Ετήσια Έκθεση για τη Φτώχεια 2018 από την Κάριτας Ελλάς

Σύνοψη

Η εργασία αποσκοπεί στη διερεύνηση των αληθινών αιτιών που ενισχύουν και διατηρούν το φαινόμενο της φτώχειας σε συνάρτηση με εκπαιδευτικά ζητήματα και στην μετέπειτα προώθηση πολιτικών προτάσεων και δράσεων που θα ανακουφίζουν ή θα επιλύουν αυτά τα προβλήματα.

Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι ένας συνδυασμός μελέτης ακαδημαϊκών επιστημονικών βιβλίων, ανθρωπολογικής επιτόπιας συμμετοχικής
παρατήρησης περιορισμένου χρόνου σε δομές που παρέχει η Κάριτας, ανάλυση μετρήσιμων δεδομένων που έχει στην διάθεση της μέσω του OSPO web, καθώς και διεξαγωγή συνεντεύξεων σε ωφελούμενούς της σε πλήθος περιοχών της Ελλάδας, με απώτερο σκοπό την ποσοτική αλλά και εν μέρει ποιοτική εμπειρική έρευνα.

Αναλύοντας τα ευρήματα της έρευνας, επιχειρείται η διερεύνηση της αλληλένδετης σχέσης που υπάρχει μεταξύ φτώχειας και κοινωνικής, πολιτισμικής, οικονομικής και πολιτικής πραγματικότητας και ο τρόπος με τον οποίο ο κάθε φορέας συνδέεται με τον άλλο σε μια αναλογική και αντιστρόφως ανάλογη κλίμακα.

Εισαγωγή

Η ανάλυση που ακολουθεί αφορά το φαινόμενο της φτώχειας και ζητήματα εκπαιδευτικών πρακτικών, που συντηρούν, αναπαράγουν και δυσχεραίνουν τις συνθήκες διαβίωσης μεγάλου αριθμού ατόμων στην Ελλάδα. Εκκινώντας για μια τέτοια μελέτη, είναι σημαντικό να σταθούμε αντικειμενικοί κριτές σε μια προσπάθεια εστίασης στις προαναφερθείσες παραμέτρους, χωρίς , όμως, να παραλείπουμε τα βαθύτερα αίτια ενός φαινομένου. Τα προβλήματα της κοινωνίας είναι κάτι περισσότερο από μεμονωμένα συμβάντα επιμέρους ελλείψεων στην κοινωνική δομή. Πρόκειται για το διαδραστικό πλαίσιο κοινωνίας – ατόμου και και για ένα αγώνα κυριαρχίας ετερογενών ιδεολογιών και προσωπικής θέασης του κόσμου.

Αν δε, τοποθετήσουμε στην εξίσωση και τις στρατηγικές επιλογές του ίδιου του υποκειμένου και τους παράγοντες από τους οποίους υποκινείται η δράση του μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως τίποτα δεν είναι προφανές και όλα επηρεάζονται από σχέσεις και συνθήκες. Επομένως και το ίδιο το ζήτημα της εκπαιδευτικής φτώχειας διαπλέκεται και διαχέεται σε πολλά άλλα, τα οποία με μια πρώτη ματιά διαχωρίζονται, κατηγοριοποιούνται και κανονικοποιούνται.

Έχοντας σαν θεωρητικό στήριγμα τις φουκωικές αντιλήψεις περί κυρίαρχης κουλτούρας και εξουσίας στη γνώση, την σημαντικότητα της πολιτισμικής ταυτότητας όπως την εκπροσώπησε ο Bourdieu, μια κριτική παιδαγωγική των McLaren και H.Giroux, καθώς και την επαγωγική μέθοδο της Κάριτας για την ανάλυση του φαινομένου της φτώχειας “βλέπω, κρίνω, δρω”, μια απλή προσέγγιση δεν είναι πλέον δυνατή. Τουναντίον, ο ίδιος ο διαχωρισμός των σφαιρών, όπως εκφράζεται σε αυτή την έρευνα (κοινωνία, πολιτισμός, οικονομία, πολιτική, πνευματικότητα), συμβάλλει στην εκπροσώπηση του επιχειρήματος ότι κανένα φαινόμενο – πόσο μάλλον η φτώχεια και η εκπαίδευση – δεν είναι αυθυπόστατο ανεξάρτητα από τις σχέσεις από τις οποίες προσδιορίζεται.

Ορισμός – Πλαισίωση Φτώχειας

Αναλογιζόμενοι τη συνθετότητα του φαινομένου, κρίνεται απαραίτητη η διαμόρφωση μιας θέσης που θα αμφισβητήσει τις σταθερές των ίδιων των δομών.

Το πρώτο βήμα είναι η αποσαφήνιση της προσωπικής εννοιολόγησης του κόσμου και η πλαισίωση με κοινούς γνώμονες για μια ορθή επεξήγηση των παρακάτω επιχειρημάτων. Με λίγα λόγια, λαμβάνοντας υπόψη τη φουκωική προσέγγιση της ιδέας περί γνώσης, διαφωτίζονται οι όψεις της κοινωνίας οι οποίες μέχρι τώρα ίσως να φαίνονταν αυτονόητες ή και αυθύπαρκτες. Η έκφραση των εντυπώσεων και η εκάστοτε εννοιολογική προσπάθεια επηρεάζονται άμεσα από πλήθος σχέσεων κι ερεθισμάτων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νοημάτων με πολλαπλή ερμηνεία και αντιφατικές αναγνώσεις.

Σε αυτό το σημείο κρίνεται αναγκαίο να γίνει μια προσπάθεια “ορισμού” της έννοιας της φτώχειας, ζήτημα το οποίο έχει απασχολήσει πολλούς θεωρητικούς λόγω της εξαιρετικής ποικιλομορφίας που παρουσιάζει ως φαινόμενο το οποίο διαρρηγνύει τις δομές και εντοπίζεται σε όλες τις εκφάνσεις του κοινωνικού ιστού. Πολλά από τα ζητήματα στα οποία αναφέρεται ο όρος “φτώχεια” είναι σχεσιακά.

Θα πρέπει δηλαδή να κατανοηθούν ως μια δέσμη σχέσεων μεταξύ υποκειμένων, δομών και αλληλοσυνδεόμενων σφαιρών που συνιστούν μια κοινωνία. Με λίγα λόγια -αν και στην πραγματικότητα δεν υφίσταται- δημιουργείται μια κανονικότητα ως προς το ποιοι είναι οι φτωχοί και πώς αυτοί δημιουργούνται με στερεοτυπικά επιχειρήματα. Ένας λόγος γι’ αυτό είναι η υποστασιοποίηση της ταξικής δομής: η αντίληψη, δηλαδή, ότι σε κάθε συγκεκριμένο κοινωνικό σχηματισμό υπάρχει μία αληθής δομή η οποία ερμηνεύει ένα ευρύτατο φάσμα κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων και η οποία συντίθεται από τάξεις που, στην πράξη ή εν δυνάμει, αποτελούν συλλογικά υποκείμενα στο επίπεδο των ιστορικών διαδικασιών. Η φτώχεια είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο και ο ορισμός της επιτάσσεται να περιλαμβάνει και τις βιωμένες εμπειρίες των αποκαλούμενων “φτωχών ανθρώπων”, όπως εκφράζεται και μέσω του βιβλίου “Voices of the Poor” (οι φωνές των φτωχών).

Η κοινωνικοοικονομική τάξη (σύμφωνα με το νεοβεμπεριανό μοντέλο επαγγελματικών τάξεων που εισήγαγαν οι Erikson & Goldthorpe και το οποίο τυποποιήθηκε στην Ευρωπαϊκή Κοινωνικοοικονομική Ταξινόμηση των Επαγγελμάτων – ESeC) δεν επαρκεί για την κατανόηση του φαινομένου της φτώχειας καθολικά και πρέπει να συμπληρωθεί με τη βεμπεριανή έννοια της κοινωνικής θέσης (status).

Το status εδώ προσδιορίζεται από την ιεράρχηση των επαγγελμάτων σύμφωνα με το κοινωνικό τους κύρος (prestige) – ιεράρχηση που διαμορφώνει διακριτά
κοινωνικά στρώματα ως μερικώς “κλειστές” συλλογικότητες που, σε γενικές γραμμές αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους και όλους όσους εντάσσονται στην ίδια στρωματική συλλογικότητα με αυτούς ως ίσους, και, επομένως,όλους όσους ανήκουν σε διαφορετικά στρώματα από αυτούς ως ανώτερους ή κατώτερους.

Η κοινωνική θέση και τα σχετικά στοιχεία του πολιτισμικού κεφαλαίου των ατόμων (κυρίως η εκπαίδευση) και της κοινωνικής καταγωγής τους (βάσει στοιχείων κοινωνικής κινητικότητας) διαδραματίζουν εξίσου ή και περισσότερο σημαντικό ρόλο από την οικονομική τάξη, καθώς οι έννοιες της τάξης και της ταξικής δομής είναι συχνά επιφορτισμένες με ένα ισχυρό ιδεολογικό και πολιτικό φορτίο.

Διαβάστε το σύνολο της Έκθεσης

ΚΑΡΙΤΑΣ ΕΛΛΑΣ: ΕΤΗΣΙΑ_ΕΚΘΕΣΗ_ΓΙΑ ΤΗ ΦΤΩΧΕΙΑ 2018