Του Γιάννη Βαφειάδη,
Ψυχολόγος Παιδικών Σταθµών ∆ήµου Θεσσαλονίκης
Η πρώτη µέρα που το παιδί θα πάει στον παιδικό σταθµό είναι σηµαντική στη ζωή του.
Με την έναρξη του σχολείου εµφανίζονται οι πρώτες σηµαντικές αλλαγές στη µέχρι τώρα καθηµερινότητά του. ∆ηλαδή σταµατά η ολοκληρωτική παρουσία και φροντίδα των γονέων και κυρίως της µητέρας του και αρχίζει να δηµιουργεί νέες σχέσεις και να αποκτά εµπειρίες έξω από την οικογένεια. Το παιδί θα πρέπει να προσαρµοστεί σε ένα νέο περιβάλλον, µακριά από την ασφάλεια του σπιτιού του και θα γνωρίσει καινούργια πρόσωπα που είναι οι δασκάλες του και τα άλλα παιδάκια της οµάδας του, µε τα οποία θα µοιραστεί τα παιχνίδια του και την προσοχή των παιδαγωγών. ∆ηλαδή, θα χάσει την αποκλειστικότητα που πιθανόν είχε στο σπίτι του και θα πάψει να είναι το επίκεντρο της προσοχής των ανθρώπων γύρω του.
Κάθε παιδί αντιδρά µε διαφορετικό τρόπο στη φάση της προσαρµογής. Κάποιο µπορεί να κλαίει, άλλο µπορεί να εµφανίζει δυσκολίες στον ύπνο του, να γίνεται επιθετικό, να παρουσιάζει αλλαγές στις διατροφικές του συνήθειες ή να παλινδροµεί σε συνήθειες και συµπεριφορές που είχε σε µικρότερη ηλικία. Όλες οι αντιδράσεις είναι απόλυτα φυσιολογικές στην περίοδο της προσαρµογής και θα υποχωρήσουν σταδιακά όταν το παιδί βιώσει καθηµερινά ένα ευχάριστο, σταθερό και προβλέψιµο πρόγραµµα, που θα το κάνει να νιώσει ασφάλεια και σιγουριά.
Πόσο χρόνο χρειάζεται ένα παιδί να προσαρµοστεί στον παιδικό σταθµό;
Ο χρόνος προσαρµογής στον παιδικό σταθµό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Από το επίπεδο συντονισµού των γονέων του, τον χαρακτήρα τους, την αποφασιστικότητά τους, την ασφάλεια και τη σιγουριά που νιώθουν οι ίδιοι και την προετοιµασία του παιδιού τους για την επικείµενη αλλαγή στην καθηµερινότητά του.
Όπως κάθε παιδί έτσι και κάθε γονέας έχει ένα δικό του τρόπο µε τον οποίο βιώνει την έναρξη της σχολικής ζωής του παιδιού του. Οι γονείς µπορεί να βιώνουν έντονη ανησυχία, άγχος και ανασφάλεια και παράλληλα να αισθάνονται ικανοποίηση γιατί το παιδί µεγαλώνει, ανεξαρτητοποιείται και σταδιακά αποδεσµεύεται από την αποκλειστική φροντίδα τους, δηµιουργεί σχέσεις µε τους άλλους, καταφέρνει περισσότερα πράγµατα µόνο του και προσπαθεί να ελέγχει µε αποτελεσµατικότερο τρόπο τα συναισθήµατά του και να διαπραγµατεύεται τις επιθυµίες του.
Αλλαγή και εξέλιξη
Για το παιδί, η κάθε αλλαγή στη ζωή του είναι µια νέα δοκιµασία και το κάθε καινούργιο είναι µια πρόκληση για να γίνει πιο αυτόνοµο και να στηρίζεται στις δυνάµεις του. Συνήθως νιώθει χαρά και ευχαρίστηση όταν πηγαίνει στο σχολείο αλλά ταυτόχρονα πιθανό να νιώθει αισθήµατα φόβου, άγχους και αγωνίας όταν αντιµετωπίζει αυτή την καινούργια πραγµατικότητα χωρίς τη µαµά και το µπαµπά. Αυτό δε σηµαίνει ότι δε θέλει να βιώσει αυτή την καινούργια εµπειρία. Στο παιδί αρέσει να κατορθώνει πράγµατα µόνο του, αρκεί οι γονείς να του έχουν κάνει να νιώσει σιγουριά στις δυνατότητές του, παράλληλα µε την ασφάλεια που του προσφέρει η οικογένειά του. Έτσι το παιδί δε θα διστάζει να τολµά κάτι καινούργιο και όταν αντιµετωπίζει δυσκολίες ή αποτυχίες δεν θα απογοητεύεται υπερβολικά και κυρίως δε θα τα παρατάει.
Πώς µπορούν οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί τους να προσαρµοστεί;
Οι γονείς βιώνουν πολλές φορές άγχος, αµφιβολία και τύψεις επειδή «αφήνουν» το παιδί τους στη φροντίδα άλλων. Αµφιβάλλουν αν πήραν τη σωστή απόφαση και βιώνουν αισθήµατα όπως αγωνία, ανησυχία και ανασφάλεια τα οποία µεταδίδονται άµεσα στο παιδί, µιας και το κάθε παιδί διαισθάνεται άµεσα τα συναισθήµατα των γονέων του. ∆ηλαδή, η οµαλή προσαρµογή του παιδιού στο σχολείο ξεκινάει από τους γονείς και από τα αισθήµατα που τρέφουν γι’ αυτό το καινούργιο βήµα του παιδιού τους. Γονείς που δεν είναι σίγουροι για το αν θα πρέπει το παιδί τους να πάει στο σχολείο, ή νιώθουν αισθήµατα ανασφάλειας και ενοχής επειδή θα το αποχωριστούν, δηµιουργούν σύγχυση στο ίδιο και δυσκολεύουν ή παρατείνουν τη φάση της προσαρµογής του στο νέο περιβάλλον.
Έτσι, αναπόσπαστη προϋπόθεση για την όσο πιο οµαλή προσαρµογή του παιδιού στο σχολείο είναι να εισπράττει το παιδί σιγουριά και ασφάλεια από τους γονείς του γι’ αυτό το σηµαντικό βήµα στην εξέλιξή του. Το παιδί έχει τα µάτια του στραµµένα επάνω στους γονείς του για να βεβαιωθεί ότι θα είναι ασφαλές στο νέο του περιβάλλον και ότι έχουν εµπιστοσύνη στην ικανότητά του να προσαρµοστεί σε αυτό. Αυτή τη σιγουριά το παιδί δεν την εισπράττει µόνο από τα λόγια που λέει ο γονέας αλλά πολύ περισσότερο από τα µη λεκτικά µηνύµατα που εκπέµπει από τις στάσεις του.
Γι’ αυτό το λόγο, οι γονείς πρέπει να δουλέψουν τους δικούς τους φόβους και το άγχος αποχωρισµού από το παιδί, καθώς και τις τυχόν ενοχές τους και να καλλιεργούν συνεχώς τη σιγουριά και την αισιοδοξία για το καινούργιο βήµα του παιδιού τους. Σε αυτό βοηθά η συνεχής επικοινωνία και συνεργασία, τόσο µε το παιδαγωγικό προσωπικό και τη διεύθυνση, όσο και µε τον ψυχολόγο του παιδικού σταθµού.
Η πρώτη µέρα στο σχολείο δεν πρέπει να είναι και η πρώτη φορά που αποχωρίζονται οι γονείς το παιδί τους. Πριν την ένταξή του στο σχολείο, θα πρέπει το παιδί να έχει βιώσει µικρής διάρκειας αποχωρισµούς, προκειµένου να νιώθει µε σιγουριά ότι ο γονέας δεν το εγκαταλείπει αλλά πάντα επιστρέφει. Είναι απόλυτα φυσιολογικό για ένα παιδί να φοβάται τον αποχωρισµό, γι’ αυτό δεν πρέπει να το επιπλήττουµε, αλλά να αντιδρούµε έτσι ώστε να είναι πιο εύκολο για το παιδί να το ξεπεράσει.
Μεγάλη σηµασία έχει η επιλογή της κατάλληλης στιγµής που το παιδί θα πάει για πρώτη φορά στο σχολείο. Αν π.χ. πρόκειται να γεννηθεί ένα αδελφάκι, πρέπει το παιδί να αρχίσει το σχολείο αρκετό χρόνο πριν τη γέννα ή µερικούς µήνες µετά, έτσι ώστε να µην εισπράττει την έναρξη του σχολείου του ως απόρριψη προς «όφελος» του µωρού.
Για να χτίσει το παιδί µια σχέση εµπιστοσύνης µε τις δασκάλες του, θα πρέπει να έχει δηµιουργηθεί µια σχέση εµπιστοσύνης και συνεργασίας ανάµεσα στους γονείς, στο εκπαιδευτικό προσωπικό και στον ψυχολόγο του σχολείου. Γι’ αυτό το λόγο είναι σκόπιµο οι γονείς να επιδιώκουν τη γνωριµία µε τη δασκάλα του παιδιού τους και να εκµεταλλεύονται κάθε ευκαιρία (συγκέντρωση γονέων, προγραµµατισµένο ραντεβού µε τη δασκάλα) για την ενηµέρωσή τους, για την πορεία και την εξέλιξη του παιδιού. Επίσης είναι πολύ χρήσιµο ένα ατοµικό ραντεβού µε τον ψυχολόγο του παιδικού σταθµού, όπου µπορούν να συζητηθούν θέµατα που αφορούν τη γενικότερη διαπαιδαγώγηση του παιδιού.
Για την βέλτιστη προσαρµογή του παιδιού και για την οµαλή εξέλιξή του είναι ιδιαίτερα σηµαντικό να γνωρίζει η δασκάλα του τις ιδιαιτερότητές του: τι του αρέσει, τι δεν του αρέσει, τι το ενδιαφέρει, τις συνήθειές του στο φαγητό και στον ύπνο κλπ. Οι πληροφορίες αυτές βοηθούν τους παιδαγωγούς να πλησιάσουν το κάθε παιδί µε τον πιο χρήσιµο τρόπο, έτσι ώστε να εισπράττει ότι γνωρίζουν γι’ αυτό και είναι «δικοί του άνθρωποι» και συνεπώς να νιώθει ασφάλεια και σιγουριά µαζί τους. Επίσης, οι παιδαγωγοί πρέπει να ενηµερώνονται για τυχόν οικογενειακά προβλήµατα (χωρισµός, διαζύγιο, απώλεια αγαπηµένου προσώπου κλπ) που επηρεάζουν τη ψυχολογία και τη συµπεριφορά του παιδιού έτσι ώστε να το πλησιάζουν κατάλληλα και µε διακριτικότητα και να ενηµερώνονται οι γονείς για τυχόν αντιδράσεις του.
Πρακτικές συµβουλές
- ∆ιαλέξτε µαζί του τα σχολικά είδη και τα ρούχα που θα φορέσει στο σχολείο.
- Γράψτε το όνοµά του σε όλα τα ρούχα και τα πράγµατά του. Αυτό είναι σηµαντικό γιατί η νηπιαγωγός τις πρώτες µέρες δε µπορεί να γνωρίζει την τσάντα, το µπουφάν κ.τ.λ. του κάθε παιδιού. Το παιδί όµως το βοηθάει να νιώθει σιγουριά από τη πρώτη στιγµή, αν η δασκάλα του «γνωρίζει» τα πράγµατά του όπως και η µαµά του.
- Μην του µιλάτε για κάποια «συναρπαστικά» και ενδιαφέροντα πράγµατα που συνέβησαν στο σπίτι την ώρα που το παιδί σας ήταν στο σχολείο.
- Προσαρµόστε το «πρόγραµµα ύπνου» του παιδιού σταδιακά στις απαιτήσεις της καθηµερινότητάς σας.
- Περιορίστε σταδιακά τις καλοκαιρινές βόλτες και εξόδους προς το τέλος του καλοκαιριού για να µη βγάζει το
παιδί το συµπέρασµα πως «τώρα που άρχισε το σχολείο τελείωσαν οι βόλτες», αλλά περάστε το µήνυµα πως «αφού τελείωσαν οι διακοπές και οι βόλτες, πάµε σχολείο».
Τι πρέπει να προσέξουν οι γονείς τις πρώτες µέρες στον παιδικό σταθµό αλλά και στη συνέχεια
- Το παιδί θα βοηθηθεί αρκετά στην προσαρµογή του αν η παραµονή του είναι αρχικά µικρής διάρκειας.
- Ο αποχαιρετισµός. Είναι η πιο δύσκολη στιγµή! Για να αντιµετωπίζουν οι γονείς σωστά τις αντιδράσεις του παιδιού τους θα πρέπει να συνειδητοποιούν ότι είναι πολύ φυσιολογικό ένα παιδί να κλάψει τη στιγµή που θα το αποχαιρετίσει ο γονέας του και µάλιστα όχι µόνο τις πρώτες µέρες, αλλά ίσως και τις επόµενες εβδοµάδες ή κάποια µέρα µετά από µήνες. Το κλάµα στον αποχαιρετισµό δείχνει το δέσιµο του παιδιού µε τον γονέα και γι’ αυτό το λόγο θεωρείται ως ένα υγιές σηµάδι που εκφράζει ένα παιδί το οποίο αποχωρίζεται το γονέα του. Το ίδιο ισχύει και για άλλες αντιδράσεις αποχωρισµού, όπως π.χ. εκφράσεις θυµού ή παλινδρόµησης, δηλαδή να συµπεριφέρεται σαν ένα παιδί µικρότερης ηλικίας.
- Μην καθυστερήσετε τον αποχαιρετισµό και την αποχώρησή σας, αν βλέπετε ότι το παιδί σας κλαίει και δεν σας αφήνει να φύγετε.
- Επεκτείνοντας τον αποχαιρετισµό, παρατείνετε την αγωνία και εντείνετε το άγχος και την ανασφάλεια και των δυο σας.
- Είναι προτιµότερο να επισπεύσετε την αποχώρησή σας, να το χαιρετίσετε και να φύγετε κρατώντας σταθερή στάση ή να πηγαίνετε σε ένα χώρο στο σχολείο στον οποίο δε σας βλέπει το παιδί, όπου περιµένετε να σας ενηµερώσει η δασκάλα για το πώς είναι το παιδί σας λίγο αργότερα.
- Μη φύγετε «στα κρυφά» όταν είναι απασχοληµένο µε κάτι χωρίς να αποχαιρετίσετε το παιδί σας γιατί θα ταραχθεί όταν ανακαλύψει ότι το «αφήσατε µόνο του» και έτσι διαταράσσεται η εµπιστοσύνη του στους γονείς του και δηµιουργείται περισσότερη ανασφάλεια.
- Αντιθέτως, αναπτύξτε µια τρυφερή και σύντοµη «δική σας» ρουτίνα αποχαιρετισµού εκφράζοντας σιγουριά και αποφασιστικότητα.
- Τις πρώτες µέρες πρέπει να µείνει το παιδί για λίγες ώρες και σταδιακά θα αυξηθεί η παραµονή του, µέχρι να φτάσει σε ένα επιθυµητό ωράριο το οποίο δεν θα αλλάξει χωρίς κάποιο σηµαντικό λόγο.
- Αν το παιδί έχει µεγάλη δυσκολία να αποχωριστεί τον έναν γονέα, χρήσιµο είναι να το πηγαίνει ο άλλος γονέας τις πρώτες µέρες στο σχολείο έτσι ώστε να µειωθούν όσο γίνεται οι έντονες αντιδράσεις του.
- Να είστε κοντά στο παιδί σας ιδιαίτερα σε αυτή την περίοδο προσαρµογής σε µια καινούργια καθηµερινότητα, ακούγοντας τα βιώµατα που µοιράζεται µαζί σας, τις σκέψεις του και τα συναισθήµατά του και κουβεντιάζοντας µαζί του τις εµπειρίες του, είτε αυτές αφορούν νέες γνώσεις, τις παρέες και τα παιχνίδια που έπαιζε είτε αφορούν αισθήµατα αγωνίας, άγχους ή λύπης.
- Το παιδί µπορεί να προσαρµόζεται στην αρχή πολύ εύκολα και να παρουσιάζει συµπεριφορές αντίδρασης µετά από κάποιο χρονικό διάστηµα. Σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως δεν έχει συµβεί κάτι δυσάρεστο στο σχολείο, απλά το παιδί έχει συνειδητοποιήσει τη µονιµότητα της καινούργιας κατάστασης και µε το κλάµα ή άλλες αντιδράσεις δοκιµάζει κατά πόσο έχει τη δυνατότητα να ανατρέψει αυτή την πραγµατικότητα. Οι γονείς σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να κρατήσουν σταθερή στάση, επιµένοντας στη συνέχιση της παραµονής του. Μετά από λίγες µέρες θα επανέλθει ο αρχικός ενθουσιασµός για το σχολείο του και σταδιακά το παιδί θα αντιληφθεί ότι απέκτησε έναν ακόµη δικό του χώρο, το σχολείο, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι στερείται τους γονείς του.
- Επίσης, είναι σηµαντικό να ακολουθείτε τους κανόνες λειτουργίας του παιδικού σταθµού, καθώς και τις οδηγίες των παιδαγωγών όπως π.χ .τις ώρες προσέλευσης και αποχώρησης κ.λπ.
Καταληκτικά, η ετοιµότητα των γονέων είναι καθοριστική στην οµαλή ένταξη του παιδιού στον παιδικό σταθµό. Με τη στάση σας, µπορείτε να το βοηθήσετε να προσαρµοστεί σε αυτή την καινούργια του καθηµερινότητα, που θα του προσφέρει µεγάλη χαρά και έναν καινούργιο κόσµο γεµάτο από πρωτόγνωρα ερεθίσµατα, εµπειρίες και βιώµατα.
