Ιωάννα Λάνου Καράπα
Κοινωνιολόγος
Τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην έννοια της παρώθησης, που αποτελεί τον τίτλο ενός βιβλίου δύο Αμερικάνων πανεπιστημιακών, του οικονομολόγου Richard Thaler και του νομικού Cass Sunstein. Οι δύο αυτοί επιστήμονες περιγράφουν – και επιδοκιμάζουν – τις τεχνικές που χρησιμοποιούν πλαγίως οι επιχειρήσεις για να παρασύρουν τους πελάτες τους ώστε να κάνουν αγορές χωρίς να συνειδητοποιούν τι κάνουν, και προτείνουν τρόπους με τους οποίους οι κυβερνήσεις και άλλοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τις ίδιες τεχνικές για να ενθαρρύνουν τα άτομα να κάνουν, για παράδειγμα, υγιεινές επιλογές στον τρόπο ζωής τους. Στην καρδιά της θεωρίας αυτής βρίσκεται το γεγονός ότι πολίτες/πελάτες δελεάζονται να κάνουν πράγματα χωρίς να το συνειδητοποιούν – παρότι ακόμη και αν τη συνειδητοποιήσει ο «παρωθούμενος» δεν είναι σε θέση να εμποδίσει αυτή τη συμπεριφορά.
«Γνωρίζοντας πώς σκέφτονται οι άνθρωποι, μπορούμε να τους διευκολύνουμε να επιλέξουν το καλύτερο για αυτούς, τις οικογένειές τους και την κοινωνία», έγραψε ο Richard Thaler και ο Cass Sunstein στο βιβλίο τους Nudge, το οποίο δημοσιεύθηκε το 2008. Πράγματι οι Thaler και Sunstein είχαν αξιοθαύμαστα κίνητρα: αν υπάρχουν διάφορα ψυχολογικά τεχνάσματα με τα οποία μπορούν να πειστούν τα άτομα να αγοράσουν πράγματα , δεν θα ήταν καλύτερο να τα χρησιμοποιήσουμε για να πείσουμε τα άτομα να είναι καλοί πολίτες ή να φροντίζουν την υγεία τους; Αλλά μόλις αρχίσουν οι πολιτικοί να επεξεργάζονται και να αξιοποιούν μια τέτοια ιδέα, εμφανίζεται η σκοτεινή της πλευρά, καθώς μειώνεται η διαφάνεια των πράξεων της κυβέρνησης.
Η συντηρητική κυβέρνηση της Βρετανίας έδειξε ενδιαφέρον για τη θεωρία της παρώθησης. Ενδεικτικό παράδειγμα αφορά τη συνταξιοδοτική πολιτική της χώρας. Πριν προχωρήσουμε στο παράδειγμα πρέπει να αναφερθεί πως οι συντάξεις στο Ηνωμένο Βασίλειο κατηγοριοποιούνται σε τρία μεγάλα τμήματα: α) τις κρατικές συντάξεις , β) τις επαγγελματικές συντάξεις και γ) τις ατομικές/προσωπικές συντάξεις. Τα επαγγελματικά συνταξιοδοτικά συστήματα είναι ρυθμίσεις που ορίζονται από τους εργοδότες για την παροχή συντάξεων και σχετικών παροχών για τους υπαλλήλους τους.
Το πείραμα:
Προκειμένου να αυξηθούν τα ανησυχητικά χαμηλά ποσοστά συνταξιοδοτικών αποταμιεύσεων μεταξύ των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα, η κυβέρνηση ανέθεσε στους εργοδότες να δημιουργήσουν ένα σύστημα “αυτόματης εγγραφής” το 2012. Ως βασικό πρόβλημα θεωρήθηκε το γεγονός ότι όταν οι εργαζόμενοι καλούνταν να επιλέξουν το επαγγελματικό πακέτο συνταξιοδότησης τους είτε δυσκολεύονταν να αποφασίσουν είτε δεν είχαν τον χρόνο να το κάνουν ή χρονοτριβούσαν. Η λύση σε αυτό ήταν η δημιουργία του προγράμματος «αυτόματης εγγραφής» σύμφωνα με το οποίο η εταιρεία επιλέγει ένα ευεργετικό, προκαθορισμένο πακέτο συνταξιοδότησης για τους εργαζόμενους. Μέρος της αμοιβής τους αποταμιεύεται για μελλοντική συνταξιοδοτική χρήση. Οι εργαζόμενοι αυτόματα εγγράφονται σε αυτό. Είναι στην ευχέρεια τους να επιλέξουν αν θέλουν ένα άλλο πακέτο ή να εξαιρεθούν εντελώς από το σύστημα. Αν δεν επιλέξουν κάποια από τις δύο παραπάνω δυνατότητες, το σύστημα θεωρεί ως δεδομένη την εγγραφή τους.
Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά αφού το σύστημα οδήγησε σε περισσότερους από 5 εκατομμύρια νέους αποταμιευτές σε διάστημα δύο ετών.
Παρόμοιες πρακτικές έχουν χρησιμοποιηθεί σε χώρες όπως η Ισπανία και η Γαλλία. Επίσης ενδιαφέρον για την εφαρμογή της θεωρίας έδειξαν οι διοικήσεις του Καναδά, της Δανίας, της Αυστραλίας και της Ολλανδίας.
Ο ένας εκ των δύο εφευρετών της θεωρίας, ο οικονομολόγος Richard Thaler κέρδισε το βραβείο νόμπελ οικονομικών επιστημών το 2017 για τη συνεισφορά του στα συμπεριφοριστικά οικονομικά ενώ ο νομικός Cass Sunstein απέκτησε μια θέση στη κυβέρνηση του Μπάρακ Ομπάμπα .
Πηγές:
3. Ο περίεργος μη θάνατος του φιλελευθερισμού, Colin Crouch, 2011.
