8 Μάρτη – Ημέρα μνήμης και τιμής, αγώνα, αποτίμησης και διεκδικήσεων

Δήμητρα Κογκίδου, Καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης,

Πρόεδρος της Επιτροπής Φύλου και Ισότητας του ΑΠΘ

’Σήμερα 8 Μαρτίου, Διεθνή ημέρα της Γυναίκας.

Δεν εορτάζομεν, ούτε δεχόμεθα επισκέψεις’’

Είναι μια αφίσα της δεκαετίας του 80 μάλλον (από το Γυναικείο Αρχείο ‘’Δελφύς’’) – κατ’ αναλογίαν με τη στήλη των κοινωνικών στις εφημερίδες της εποχής.

Στην ίδια λογική μια σχετικά πρόσφατη αφίσα: ‘

’Λουλούδια; Όχι ευχαριστώ. Προτιμώ τα ίσα  δικαιώματα’’.

H 8^η Μάρτη δεν είναι μια ημέρα γιορτής, ούτε ευκαιρία για να εκφράσουν οι άνδρες τη συμπάθειά  τους στις γυναίκες με λουλούδια και δώρα. Δυστυχώς  δεν ξέφυγε και αυτή  η παγκόσμια μέρα από την εμπορευματοποίηση, όπως η μέρα της Μητέρας.

H 8^η Μάρτη είναι ημέρα μνήμης και τιμής στις διεκδικήσεις των γυναικών του παρελθόντος.

Σε όλες τις γυναίκες που χάρη στους αγώνες τους έχει βελτιωθεί η θέση μας στην κοινωνία, το σεβασμό και την ευγνωμοσύνη μας.

Η σκέψη μας είναι, επίσης, και στις γυναίκες που  αγωνίζονται σήμερα για να καλυτερέψουν οι όροι ζωής για τις γυναίκες σ’ όλες τις χώρες του πλανήτη, για όσες αγωνίζονται για έναν καλύτερο κόσμο. Μακάρι να συντάσσονται σε αυτόν τον αγώνα όλο και περισσότεροι άντρες.

H 8^η Μάρτη είναι ημέρα αποτίμησης και διεκδικήσεων. Μας θυμίζει όσα έχουν κατακτηθεί, αλλά κυρίως, όσα μένουν ακόμη να κατακτηθούν

Για άλλη μία χρονιά οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φεμινιστικές συλλογικότητες, φορείς οφείλουν να υπενθυμίσουν ότι παρά τις νίκες και τις κατακτήσεις αγώνων ενός και πλέον αιώνα η ουσιαστική ισότητα των φύλων παραμένει στόχος προς επίτευξη.

Αρκεί όμως μία ημέρα; ΌΧΙ. Είναι οξύμωρο να αναζητούμε αφορμές ευαισθητοποίησης και προβληματισμού σε μια κατάσταση ανισότητας καθημερινά υπαρκτή, σε διαφορετικές εκδοχές και με διαφορετικές εντάσεις. Η επίτευξη της ουσιαστικής ισότητας των φύλων απαιτεί τη διαρκή μας εγρήγορση και δράση.  Απαιτεί η ενθύμηση των αγώνων των γυναικών και των διεκδικήσεων του φεμινιστικού κινήματος να είναι παρούσα συνεχώς, ως μια διαδικασία αναστοχαστική, ως πρόσκληση σε νέες δράσεις.

 Σε παγκόσμιο επίπεδο γυναίκες και κορίτσια στερούνται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και σε πολλές περιπτώσεις η παραβίαση αυτή είναι και θεσμικά κατοχυρωμένη. Από τη γέννηση έως το θάνατο, σε περιόδους ειρήνης όσο και πολέμου, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν διακρίσεις και βία. Η έμφυλη κυριαρχία αποτυπώνεται τόσο στον ατομικό, όσο και στον δημόσιο βίο.

Γυναίκες και κορίτσια κινδυνεύουν περισσότερο να διολισθήσουν στη  φτώχεια και στον κοινωνικό αποκλεισμό, είναι, κατά κύριο λόγο θύματα της εμπορίας ανθρώπων, αυτής της σύγχρονης μορφής δουλεμπορίου. Υπάρχει καταστρατήγηση του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση, στην υγεία, στην εργασία, στην εκπαίδευση (τα 2/3 των παιδιών που δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση είναι κορίτσια). Οι γυναίκες και τα κορίτσια στις ένοπλες συρράξεις χρησιμοποιούνται συχνά ως όπλο πολέμου (βλ. κράτηση ομήρων, αναγκαστική εκτόπιση, συστηματικός βιασμός που είναι έγκλημα εξουσίας και επιβολής, εξαναγκαστική εγκυμοσύνη κ.ά.).

Ένα παράδειγμα που αντανακλά άμεσα το έλλειμμα ισότητας των φύλων που  υπάρχει στην πράξη είναι το φαινόμενο της έμφυλης βίας. Υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος μορφών βίας που ασκούνται παγκόσμια κατά των γυναικών κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Αρχίζει από την άμβλωση λόγω προτίμησης φύλου και των βρεφοκτονιών κοριτσιών και συνεχίζει  με άλλες  μορφές βίας, όπως, ο εξαναγκαστικός υποσιτισμός, η κλειτοριδεκτομή σε ορισμένα μέρη, οι πρώιμοι γάμοι των κοριτσιών,  οι γυναικοκτονίες κ.ά.

Μπορεί αυτά να σας φαίνονται μακρινά, αλλά η δημοσίευση των δεδομένων από την Πανευρωπαϊκή έρευνα ‘’Βία κατά των γυναικών’’ (2014) του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (FRA) που είναι η μεγαλύτερη έρευνα  για την έμφυλη  βία στην ΕΕ καταδεικνύει ότι η βία κατά των γυναικών συνιστά μια εκτεταμένη και ευρεία παραβίαση θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων με επιπτώσεις στις ζωές πολλών γυναικών στην ΕΕ. Αυτό αντανακλά  άμεσα το έλλειμμα ισότητας που  υπάρχει στην πράξη στην  Ευρωπαϊκή Ένωση όπου ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η ισότητα των φύλων έχει κατακτηθεί θεσμικά.

Απέχουμε ακόμη πολύ από μια Ευρωπαϊκή κοινωνία όπου θα επικρατεί  ισότητα των φύλων. Αυτό μας λένε τα τελευταία στοιχεία του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) με βάση το Δείκτη Ισότητας των Φύλων που δημοσιεύτηκε το 2017. Παρά τις πολιτικές για την ισότητα των φύλων σε επίπεδο ΕΕ, η μέση βαθμολογία της ΕΕ είναι 66,2 σε σύνολο 100  (4 βαθμούς πιο πάνω σε σύγκριση με μια  δεκαετία πριν).

|> Που βρίσκεται η Ελλάδα;

Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 28η θέση (τελευταία) στον τομέα της ισότητας  με 50 βαθμούς -τέσσερις μόλις βαθμούς υψηλότερη σε σύγκριση με μια δεκαετία πριν.

Άλλα δύο παραδείγματα που αντανακλούν  άμεσα το έλλειμμα ισότητας των φύλων που  υπάρχει στην πράξη είναι:

1. Η άνιση κατανομή μεταξύ γυναικών και ανδρών του χρόνου για τη φροντίδα των παιδιών, τις οικιακές δραστηριότητες και τις δραστηριότητες αναψυχής
2. Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στον τομέα της εξουσίας και της λήψης αποφάσεων.

Τα παραπάνω αποτελούν δύο σημαντικές προκλήσεις για την  ΕΕ και τα κράτη μέλη της, σύμφωνα με πρόσφατη  έκθεση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE 2015).

Μιας που τον Μάϊο θα  έχουμε εκλογές, ας δούμε, για παράδειγμα, το δείκτη  του τομέα της εξουσίας που συμπεριλαμβάνεται στο Δείκτη Ισότητας των Φύλων που δημοσιεύτηκε το 2017 από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE).  Στον τομέα αυτό εκτιμάται το χάσμα μεταξύ της εκπροσώπησης των γυναικών και των ανδρών στις διαδικασίες λήψης πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών αποφάσεων.  Η Ελλάδα είχε μόλις 21,7 βαθμούς σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που είναι 48,5. Η υποαντιπροσώπευση γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων δεν είναι απλά ένα «γυναικείο ζήτημα» -όπως συχνά αντιμετωπίζεται-, αλλά  έλλειμμα δημοκρατίας. Η πιο ισόρροπη συμμετοχή των φύλων στη λήψη αποφάσεων δεν είναι μόνον θέμα ισότητας, αλλά συμβάλλει και σε πιο διαφοροποιημένες και ολοκληρωμένες  αποφάσεις.

Όσοι και όσες δεν συγκινούνται από τα θέματα ισότητας και δικαιωμάτων αλλά από τα οικονομικά δεδομένα, σας  αναφέρω ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο πριν από λίγες μέρες  υπογράμμισε  ότι χωρίς γυναίκες σε καλές θέσεις εργασίας, η απώλεια της δυνητικής παραγωγής είναι μεγάλη. Συγκεκριμένα, οι απώλειες για το ΑΕΠ από την ανισότητα  των φύλων κυμαίνεται από 10% στο βιομηχανικά ανεπτυγμένο κόσμο, έως και 30% στη Νότια Ασία, τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, προσθέτοντας ότι  η ενδυνάμωση των γυναικών δεν είναι μόνο το ηθικά σωστό, αλλά και το οικονομικά συνετό. Σύμφωνα με τα δεδομένα του ΔΝΤ, εάν τα επίπεδα απασχόλησης των γυναικών ήταν ίσα με εκείνα των ανδρών, η ανάπτυξη θα ήταν και ταχύτερη και πιο ανθεκτική. Να σημειωθεί ότι οι γυναίκες παγκοσμίως εξακολουθούν να κερδίζουν 63% λιγότερα σε σχέση με τους άνδρες, ενώ συμμετέχουν σε αρκετά μικρότερο βαθμό στην αγορά εργασίας (η μισθολογική διαφορά στην ΕΕ είναι 16%, δηλαδή, κατά μέσο όρο, για κάθε 1 Ε που πληρώνεται ένας άνδρας, οι γυναίκες πληρώνονται μόνον 84 λεπτά).

H 8^η Μάρτη είναι ημέρα πρόσκλησης για νέες δράσεις και συνέχιση των αγώνων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο για μια κοινωνία ισότητας, αλληλεγγύης, δικαιοσύνης και ελευθερίας, μια κοινωνία συνεκτική, με ισότιμες έμφυλες σχέσεις.

Το σύνθημα  της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ) για την Παγκόσμια Ημέρα των Γυναικών φέτος είναι  «Ουσιαστική ισότητα των φύλων στην πράξη».

Διεκδικούμε την ουσιαστική ισότητα των φύλων, δηλαδή την  εκ των πραγμάτων (de facto) ισότητα των φύλων, μέσω της οποίας διευρύνεται και κατοχυρώνεται στην πράξη η τυπική νομική ισότητα και η προστατευτική και διορθωτική ή επανορθωτική διάσταση της ισότητας των φύλων. Η διαδρομή για την κατοχύρωση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων στην Ελλάδα σε επίπεδο εθνικού σχεδιασμού ξεκινά για πρώτη φορά σε επίσημο κείμενο τον Οκτώβριο του 2010 και καταλήγει με το σχέδιο νόμου «Προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων και η καταπολέμηση της έμφυλης βίας» που θα  συζητηθεί  άμεσα στη Βουλή (σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες θα ενταχθεί τελικά στο νομοσχέδιο του υπουργείου Εσωτερικών για την απόδοση της ελληνικής ιθαγένειας,  ενώ αρχικά  θα ήταν ξεχωριστό σχέδιο νόμου).   Το σχέδιο νόμου διαρθρώνεται σε τέσσερα (4) διακριτά κεφάλαια.

Αναφέρω μόνον ότι στο 2^ο κεφάλαιο ‘’Ενσωμάτωση της αρχής της ισότητας των φύλων και της διάστασης του φύλου στις δημόσιες πολιτικές’’, στο άρθρο 13 ‘’Προώθηση της ισότητας των φύλων μέσα από την εκπαίδευση και την εκπαιδευτική διαδικασία‘’ αναφέρεται για τα ΑΕΙ ότι ‘’Η Πολιτεία ενθαρρύνει την περαιτέρω ανάπτυξη των σπουδών φύλου και της έρευνας με βάση το φύλο. Τα ανώτατα πανεπιστημιακά ιδρύματα και οι δημόσιοι ερευνητικοί οργανισμοί ενθαρρύνουν και εντάσσουν στα προγράμματα σπουδών και στα πεδία έρευνάς τους τις σπουδές φύλου και έμφυλης επιστημονικής έρευνας’’.

Επίσης, στο κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνεται και  η ένταξη της διάστασης του φύλου στη σύνταξη των δημοσίων εγγράφων και ορίζεται ότι απαγορεύεται ο γλωσσικός σεξισμός στα διοικητικά έγγραφα – ο οποίος ανάγεται πλέον σε πειθαρχικό παράπτωμα. Οι διοικητικές υπηρεσίες μεριμνούν για την εφαρμογή της αυτής ρύθμισης.

Παρά το γεγονός ότι  έχουν γίνει πολλά βήματα σε νομικό / θεσμικό επίπεδο για την προώθηση της ισότητας των φύλων, αυτή  η τυπική διάσταση ωστόσο δεν αρκεί για να δημιουργηθούν οι συνθήκες πραγματικής ισότητας. Επίσης, οι κατακτήσεις στον τομέα της ισότητας των φύλων είναι αναστρέψιμες, εύθραυστες και διαπραγματεύσιμες.  Όχι με τον ίδιο τρόπο για όλες τις γυναίκες, όχι με τον ίδιο τρόπο παντού. Το φύλο αλληλοδιαπλέκεται και με άλλες διαστάσεις της ταυτότητας που επίσης αποτελούν βάση για ανισότητες και πολλαπλές διακρίσεις. Ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν γυναίκες που είναι πιο εκτεθειμένες σε ακραίες μορφές βίας λόγω ρατσισμού, ομοφοβίας, τρανσφοβίας –όπως οι ομοφυλόφιλες και  τρανς γυναίκες, οι μετανάστριες, οι προσφύγισες, οι γυναίκες με αναπηρίες, με ψυχιατρικά προβλήματα, οι οροθετικές, τα θύματα της εμπορίας ανθρώπων, γυναίκες που ανήκουν σε μειονότητες, οι γυναίκες σε εμπόλεμες ζώνες.

8^η Μάρτη – Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση όλων μας  σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο  για να χαρτογραφήσουμε την πορεία μας  για ένα καλύτερο μέλλον, για  έναν κόσμο με μεγαλύτερη ισορροπία. Balance for better είναι και το σύνθημα της φετινής παγκόσμιας ημέρας της Γυναίκας.