Βασίλης Λιανός
Ο Χουάν Λινζ, εξέχων κοινωνιολόγος και πολιτικός επιστήμονας, προσέφερε έναν πολύ χρήσιμο ορισμό του προεδρικού συστήματος. Σύμφωνα με τον Λινζ, σε ένα προεδρικό σύστημα υπάρχει ένας Πρόεδρος που εκλέγεται άμεσα από τον λαό για ορισμένο χρόνο, είναι ανεξάρτητος από την Βουλή και κατέχει σημαντικό αριθμό συνταγματικών εξουσιών, οι οποίες συνήθως περιλαμβάνουν τον ορισμό και τον έλεγχο του υπουργικού συμβουλίου. Επίσης, ένα σημαντικό χαρακτηριστικό πολλών προεδρικών συστημάτων είναι η θέσπιση χρονικών ορίων στην κυβέρνηση του Προέδρου. Αυτό σημαίνει πως κάποια προεδρικά συστήματα περιορίζουν το πόσες φορές μπορεί να επανεκλεγεί. Το προφανές παράδειγμα είναι το προεδρικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, το οποίο επιτρέπει να εκλεγεί ο ίδιος Πρόεδρος μόνο δύο φορές. Ωστόσο, το αν τα χρονικά όρια αποτελούν πραγματικά ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό των προεδρικών συστημάτων, αμφισβητείται.
Η πρώτη χώρα που υιοθέτησε ένα προεδρικό σύστημα είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Οι ιδρυτές των Η.Π.Α. δημιούργησαν το προεδρικό σύστημα προκειμένου να αντικαταστήσουν το βρετανικό κοινοβουλευτικό σύστημα το οποίο θεωρούσαν ανεπαρκές. Τα προεδρικά συστήματα διαφέρουν ριζικά από τα κοινοβουλευτικά. Ο Χουάν Λινζ μας λέει πολλά για το πώς λειτουργούν τα προεδρικά συστήματα και ποια είναι τα χαρακτηριστικά τους. Σε ένα προεδρικό σύστημα, εξηγεί ο Λινζ, ο Πρόεδρος κατέχει πολλές και σημαντικές δυνάμεις, δοσμένες από το Σύνταγμα, εκλέγεται άμεσα από τον λαό και εκτελεί καθήκοντα για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ο μόνος συνταγματικός τρόπος για να την απομάκρυνση του από την εξουσία είναι μέσω της διαδικασίας μομφής, η οποία είναι μία πολύ σύνθετη διαδικασία και προκύπτει μόνο όταν ο Πρόεδρος παρανομεί, όχι όταν δεν εκτελεί ορθά τα καθήκοντα του. Λειτουργεί επίσης σε διπλό ρόλο. Αν και είναι επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας, χρησιμεύει επίσης ως τελετουργικός και συμβολικός αρχηγός του κράτους. Λόγω αυτής της δυαδικότητας, λέει ο Λινζ, ο Πρόεδρος επιδίδεται σε εξατομίκευση της εξουσίας. Επιπλέον, ο Λινζ υποστηρίζει ότι υπάρχουν ουσιαστικά δύο στοιχεία των προεδρικών συστημάτων που τα κάνουν να ξεχωρίζουν :
α) η ισχυρή λαϊκή εντολή που λαμβάνει ο Πρόεδρος (καθότι εκλέγεται άμεσα από τον λαό αλλά και λόγω της δυαδικότητας) και
β) το γεγονός πως εκτελεί καθήκοντα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Μία σημαντική πτυχή πολλών χωρών με προεδρικά συστήματα είναι το όριο που θεσπίζεται στο πόσες φορές μπορεί να επανεκλεγεί ένας Πρόεδρος. Ξανά, ένα προεξέχον παράδειγμα αποτελούν οι Η.Π.Α. Στις Η.Π.Α. ο ίδιος Πρόεδρος δεν μπορεί να εκλεγεί τρεις φορές. Όμως, αυτό το όριο δεν είναι ίδιο σε κάθε χώρα. Στην Βραζιλία, για παράδειγμα, ο Πρόεδρος μπορεί να υπηρετήσει για δύο συνεχόμενες θητείες. Όμως, πρέπει να περιμένει για μια θητεία και μετά μπορεί να επανεκλεγεί ξανά για δύο συνεχόμενες θητείες. Αυτά τα όρια υπάρχουν για να αποτρέπουν την δημιουργία ‘αιωνίων’ Προέδρων που θα καταχράζονται την εξουσία τους. Ο Λινζ αναγνωρίζει το γεγονός πως ένας Πρόεδρος συγκεντρώνει τεράστια εξουσία στα χέρια του. Επομένως, ισχυρίζεται πως το να ασκείται έλεγχος σε αυτήν την εξουσία μέσω των περιορισμένων θητειών είναι πολύ χρήσιμο σε ένα προεδρικό σύστημα. Ωστόσο, προειδοποιεί πως οι περιορισμοί μπορεί να οδηγήσουν σε κάτι ανεπιθύμητο. Καθότι ο Πρόεδρος ξέρει ότι ο χρόνος που θα έχει για να ασκήσει τα καθήκοντα του είναι περιορισμένος, βιάζεται να εφαρμόσει όλα τα μέτρα που προτείνει. Επομένως, είναι επιρρεπής στο να λαμβάνει βιαστικές αποφάσεις και να παίρνει ρίσκα, τα οποία μπορεί στο τέλος να οδηγήσουν σε επιβλαβείς συνέπειες. Επιπροσθέτως, ο Λινζ πιστεύει πως τα χρονικά όρια μπορεί να οδηγήσουν στο να προωθήσει ο Πρόεδρος έναν δικό του άνθρωπο με σκοπό να συνεχίσει την ατζέντα του, αποτρέποντας έτσι το να έρθει κάποιο άλλο πρόσωπο στην εξουσία.
Οι περιορισμοί των θητειών που μπορεί να διανύσει ένας Πρόεδρος μπορεί να εγκυμονούν κάποιους κινδύνους όμως, τελικά, είναι απαραίτητοι για να αποτραπεί η προεδρική ηγεμονία. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν αρκετές χώρες που έχουν υιοθετήσει προεδρικά συστήματα, κυρίως στην Αφρική και την Λατινική Αμερική, που δεν έχουν θεσπίσει όρια στις επανεκλογές. Στην Χιλή, δεν υπάρχουν όρια στο πόσες φορές μπορεί να επανεκλεγεί ο Πρόεδρος, αρκεί οι θητείες να μην είναι συνεχόμενες. Η Πρόεδρος Μπασελέτ και ο Πρόεδρος Πινιέρα υπηρέτησαν διαδοχικές θητείες. Στην Γκάμπια, δεν υπάρχουν όρια. Φαίνεται πως, ενώ τα όρια μπορεί να είναι πολύ χρήσιμα και να βοηθήσουν σε μεγάλο βαθμό την αρμονική και ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού συστήματος, υπάρχουν προεδρικά συστήματα που καταφέρνουν να λειτουργήσουν χωρίς αυτά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Linz, J. ‘The perils of presidentialism’, Journal of Democracy 1(1) 1990, pp.51–69
