Η Παγκόσμια Έκθεση για την Εμπορία και Παράνομη Διακίνηση Ανθρώπων 2018, θέτει στο προσκήνιο την εμπορία ανθρώπων στις ένοπλες συγκρούσεις. Το trafficking αποτελεί πάντα έγκλημα, που διαπράττεται με σκοπό την εκμετάλλευση – στις ένοπλες συγκρούσεις που χαρακτηρίζονται από βία, βαναυσότητα και εξαναγκασμό οι διακινητές μπορούν να δρουν με ακόμη μεγαλύτερη ατιμωρησία. Η εμπορία ανθρώπων στις ένοπλες συγκρούσεις έχει λάβει τρομακτικές διαστάσεις – παιδιά στρατιώτες, καταναγκαστική εργασία, σεξουαλική δουλεία.
Παγκοσμίως οι χώρες εντοπίζουν και καταγράφουν περισσότερα θύματα και καταδικάζουν περισσότερους διακινητές. Αυτό μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της αυξημένης ικανότητας αναγνώρισης θυμάτων και/ή ένας αυξημένος αριθμός θυμάτων διακίνησης.
Από περιφερειακής οπτικής, οι αυξήσεις στον αριθμό των εντοπισμένων θυμάτων ήταν πιο έντονες στην Βόρεια και Νότια Αμερική και στην Ασία.
Παραμένουν πολλές περιοχές με ατιμωρησία
Ενώ πολλές χώρες διέθεταν σαφείς νομοθεσίες για την εμπορία ανθρώπων, μόλις πρόσφατα άρχισαν να αναπτύσσονται. Αισθητά αυξημένες τάσεις στους αριθμούς των καταδικών καταγράφηκαν στην Ασία, τη Βόρεια και Νότια Αμερική, την Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Ο αυξημένος αριθμός των καταδικών ακολουθεί σε γενικές γραμμές την αύξηση του αριθμού των εντοπισμένων και καταγεγραμμένων θυμάτων, το οποίο αποδεικνύει πως η απόκριση του ποινικού δικαίου αντανακλά την τάση του εντοπισμού των θυμάτων. Παρόλα αυτά, πολλές χώρες στην Αφρική και την Ασία συνεχίζουν να έχουν έναν πολύ μικρό αριθμό καταδικών για trafficking, και ταυτόχρονα εντοπισμό λιγότερων θυμάτων.
Η αναφορά περιορισμένου αριθμού εντοπισμένων θυμάτων και οι λίγες καταδίκες δεν σημαίνει απαραίτητα πως οι διακινητές δεν είναι ενεργοί σε αυτές τις χώρες. Στην πραγματικότητα, θύματα που διακινούνται από υποπεριφέρειες με χαμηλά ποσοστά εντοπισμού και καταδικών παρουσιάζονται σε μεγάλο ποσοστό σε άλλες υποπεριφέρειες. Αυτό υποδεικνύει ότι τα δίκτυα του trafficking λειτουργούν με μεγάλο βαθμό ατιμωρησίας σε αυτές τις χώρες. Αυτή η ατιμωρησία θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κίνητρο για διάπραξη περαιτέρω εμπορίας.
Περισσότερη διακίνηση εγχώριων θυμάτων, ενώ οι πλουσιότερες χώρες αποτελούν προορισμούς για ροές μεγάλων αποστάσεων
Τα περισσότερα διακινούμενα θύματα εντοπίζονται στις χώρες υπηκοότητας τους. Οι εντοπισμοί εγχώριων θυμάτων έχουν αυξηθεί τα τελευταία 15 χρόνια. Εκτός από το εγχώριο και υποπεριφερειακό trafficking, οι πλούσιες χώρες είναι πιο πιθανό να αποτελέσουν προορισμούς για θύματα εμπορίας από πιο μακρινή προέλευση. Η Δυτική και Νότια Ευρώπη και οι χώρες της Μέσης Ανατολής, για παράδειγμα, καταγράφουν ένα σοβαρό ποσοστό θυμάτων εμπορίας από άλλες περιφέρειες – ενώ τέτοιοι εντοπισμοί είναι σχετικά σπάνιοι σε άλλα μέρη του κόσμου. Επιπλέον, οι εντοπισμένες ροές διακινούμενων ανθρώπων προς πλουσιότερες χώρες ποικίλουν επίσης από γεωγραφική άποψη.
Πλούσιες χώρες στη Δυτική και Νότια Ευρώπη καθώς και στην Βόρεια Αμερική εντοπίζουν θύματα που προέρχονται από ένα μεγάλο αριθμό χωρών όλου του κόσμου.
Οι διακινητές στοχεύουν κυρίως γυναίκες και κορίτσια
Τα περισσότερα θύματα που εντοπίζονται σε ολόκληρο τον κόσμο είναι γυναίκες – κυρίως ενήλικες γυναίκες, αλλά επίσης όλο και περισσότερα κορίτσια. Η τεράστια πλειονότητα των εντοπισμένων θυμάτων για σεξουαλική εκμετάλλευση είναι γυναίκες, και το 35% των θυμάτων που διακινήθηκαν για καταναγκαστική εργασία είναι επίσης γυναίκες, τόσο ενήλικες όσο και κορίτσια. Την ίδια στιγμή, πάνω από τα μισά θύματα καταναγκαστικής εργασίας είναι άνδρες.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν σημαντικές διαφορές όσον αφορά το φύλο και την ηλικία στο προφίλ των εντοπισμένων θυμάτων. Στη Δυτική Αφρική, τα περισσότερα θύματα είναι παιδιά, τόσο αγόρια όσο και κορίτσια, ενώ στη Νότια Ασία, τα θύματα που καταγράφονται είναι εξίσου άντρες, γυναίκες και παιδιά. Στην Κεντρική Ασία, εντοπίζεται ένα μεγάλο ποσοστό ενήλικων αντρών σε σύγκριση με άλλες περιφέρειες, ενώ στην Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική, καταγράφονται περισσότερα κορίτσια.
Η εμπορία ανθρώπων για σεξουαλική εκμετάλλευση παραμένει η πιο διαδεδομένη μορφή trafficking
Τα περισσότερα θύματα που εντοπίζονται παγκοσμίως διακινούνται για σεξουαλική εκμετάλλευση, παρόλο που αυτό το μοτίβο δεν είναι συνεχές σε όλες τις περιφέρειες. Η διακίνηση γυναικών – τόσο ενήλικων όσο και κοριτσιών – για σεξουαλική εκμετάλλευση επικρατεί στις περιοχές όπου εντοπίζονται τα περισσότερα θύματα: Βόρεια και Νότια Αμερική, Ευρώπη, Ανατολική Ασία και ο Ειρηνικός. Στην Κεντρική Αμερική και στην Καραϊβική, περισσότερα κορίτσια εντοπίζονται ως θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, ενώ οι γυναίκες εντοπίζονται πιο συχνά ως θύματα αυτής της μορφής εκμετάλλευσης σε άλλες υποπεριφέρειες.
To trafficking για αναγκαστική εργασία εντοπίζεται συχνότερα στην υπο-Σαχάρια Αφρική. Στη Μέση Ανατολή, η καταναγκαστική εργασία είναι επίσης η κύρια μορφή εμπορίας, που εμπλέκει κυρίως ενήλικες. Στην Κεντρική και Νότια Ασία, η διακίνηση για καταναγκαστική εργασία και για σεξουαλική εκμετάλλευση εντοπίζονται σχεδόν στον ίδιο βαθμό, όμως με διαφορετικό προφίλ των θυμάτων.
Οι ελάχιστες εθνικές έρευνες που έχουν γίνει στις Ευρωπαϊκές χώρες για την εκτίμηση του συνολικού αριθμού των θυμάτων εμπορίας και των προφίλ τους έχουν αποκαλύψει πως το trafficking για σεξουαλική εκμετάλλευση αποτελεί την πιο εκτεταμένη μορφή εμπορίας. Ταυτόχρονα, υποδεικνύουν πως το trafficking για καταναγκαστική εργασία μπορεί να μην είναι εύκολα ανιχνεύσιμο σε αυτήν την περιφέρεια.
Κύριες μορφές εκμετάλλευσης και το προφίλ των εντοπισμένων θυμάτων στις υποπεριφέρειες
Διαφορετικά μοτίβα trafficking αναπτύσσονται στα διαφορετικά μέρη του κόσμου μαζί με διαφορετικές μορφές εκμετάλλευσης. Ενώ άλλες μορφές πέρα από την σεξουαλική εκμετάλλευση και την καταναγκαστική εργασία εντοπίζονται σε χαμηλότερα ποσοστά, συνεχίζουν να παρουσιάζουν ορισμένες γεωγραφικές ιδιαιτερότητες.
Το trafficking για καταναγκαστικό γάμο, για παράδειγμα, είναι πιο συχνά ανιχνεύσιμο σε μέρη της Νοτιο-Ανατολικής Ασίας, ενώ το trafficking παιδιών για παράνομη υιοθεσία καταγράφεται στις χώρες της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής. Το trafficking για καταναγκαστική εγκληματικότητα καταγράφεται κυρίως στην Δυτική και Νότια Ευρώπη, ενώ το trafficking για αφαίρεση οργάνων καταγράφεται κυρίως στην Νότια Αφρική, Κεντρική και Νοτιο-Ανατολική Ευρώπη και στην Ανατολική Ευρώπη. Πολλές άλλες μορφές, όπως το trafficking για εκμετάλλευση στην επαιτεία ή για την παραγωγή πορνογραφικού υλικού, καταγράφονται σε διαφορετικά μέρη του κόσμου. Ο εντοπισμός των άλλων μορφών trafficking μπορεί να αντανακλά τους τρόπους με τους οποίους οι χώρες έχουν επιλέξει να ποινικοποιήσουν τις διαφορετικές μορφές εκμετάλλευσης.
Οι ένοπλες συγκρούσεις μπορούν να οδηγήσουν σε ευαλωτότητες όσον αφορά την εμπορία ανθρώπων
Οι ένοπλες συγκρούσεις μπορούν να αυξήσουν την ευαλωτότητα στο trafficking με διάφορους τρόπους. Περιοχές με αδύναμο κράτος δικαίου και έλλειψη πόρων για ανταπόκριση στο έγκλημα παρέχουν στους διακινητές πρόσφορο έδαφος για να διαπράττουν τις πράξεις τους. Αυτό επιδεινώνεται από το γεγονός πως οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται σε απελπιστική κατάσταση, χωρίς πρόσβαση στις βασικές ανάγκες. Ορισμένες ένοπλες ομάδες που εμπλέκονται στις συγκρούσεις εκμεταλλεύονται τους πολίτες. Ένοπλες ομάδες και άλλοι εγκληματίες μπορεί να βρίσκουν ευκαιρία να διακινούν θύματα – περιλαμβάνοντας παιδιά – για σεξουαλική εκμετάλλευση, σεξουαλική δουλεία, καταναγκαστικό γάμο, ένοπλη δράση και διάφορες μορφές καταναγκαστικής εργασίας.
Η εμπορία ανθρώπων για σεξουαλική εκμετάλλευση συμβαίνει εντός όλων των περιοχών που μαίνονται συγκρούσεις, περιλαμβάνοντας την Υπο-Σαχάρια Αφρική και Μέση Ανατολή, Νοτιο-Ανατολική Ασία και άλλες. Σε ορισμένους καταυλισμούς προσφύγων στη Μέση Ανατολή, για παράδειγμα, έχει καταγραφεί πως κορίτσια και νεαρές γυναίκες έχουν υποχρεωθεί να παντρευτούν χωρίς την δική τους συναίνεση και υπόκεινται σε σεξουαλική εκμετάλλευση σε γειτονικές χώρες.
Απαγωγές γυναικών και κοριτσιών για σεξουαλική δουλεία έχουν καταγραφεί σε πολλές συγκρούσεις στην Κεντρική και Δυτική Αφρική, καθώς και σε συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Στις ίδιες περιοχές έχει επίσης καταγραφεί πως γυναίκες και κορίτσια διακινούνται για καταναγκαστικούς γάμους.
Η στρατολόγηση παιδιών ως ένοπλοι μαχητές είναι ευρέως καταγεγραμμένη σε πολλές περιοχές με συγκρούσεις: από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό έως την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, καθώς και σε συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή και σε άλλα μέρη της Ασίας. Επιπρόσθετα, η έρευνα υποδεικνύει πως ένοπλες ομάδες στρατολογούν παιδιά για εκμετάλλευση σε καταναγκαστική εργασία σε διάφορους υποστηρικτικούς ρόλους, από εφοδιασμό (logistics) έως και τροφοδοσία. Η στρατολόγηση και η εκμετάλλευση των παιδιών στην εξορυκτική βιομηχανία έχει καταγράψει συγκρούσεις στην υπο-Σαχάρια Αφρική, σε ορισμένες περιπτώσεις για την χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων των ένοπλων ομάδων.
Εντός των περιοχών συγκρούσεων, οι ένοπλες ομάδες μπορούν να αξιοποιούν το trafficking ως στρατηγική για την επιβολή εδαφικής κυριαρχίας. Μπορεί να επιβάλλουν τον φόβο του trafficking προς τις ομάδες πληθυσμού στις περιοχές που δρουν ώστε να θέτουν τον τοπικό πληθυσμό υπό τον έλεγχό τους. Ενδέχεται, επίσης, να χρησιμοποιούν τις γυναίκες και τα κορίτσια ως “σκλάβες του σεξ” ή να τις εξαναγκάζουν σε γάμους για να μπορούν να προσελκύουν πιθανούς νέους άντρες – στρατιώτες.
Οι ένοπλες ομάδες δεν είναι οι μόνοι που εμπλέκονται σε διακίνηση ανθρώπων στο πλαίσιο των ένοπλων συγκρούσεων. Οι εγκληματικές ομάδες και οι ατομικοί διακινητές στοχεύουν προς τον άμαχο πληθυσμό, καθώς και προς τους πρόσφυγες και τους εσωτερικά εκτοπισμένους πληθυσμούς σε ορισμένους επίσημους ή ανεπίσημους καταυλισμούς προσφύγων.
Σε όλες τις περιπτώσεις συγκρούσεων που ελήφθησαν υπόψη για αυτή τη μελέτη, οι αναγκαστικά εκτοπισμένοι πληθυσμοί αποτέλεσαν στόχο διακινητών: από τους οικισμούς των Σύριων και Ιρακινών προσφύγων, στους Αφγανούς και Ροχίνγκια που διέφυγαν από τις συγκρούσεις και τους διωγμούς. Η μελέτη αναφέρει επίσης τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες που ταξιδεύουν διαμέσου περιοχών συγκρούσεων, όπως η Λιβύη ή τμήματα της υπο-Σαχάριας Αφρικής, κατά μήκος των διαδρομών αυτών. Στη Λιβύη, για παράδειγμα, οι ένοπλες ομάδες ελέγχουν ορισμένα κέντρα κράτησης μεταναστών και προσφύγων. Είναι καταγεγραμμένοι οι τρόποι με τους οποίους οι ένοπλες ομάδες και οι εγκληματίες εξαναγκάζουν τους μετανάστες και πρόσφυγες που τελούν υπό κράτηση με διαφορετικούς σκοπούς εκμετάλλευσης.
Σε επισφαλείς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες ή καταστάσεις που περιλαμβάνουν διωγμό, οι άνθρωποι που διαφεύγουν των συγκρούσεων ενδέχεται να πέσουν ευκολότερα θύματα εξαπάτησης σε ταξιδιωτικές ρυθμίσεις, αποδοχή πλαστών προσφορών θέσεων εργασίας σε γειτονικές χώρες ή πλαστών προτάσεων γάμου που αποτελούν ουσιαστικά εκμεταλλευτικές καταστάσεις. Οι ένοπλες συγκρούσεις τείνουν να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στη διαβίωση των ανθρώπων που κατοικούν στις κοντινές περιοχές, ακόμη και αν δεν εμπλέκονται άμεσα στις βιαιότητες. Για μία ακόμη φορά, οι διακινητές μπορούν να στοχεύουν προς κοινότητες που είναι ιδιαιτέρως ευάλωτες εξαιτίας του αναγκαστικού εκτοπισμού, της έλλειψης πρόσβασης σε ευκαιρίες για δημιουργία εισοδήματος, διακρίσεων και της απομάκρυνσης από την οικογένεια.
Πηγή: Global Report on Trafficking in Persons 2018, UNODC
Απόδοση/Επιμέλεια: Ελένη Τομπέα, Ντούνης Ανδρέας
socialpolicy.gr
