Συνέντευξη με τον Νίκο Κουραχάνη για το βιβλίο "Κατοικία και Κοινωνία. Προβλήματα, Πολιτικές και Κινήματα"

Οι Καταλήψεις σώζουν την Αξιοπρέπεια μιας Χώρας

με Ανύπαρκτες Στεγαστικές Πολιτικές

Με αφορμή την πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου Κατοικία και Κοινωνία. Προβλήματα, Πολιτικές και Κινήματα, σε επιστημονική επιμέλεια του Νίκου Κουραχάνη, συζητάμε μαζί του για το περιεχόμενο του τόμου και το σύγχρονο στεγαστικό τοπίο.

(α) Ποια είναι η κύρια στόχευση του Κατοικία και Κοινωνία; Ποιο κενό στην ελληνική βιβλιογραφία αποσκοπεί να καλύψει;

Αυτή η συλλογική εργασία επιδιώκει να αποτελέσει ένα πανόραμα του στεγαστικού περιβάλλοντος που αφήνει πίσω της η Μεγάλη Ύφεση του 2008. Το επιδιώκει διεπιστημονικά και πολύ-επίπεδα. Διεπιστημονικά, γιατί στον Τόμο συνεισφέρουν επιστήμονες με πολύ διαφορετική ακαδημαϊκή προέλευση (αρχιτέκτονες, γεωγράφοι, νομικοί, κοινωνιολόγοι, κοινωνικοί ανθρωπολόγοι, ιστορικοί, πολιτικοί επιστήμονες, επιστήμονες κοινωνικής πολιτικής, οικονομολόγοι, περιφερειολόγοι, πολεοδόμοι, κ.α.). Βέβαια, η απόπειρα σύνθεσης ενός τόσο ετερόκλητου συνδυασμού επιστημονικών πειθαρχιών είναι ένα δύσβατο εγχείρημα και μια μεγάλη ευθύνη για τον επιμελητή. Αλλά, αποτελεί, ταυτόχρονα, και μια συναρπαστική πρόκληση που νομίζω ότι κατέληξε σε ένα γόνιμο και πρωτότυπο αποτέλεσμα.

Πολύ-επίπεδα, καθώς το πανόραμα αυτό δεν προσεγγίζεται μονοδιάστατα. Αντίθετα, εξετάζονται οι επιπτώσεις της κρίσης σε μια διευρυμένη σειρά στεγαστικών προβλημάτων (Αirbnb, εξώσεις, πλειστηριασμοί, νοικοκυριά χωρίς ρεύμα, άστεγοι της κρίσης, άστεγοι με ψυχικά νοσήματα, ΛΟΑΤΚΙ άστεγοι, άστεγοι πρόσφυγες και μετανάστες), στις στεγαστικές πολιτικές που αναπτύχθηκαν από το κράτος (γενικές ή στοχευμένες στεγαστικές παρεμβάσεις) και στα κινήματα κατοικίας ως αντίδραση στις υπολειμματικές μορφές διαχείρισης των αυξανόμενων στεγαστικών προβλημάτων.

Η κυκλοφορία του Κατοικία και Κοινωνία καλύπτει επομένως ένα αρκετά μεγάλο κενό στην εγχώρια επιστημονική βιβλιογραφία. Τριάντα χρόνια μετά τη δημοσίευση της επιστημονικής επιμέλειας των Θωμά Μαλούτα και Δημήτρη Οικονόμου Προβλήματα Ανάπτυξης του Κράτους Πρόνοιας στην Ελλάδα. Χωρικές και Τομεακές Προσεγγίσεις (εκδ. Εξάντας) δεν έχει υπάρξει καμία άλλη απόπειρα που να επιδιώκει μια τέτοια ολιστική προσέγγιση των στεγαστικών προβλημάτων υπό το πρίσμα της κοινωνικής πολιτικής. Ιδιαίτερα μετά τις, επί τα χείρω, αλλαγές της κρίσης, η κάλυψη μιας τέτοιας αναγκαιότητας ήταν κατά τη γνώμη μας επιβεβλημένη.

(β) Οι στεγαστικές ανάγκες αυξάνονται και το φαινόμενο της έλλειψης στέγης γίνεται όλο και πιο σύνθετο. Ποιο θα πρέπει να είναι το περιεχόμενο των στεγαστικών πολιτικών;

Η κρίση και οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές διαχείρισης της επέφεραν ένα διπλά αρνητικό αντίκτυπο στην ελληνική κοινωνία. Τα στεγαστικά προβλήματα αυξήθηκαν ταυτόχρονα με τη συρρίκνωση των κοινωνικών πολιτικών και του βιοτικού επιπέδου των πολιτών. Το γεγονός αυτό εξέθεσε μια διευρυμένη ομάδα των χαμηλών και μεσαίων κοινωνικών τάξεων στον κίνδυνο της στεγαστικής επισφάλειας. Συχνά, και στην απώλεια στέγης.

Σημαντική προϋπόθεση για τη διαμόρφωση στεγαστικών πολιτικών με κοινωνικό πρόσημο είναι η ριζική μεταβολή του πνεύματος διαχείρισης των στεγαστικών προβλημάτων. Σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις στο πεδίο των στεγαστικών σπουδών θέτουν την προτεραιότητα στη στέγαση ως ανθρώπινο δικαίωμα, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη εξατομικευμένων κοινωνικών υπηρεσιών που θα επιδιώκουν την επίλυση των ευρύτερων αιτίων που οδήγησαν σε φαινόμενα έλλειψης στέγης ή στεγαστικού αποκλεισμού. Όπως αναφέρεται και στο βιβλίο η εκπλήρωση μιας προσέγγισης με αυτά τα χαρακτηριστικά θα μπορούσε να είναι εφικτή με την αξιοποίηση του μεγάλου αποθέματος κενών κτιρίων, με τη διασφάλιση της προστασίας της πρώτης κατοικίας από πλειστηριασμούς για όσους αποδεδειγμένα αδυνατούν να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους και με την ανάπτυξη μιας ευρύτερης δέσμης κοινωνικών υπηρεσιών. Όπου εφαρμόστηκε η προτεραιότητα στη στέγαση στην Ευρώπη υπήρξαν μεγάλα ποσοστά κοινωνικής αποτελεσματικότητας, αλλά, και εξοικονόμησης πόρων.

Η πολιτική πραγματικότητα όμως αποκλίνει απίστευτα από έναν τέτοιο στόχο. Το κέντρο βάρους των παρεμβάσεων εξαντλείται σε υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης. Τέτοιου είδους υπηρεσίες είναι τα κέντρα ημέρας αστέγων, τα υπνωτήρια ή ακόμα και τα hotspots για τη στέγαση των προσφύγων. Όλες αυτές οι μορφές στέγασης ταυτίζονται με τη διαχείριση της εξαθλίωσης. Εκβάλουν στα μονοπάτια της κοινωνικής περιθωριοποίησης και της απογύμνωσης των ανθρώπινων ζωών.

(γ) Οι καταλήψεις στέγης βρίσκονται στην επικαιρότητα τους τελευταίους μήνες. Η κινηματική προσέγγιση βασίζεται στην αλληλεγγύη και στην ισότητα. Επαρκεί, όμως, για να καλυφθούν οι στεγαστικές ανάγκες;

Φυσικά όχι. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος που να λέει ότι λύση για τα στεγαστικά προβλήματα είναι να κάνουμε καταλήψεις. Οι καταλήψεις στέγης συμβολίζουν πολλά περισσότερα πράγματα από τη φυσική πράξη, αλλά, δεν λύνουν το πρόβλημα μακροπρόθεσμα. Με τις καταλήψεις στέγης αναδεικνύεται ο αδιέξοδος χαρακτήρας των νεοφιλελεύθερων πολιτικών για ένα σημαντικό αγαθό που αποτελεί προϋπόθεση για την ανθρώπινη επιβίωση: την κατοικία.

Οι πρακτικές χρηματιστικοποίησης και εμπορευματοποίησης της κατοικίας οδήγησαν σε φαινόμενα υπερχρέωσης των δανειοληπτών και σε ανεξέλεγκτη κερδοφορία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Διανοούμενοι με διεθνή αναγνώριση, όπως ο Mauricio Lazzarato, έχουν αναλύσει το φαινόμενο της υπερχρέωσης ως μια μορφή κοινωνικού ελέγχου μέσα από την άσκηση εξουσίας του δανειστή επάνω στον δανειζόμενο. Αυτό το αχαλίνωτο περιβάλλον εμπορευματοποίησης των κοινωνικών αγαθών συνέβη παράλληλα με τις σφοδρές περικοπές στον τομέα της κοινωνικής κατοικίας. Στη χώρα μας, μάλιστα, περάσαμε απευθείας από τις ανύπαρκτες κοινωνικές πολιτικές στέγασης στα στεγαστικά δάνεια.

Αυτό το βαθιά ατομιστικό και απάνθρωπο περιβάλλον αντιμάχονται οι καταλήψεις στέγης. Αφενός, διατυπώνουν ένα εναλλακτικό πολιτικό σχέδιο με προμετωπίδα τις αξίες της αλληλεγγύης, του σεβασμού και της ισότητας. Θέτουν, δηλαδή, στο επίκεντρο της πολιτικής τους το όραμα ενός κόσμου περισσότερο ανθρώπινου. Αφετέρου, οι καταλήψεις κενών και εγκαταλειμμένων κτιρίων του δημοσίου μπορούν πράγματι να αποτελέσουν μια βραχυπρόθεσμη λύση για ανθρώπους που είναι στον δρόμο.

Πως γίνεται να επιτρέπεται η ύπαρξη κενών δημοσίων κτιρίων, όταν άνθρωποι ζουν στον δρόμο; Σε μια φιλελεύθερη κοινωνία οι πολίτες έχουν καθήκον να δρουν, να διεκδικούν και να αναδεικνύουν τις ανεπάρκειες του κράτους.

Το ίδιο το κράτος στην Ελλάδα διαβρώνει τις αξίες της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας που υποτίθεται ότι πρεσβεύει. Το ίδιο το κράτος δεν σέβεται το συνταγματικά κατοχυρωμένο κοινωνικό δικαίωμα στην κατοικία. Έκθετο, λοιπόν, είναι το κράτος με αυτές τις ξεδιάντροπες στεγαστικές πολιτικές που εφαρμόζει, όχι όσοι αποφασίζουν να δώσουν στέγη στον διπλανό τους. Οι καταλήψεις σώζουν την αξιοπρέπεια μιας χώρας με ανύπαρκτες στεγαστικές πολιτικές. Ενεργοί πολίτες αποφασίζουν να στεγάσουν ανθρώπους, γιατί το κράτος δεν το κάνει.