Βασίλης Κόττας
Η 12η Ιουνίου είναι μία ημέρα, η οποία έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παιδικής Εργασίας. Η 12η Ιουνίου είναι εκεί για να μας θυμίζει ότι:
Η παιδική εργασία δεν παρατηρείται μόνο στην Αφρικανική ήπειρο, όπως νομίζουν οι περισσότεροι:
Οι αριθμοί είναι πιο τρομακτικοί. 1 στα 5 παιδιά στην Αφρική βρίσκεται θύμα παιδικής εργασίας, 73 εκατ. παιδιά είναι μεταξύ 5 και 11 ετών, 19 εκατ. εξ’ αυτών εργάζονται σε ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας και 38% είναι κορίτσια. Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) υιοθέτησε το 1973 την Σύμβαση “Ελάχιστης Ηλικίας”, όπου και αναφέρεται ως ελάχιστη ηλικία ένταξης στην εργασία, δεν μπορεί να είναι μικρότερη από την ηλικία ολοκλήρωσης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και, σε κάθε περίπτωση, δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 15 έτη, ενώ με Σύσταση της ΔΟΕ παροτρύνονται τα κράτη να προχωρήσουν στην αύξηση στα 16 έτη.
Τι είναι όμως η παιδική εργασία; Είναι η κατάσταση, η οποία στερεί από τα παιδιά την παιδική τους ηλικία, την φιλοδοξία και την αξιοπρέπειά τους, είναι επιβλαβής για τη σωματική και πνευματική ανάπτυξή τους. Στη Σύμβαση της ΔΟΕ, όπου αναφέρονται οι χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας (το 2019 σηματοδοτεί 20 χρόνια από την υιοθέτηση της Συνθήκης):
I. όλες οι μορφές δουλείας ή παρόμοιες πρακτικές, όπως η πώληση και εμπορία παιδιών, η καταναγκαστική εργασία και η στράτευση για ένοπλες συγκρούσεις,
II. η χρήση και έκθεση παιδιού σε πορνεία, για την παραγωγή πορνογραφίας ή για πορνογραφικές παραστάσεις,
III. η εμπλοκή παιδιού σε παράνομες δραστηριότητες, ιδίως για την παραγωγή και εμπορία ναρκωτικών,
IV. οι εργασίες οι οποίες, λόγω της φύσης τους ή των περιστάσεων υπό τις οποίες εκτελούνται, ενδέχεται να βλάψουν την υγεία ή την ασφάλεια των παιδιών.
Σύμφωνα με τις Παγκόσμιες Εκτιμήσεις της Σύγχρονης Δουλείας, 4,3 εκατομμύρια παιδιά βρίσκονται σε καταναγκαστική εργασία. Εκ των οποίων, περίπου 1 εκατ. υφίστανται εμπορική σεξουαλική εκμετάλλευση (το πραγματικό νούμερο υπολογίζεται αρκετά μεγαλύτερο), 3 εκατ. υφίστανται άλλες μορφές εργασιακής εκμετάλλευσης (κυρίως στον αγροτικό τομέα) και 300 χιλ. βρίσκονται σε καταναγκαστική εργασία που επεβλήθη από κρατικές αρχές (παράδειγμα είναι οι μαθητές στη Β. Κορέα, όπου τα παιδιά υποχρεώνονται στο πλαίσιο της σχολικής τους εκπαίδευσης να εργάζονται σε βαθμό που υπερβαίνει κατά πολύ τους στόχους της επαγγελματικής εκπαίδευσης).
Τι είναι όμως η παιδική καταναγκαστική εργασία; Μπορεί να νοηθεί ως η εργασία επ’ απειλή ποινής που εκτελείται από παιδί υπό καταναγκασμό (άνευ θελήσεως), που εφαρμόζεται από τρίτο (εκτός από τους γονείς του) είτε στο παιδί είτε στους γονείς του παιδιού.. Επίσης, η εργασία που εκτελείται από παιδί ως άμεση συνέπεια της καταναγκαστικής εργασίας των γονιών του. Ο καταναγκασμός μπορεί να λάβει χώρα κατά τη διάρκεια της πρόσληψης του παιδιού για να αναγκάσει το παιδί να αποδεχθεί τη δουλειά ή κατά τη διάρκεια της εργασίας του για να αναγκαστεί να εκτελέσει καθήκοντα που δεν ήταν μέρος εκείνων που είχαν συμφωνηθεί ή για να αποτραπεί το παιδί από το να φύγει από την εργασία. Η καταναγκαστική εργασία από τη ΔΟΕ απαγορεύεται, ήδη από το 1930, ενώ μόλις το 2014 με Σύστασή του εμπερικλείει και τα παιδιά. Η οποιαδήποτε μορφή καταναγκαστικής εργασίας απαγορεύεται, με εξαίρεση περιπτώσεις πολέμου, επίτασης δημοσίου συμφέροντος, δημόσιας ασφάλειας και υγείας, σε επίπεδο συνταγματικού, ενωσιακού και διεθνούς δικαίου.
Στο Σύνταγμα της Ελλάδας, η προστασία του παιδιού τελείται από το Κράτος, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους (α.21§1). Στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ επισημαίνεται, ότι απαιτείται η φροντίδα του παιδιού για την καλή διαβίωσή του (α.24), ενώ η εργασία των παιδιών απαγορεύεται, γενικώς. Η ελάχιστη ηλικία για την ανάληψη εργασίας δεν μπορεί να είναι μικρότερη από την ηλικία της λήξης της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης. Οι νέοι προστατεύονται από την οικονομική εκμετάλλευση και τις επιβλαβείς συνθήκες εργασίας για την υγεία τους, την ασφάλειά τους και την εκπαίδευσή τους (α.32). Σε επίπεδο διεθνούς δικαίου, στον αναθεωρημένο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στην Ελλάδα μόλις το 2016, προβλέπεται ότι η ελάχιστη ηλικία εισόδου των παιδιών στην απασχόληση είναι το 15ο έτος, γενικώς. Εξαίρεση αποτελούν ελαφριές μορφές εργασίας. Σε κάθε περίπτωση οι θέσεις εργασίας δεν πρέπει να παρακωλύουν την εκπαίδευση των παιδιών, ειδικώς της υποχρεωτικής. Επίσης, το ωράριο πρέπει να εξυπηρετεί την επαγγελματική κατάρτισή τους, ενώ δεν μπορεί να αποτελεί εμπόδιο στην ανάπτυξή τους. Στις επιβλαβείς θέσεις εργασίας και θέσεις με νυχτερινό ωράριο (α. 10). μπορούν να εισέλθουν μόνο όσα έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος.
Κατ’ αρχάς, Τα ανθρώπινα δικαιώματα τα οποία θίγονται μεταξύ άλλων είναι της υγείας και της εκπαίδευσης. Ένα “θετικό” στοιχείο είναι, ότι περίπου το 68% των παιδιών ηλικίας 5-14 ετών, στην πραγματικότητα παρακολουθούν το σχολείο. Ειδεμή, αυτό το 68% παρουσιάζει πολύ χαμηλές επιδόσεις.
Μια μελλοντική εκτίμηση της ΔΟΕ για τα επίπεδα παιδικής εργασίας το 2025 είναι, ότι θα έχει μειωθεί, και συγκεκριμένως 121 εκατ. θα βρίσκονται σε εργασία, ενώ 52 εκατ. θα εργάζονται σε ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας. Μία μεταβλητή, όπως ονομάζεται ένα στοιχείο στην ποσοτική έρευνα είναι η σταδιακή αύξηση της παιδικής εργασίας στην Αφρικανική ήπειρο τα τελευταία έτη, εν αντιθέσει με τις υπόλοιπες ηπείρους. Μία από τις αιτίες είναι η επιρροή ένοπλων συρράξεων στις χώρες αυτές (77% μεγαλύτερη πιθανότητα ύπαρξης παιδικής εργασίας συγκριτικά με τον υπόλοιπο κόσμο). Ειδεμή, η εκτίμηση αυτή απέχει κατά εκατομμύρια από τον πολιτικό στόχο του ΟΗΕ 8.7 για την εξάλειψη της καταναγκαστικής εργασίας, τον τερματισμό της σύγχρονης δουλείας και την εμπορία ανθρώπων, την απαγόρευση και την εξάλειψη των χειρότερων μορφών παιδικής εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της στρατολόγησης και χρήσης παιδιών στρατιωτών, ενώ μέχρι το 2025 να έχει τερματιστεί η παιδική εργασία σε όλες τις μορφές.
Είναι η εκμετάλλευση της παιδικής ηλικίας που αποτελεί το πιο ανυπόφορο κακό για την ανθρώπινη καρδιά. Η σοβαρή δουλειά στην κοινωνική νομοθεσία αρχίζει πάντα με την προστασία των παιδιών.
Albert Thomas, ο πρώτος διευθυντής της ΔΟΕ
