα να συγκεντρώνει 466 εκατ. ευρώ, ακολουθούμενη από την Π.Ε. Δυτικής Αττικής 353 εκατ. ευρώ και την Π.Ε. Νότιου Τομέα με 344 εκατ. ευρώ. Οι Π.Ε. Πειραιά, Νήσων και Δυτικού Τομέα Αθηνών καταγράφουν τους χαμηλότερους προϋπολογισμούς ενταγμένων έργων με ποσά μεταξύ 126-159 εκατ. ευρώ (βλ. Διάγραμμα 1).
Η χρηματοδότηση ανά Περιφερειακή Ενότητα οφείλει να σταθμιστεί με πληθυσμιακά κριτήρια έτσι ώστε να αποτυπωθεί- τουλάχιστον πληθυσμιακά- τυχόν χωρική «μεροληψία» του ΠΕΕ και προς ποια κατεύθυνση λαμβάνει χώρα αυτή η «μεροληψία». Με αυτό το κριτήριο, αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 2, η κατανομή των πόρων ΠΕΕ 2019 της Αττικής ανά μόνιμο κάτοικο ανά Περιφερειακή Ενότητα, σύμφωνα με την οποία η Π.Ε. Δυτικής Αττικής καταγράφει την υψηλότερη τιμή του δείκτη με 2197 ευρώ ακολουθούμενη από την Π.Ε. Νήσων με 1894 ευρώ. Οι λοιπές Π.Ε. καταγράφουν τιμές στο συγκεκριμένο δείκτη μεταξύ 649-257 ευρώ με τις χαμηλότερες τιμές στις Π.Ε. Πειραιά, Βόρειου Τομέα Αθηνών και Δυτικού Τομέα Αθηνών.
Για να χαρτογραφήσουμε τη χωρική μεροληψία στην κατανομή των πόρων του ΠΕΕ2019 της Αττικής, χρησιμοποιούμε και τον δείκτη εύνοιας ανά Περιφερειακή Ενότητα, δηλ. της χρηματοδοτικής βαρύτητας ως ποσοστό % της πληθυσμιακής βαρύτητας. Με άλλα λόγια, βλέπουμε πόσους περισσότερους πόρους συγκεντρώνει κάθε Περιφερειακή Ενότητα σε σχέση με αυτό που θα της αναλογούσε μόνο με πληθυσμιακά κριτήρια. Η αποτύπωση του δείκτη στο Διάγραμμα 3 δείχνει τις Π.Ε. Δυτικής Αττικής και Νήσων να απολαμβάνουν τις υψηλότερες τιμές (397 και 343 αντίστοιχα) και μάλιστα σε επίπεδα εξαιρετικά υψηλότερα από τις λοιπές Περιφερειακές Ενότητες. Θετικό δείκτη εύνοιας (δηλ. συγκεντρώνουν περισσότερους πόρους από αυτούς που θα δικαιολογούσε μόνο το πληθυσμιακό κριτήριο) έχουν οι Π.Ε. Νότιου Τομέα Αθηνών και Κεντρικού Τομέα Αθηνών, ενώ αρνητικό δείκτης εύνοιας καταγράφουν οι Π.Ε. Πειραιά, Βόρειου Τομέα Αθηνών και Δυτικού Τομέα Αθηνών.
Πρόγραμμα Εκτελεστέων Έργων της Περιφέρειας Αττικής 2014-2019
Ποια είναι όμως η εξέλιξη μεταξύ 2014-2019; Υπήρχε ανάλογη χωρική μεροληψία στο ΠΕΕ της Αττικής και σε ποιο βαθμό; Κατ’ αρχάς, το 2014 το ΠΕΕ της Αττικής συγκέντρωνε περίπου 233,5 εκατ. ευρώ, ήταν δηλαδή σχεδόν το ¼ του ΠΕΕ 2019 χωρίς να παραγνωρίζεται η σημασία του σε συνθήκες δημοσιονομικής ασφυξίας τόσο για τη χώρα αλλά και την περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση ειδικότερα. Θα έλεγε, μάλιστα, κανείς ότι η εξέταση της χωρικής μεροληψίας σε συνθήκες περιορισμένων πόρων έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία αφού οι περιοχές με οξυμμένα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα κινδυνεύουν όχι μόνο από την έλλειψη νέων επενδύσεων αλλά και από την υποβάθμιση και απαξίωση υφιστάμενων υποδομών και έργων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΠΕΕ2014[4], η Π.Ε. Νήσων απολαμβάνει την υψηλότερη τιμή χρηματοδότησης ανά μόνιμο κάτοικο (306 ευρώ) και δείκτη εύνοιας στο 500%, δηλ. χρηματοδότηση που ανέρχεται στο 500% αυτό που θα της αναλογούσε μόνο με το πληθυσμιακό κριτήριο (βλ. Πίνακα 1). Ακολουθεί η Π.Ε. Δυτικής Αττικής σε σημαντική απόσταση από την Π.Ε. Νήσων. Οι υπόλοιπες Περιφερειακές Ενότητες καταγράφουν δείκτες Π/Υ ανά μόνιμο κάτοικο μεταξύ 59-41 ευρώ και δείκτη εύνοιας μεταξύ 97-67 (βλ. Πίνακα 1). Θα έλεγε κανείς ότι η φιλοσοφία του ΠΕΕ2014 προσεγγίζει περισσότερο αυτό μιας ισόρροπης κατανομής μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων, στοιχείο που συντείνει στη διατήρηση και ενίσχυση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων και όχι στην άμβλυνσή τους. Τα χάσματα σε επίπεδο υποδομών (πχ., αντιπλημμυρικά έργα, δίκτυα) μεταξύ των Περιφερειακών Ενοτήτων αλλά και οι ειδικότεροι αναπτυξιακοί προσανατολισμοί συγκεκριμένων περιοχών (πχ., Νήσοι, Νότιος Τομέας) που δεν μπορούν να καλυφθούν επαρκώς από άλλες πηγές, απαιτούν μεγαλύτερο βαθμό «μεροληψίας» για την κατεύθυνση πόρων σε αυτές τις περιοχές.
Πίνακας 1: ΠΕΕ2014 Αττικής: Π/Υ ανά μόνιμο κάτοικο και δείκτης εύνοιας ανά Περιφερειακή Ενότητα
Τέλος, τα συγκριτικά στοιχεία για τον δείκτη εύνοιας μεταξύ των ετών 2014 και 2019 (βλ. Διάγραμμα 4), μας παρέχουν μια εικόνα για τη δυναμική εξέλιξη ανά Περιφερειακή Ενότητα. Η Π.Ε. Δυτικής Αττικής καταγράφει αύξηση του δείκτη εύνοιας κατά 176 ποσοστιαίες μονάδες, ακολουθούμενη από τις Π.Ε. Νότιου Τομέα Αθηνών και Ανατολικής Αττικής (50 και 38 αντίστοιχα). Οι λοιπές Περιφερειακές Ενότητες καταγράφουν υποχώρηση στο δείκτη εύνοιας μεταξύ 15 και 158 ποσοστιαίων μονάδων με την αρνητικότερη εξέλιξη στην Π.Ε. Νήσων. Με άλλα λόγια, ενδυναμώθηκε σε πολύ σημαντικό βαθμό η σχετική εύνοια υπέρ της Δυτικής Αττικής, ενισχύθηκε ο Νότιος Τομέας Αθηνών και η Ανατολική Αττική και μετριάστηκε ο υψηλός βαθμός εύνοιας για το νησιωτικό χώρο της Αττικής. Ανησυχητικό παραμένει το φαινόμενο υποχώρησης του Πειραιά (λόγω των θυλάκων φτώχειας, υποβάθμισης και περιθωριοποίησης αλλά και αναπτυξιακής δυναμικής) και του Δυτικού Τομέα Αθηνών με την επιφύλαξη τυχόν συγκέντρωσης συγχρηματοδοτούμενων πόρων σε αυτές τις περιοχές που ενδεχομένως εξισορροπούν την τάση υποχώρησής τους.
Πρόγραμμα Εκτελεστέων Έργων της Περιφέρειας Αττικής 2019 ΠΕΕ Αττική:
Η ταξινόμηση των Δήμων με βάση το δείκτη εύνοιας
Τέλος, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε την ταξινόμηση και των 66 Δήμων της Αττικής με βάση τους ανωτέρω δείκτες στο ΠΕΕ2019 (Πίνακας 2, χωρίς να συνυπολογίζονται τα διαδημοτικά έργα και Χάρτης). Με βάση το δείκτης εύνοιας, οι Δήμοι της Αττικής μπορούν να διακριθούν σε τέσσερις επιμέρους ομάδες. Η πρώτη ομάδα αποτελείται από δέκα-οκτώ (18) Δήμους με δείκτη εύνοιας μεταξύ 219-2300. Είναι οι Δήμοι «πρωταθλητές» στην κατανομή του ΠΕΕ 2019 με υψηλότερες σχετικές τιμές σε νησιωτικούς Δήμους (πχ., Ύδρα, Αγκίστρι, Αίγινα), στους Δήμους της Δυτικής Αττικής (με την Ελευσίνα και τα Μέγαρα να έχουν τους υψηλότερους δείκτες) και της Ανατολικής Αττικής (πχ., Σαρωνικός).
Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από δώδεκα (12) Δήμους με δείκτη εύνοιας μεταξύ 102-198. Είναι οι Δήμοι «θετικής επίδοσης» στην κατανομή του ΠΕΕ 2019 αφού απολαμβάνουν ακόμα και το διπλάσιο μερίδιο χρηματοδότησης σε σχέση με αυτό που θα τους αναλογούσε μόνο με πληθυσμιακή στάθμιση. Σε αυτή την ομάδα, παρουσιάζονται Δήμοι από όλες τις Περιφερειακές Ενότητες με υψηλότερες τιμές στους Δήμους Ραφήνας-Πικερμίου, Αγίων Αναργύρων-Καματερού, Λυκόβρυσης-Πεύκης, Αγίας Βαρβάρας και Αγίας Παρασκευής.
Η τρίτη ομάδα αποτελείται από είκοσι-δυο (22) Δήμους με δείκτη εύνοιας μεταξύ 53-97. Είναι οι Δήμοι «χαμηλής επίδοσης» στην κατανομή του ΠΕΕ 2019 αφού απολαμβάνουν λιγότερο από αυτό που θα τους αναλογούσε με πληθυσμιακά κριτήρια έως και 50%. Σε αυτή την ομάδα, παρουσιάζονται Δήμοι κυρίως από το Βόρειο Τομέα Αθηνών και δευτερευόντως από τον Κεντρικό Τομέα Αθηνών, το Δυτικό Τομέα Αθηνών και την Ανατολική Αττική.
Η τέταρτη ομάδα αποτελείται από δέκα-τέσσερις (14) Δήμους με δείκτη εύνοιας μεταξύ 9-48. Είναι οι Δήμοι «εξαιρετικά χαμηλής επίδοσης» στην κατανομή του ΠΕΕ2019 αφού στην καλύτερη περίπτωση συγκεντρώνουν πόρους που αντιστοιχούν στο 50% όσων θα δικαιολογούσε μόνο το πληθυσμιακό κριτήριο. Σε αυτή την ομάδα, παρουσιάζονται Δήμοι από όλες τις Περιφερειακές Ενότητες πλην Δυτικής Αττικής και Νήσων, με μεγαλύτερη σχετική συμμετοχή του Νότιου Τομέα Αθηνών.
Η κατανομή των πόρων του ΠΕΕ2019 της Περιφέρειας Αττικής ανά Περιφερειακή Ενότητα και Δήμους παρουσιάζει μια σημαντική συσχέτιση μεταξύ της χρηματοδοτικής στάθμισης και κριτηρίων φτώχειας (βλ. ΠΕΣΚΕ- δείκτης ανθρώπινης φτώχειας, ωφελούμενοι ΚΕΑ ως % ποσοστό πληθυσμού- ακραία φτώχεια), εισοδήματος (βλ. ΑΑΔΕ, τελευταία διαθέσιμα φορολογικά δεδομένα) και ανεργίας (βλ. ΟΑΕΔ, ΕΙΕΑΔ Μηχανισμός διάγνωσης αναγκών) με εξαίρεση περιοχές των Περιφερειακών Ενοτήτων Πειραιά , Δυτικού Τομέα Αθηνών και του Νότιου Τομέα Αθηνών. Περιοχές του Πειραιά και του Δυτικού Τομέα υπο-χρηματοδοτούνται σε σχέση με το αναμενόμενο στη βάση κοινωνικών κριτηρίων (πχ., ανεργία, φτώχεια) ενώ περιοχές του Νότιου Τομέα υπερ-χρηματοδοτούνται.
Πίνακας 2. ΠΕΕ Αττικής 2019: Δήμοι της Περιφέρειας Αττικής και βασικοί δείκτες
Καταληκτικά
Σε κάθε περίπτωση, η όποια ανάλυση χωρικής και κοινωνικής μεροληψίας του ΠΕΕ της Αττικής οφείλει να λάβει υπόψη και το βαθμό ετοιμότητας και ωριμότητας από την πλευρά των Δήμων για ένταξη έργων και δράσεων στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, το σημαντικό έλλειμμα υποδομών σε πολλές περιοχές της Αττικής αλλά και την ανάγκη ενίσχυσης ολοκληρωμένων χωρικών παρεμβάσεων σε περιοχές- αναπτυξιακούς μοχλούς, όπως τα νησιά και το παράλιο μέτωπο.
Η χωρική μεροληψία υπέρ της Δυτικής Αττικής στην κατανομή των πόρων είναι υπαρκτή και ακόμα πιο έντονη συγκριτικά με το 2014, ωστόσο απαιτείται και η κινητοποίηση κεντρικών πόρων (υλικών και νομοθετικών-κανονιστικών) προκειμένου η περιοχή να ανασυγκροτηθεί και να βελτιώσει το επίπεδο ποιότητας ζωής των κατοίκων της (πχ., κλείσιμο χωματερής Φυλής, χωροταξική ευταξία, αντιμετώπιση συνεπειών υπερ-τοπικών δικτύων, σεβασμός της τοπικής φέρουσας ικανότητας όσον αφορά την εισδοχή νέων οχλουσών δραστηριοτήτων, διαφύλαξη γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας, ανάταξη και προστασία παράκτιων και θαλάσσιων πόρων, προστασία δασικού πλούτου, κοινωνικές υποδομές).
Δεδομένης της κλίμακας των καλλικρατικών Δήμων, οι τοπικές δημοτικές αρχές καλούνται να χαρτογραφήσουν και να αντιμετωπίσουν εξαιρετικά σημαντικά ελλείμματα και ανισότητες σε επίπεδο δημοτικών και πολεοδομικών ενοτήτων, εκμεταλλευόμενοι τους σημαντικούς πόρους του ΠΕΕ της Αττικής, συμβάλλοντας έτσι στην αντιμετώπιση υποβάθμισης και περιθωριοποίησης ολόκληρων συνοικιών αλλά και στην ενίσχυση της πρόσβασης των δημοτών τους σε δίκτυα και υπηρεσίες.
Καταληκτικά, οφείλουμε να σημειώσουμε ότι στο βαθμό που τα συγχρηματοδορούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα ευνοούν μια λογική ενίσχυσης των μητροπολιτικών κέντρων και των πόλων ανάπτυξης, τα εθνικά προγράμματα και τα προγράμματα εκτελεστέων έργων με ίδιους πόρους των Περιφερειών της χώρας, μπορούν να λειτουργήσουν ως χρηματοδοτικά εργαλεία για την επίτευξη χωρικής και κοινωνικής συνοχής, συμβάλλοντας στο μετριασμό χωρικών ανισοτήτων σε κρίσιμες υποδομές, όπως οι περιβαλλοντικές, οι προνοιακές/κοινωνικές και οι εκπαιδευτικές. Απαιτείται περισσότερη και αποτελεσματικότερη χωρική μεροληψία υπέρ των περιοχών με τη χαμηλότερη πρόσβαση σε απασχόληση, υγεία, κοινωνική πρόνοια, καθαρό περιβάλλον και γενικότερα επίπεδο ποιότητας ζωής.
——————————- ———————————–
Το παρόν άρθρο αντλεί στοιχεία από την έρευνα του συγγραφέα για τις ενδοπεριφερειακές ανισότητες στην Αττική και εκφράζει προσωπικές απόψεις του συγγραφέα
[1] Η ένταση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων στην Αττική συνιστά και αυτή έκφανση του σύγχρονου περιφερειακού προβλήματος όπου ο περιορισμός των διαπεριφερειακών ανισοτήτων συνοδεύεται από την ακριβώς αντίθετη τάση ενδοπεριφερειακά (βάθεμα και διεύρυνση των ανισοτήτων, ακραία φτώχεια και περιθωριοποίηση σε χωρικούς θύλακες ή ζώνες). Βλέπε σχετικά και την αναφορά στο Υπ. Ανάπτυξης & Ανταγωνιστικότητας (2014), Σύμφωνο Εταιρικής Σχέσης 2014-2020, Αθήνα (https://www.espa.gr/elibrary/PA_ESPA_2014_2020.pdf). Οι χωρικές ανισότητες εντός της Αττικής και η έντασή τους ακόμα περισσότερο λόγω της κρίσης, έχουν αναγνωριστεί και στο ΠΕΠ Αττικής (βλ. αναθεωρημένη έκδοση 2017: http://www.pepattikis.gr/pep-attikis-2014-2020/programma/.
[2] Βλέπε αναλυτικότερα για τις ενδοπεριφερειακές ανισότητες και διαφοροποιήσεις στην Περιφέρεια Αττικής: α) Στρατηγικό Σχέδιο Αττικής 2014-2019 (http://www.patt.gov.gr/site/big_files/160418_apofash_137.pdf), Περιφερειακή Στρατηγική για την Κοινωνική Ένταξη, http://www.patt.gov.gr, και γ) Στρατηγικό Σχέδιο ΔΥΤΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ 2020+, http://www.patt.gov.gr/site/.
[3] http://www.patt.gov.gr/site
[4] http://www.patt.gov.gr/site/.
