Κατερίνα Ψωμοπούλου
ΠΜΣ Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνιολογία
Ειδίκευση: Κοινωνική Θεωρία και Κοινωνική Έρευνα
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Στο πλαίσιο της προσπάθειας περιορισμού της εξάπλωσης του covid-19 και λίγες ημέρες προτού εφαρμοστεί το μέτρο της ολικής απαγόρευσης της κυκλοφορίας, η Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, αρμόδια για τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την παρακολούθηση της εφαρμογής των πολιτικών για την έμφυλη ισότητα, εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με τις αλλαγές στη λειτουργεία των Συμβουλευτικών Κέντρων, των Ξενώνων Φιλοξενίας και της 24ωρης Τηλεφωνικής Γραμμής SOS 15900 που διαθέτει. Μεταξύ άλλων, όρισε ότι η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών θα πραγματοποιείται πλέον με εξ αποστάσεως συνεδρίες, τα Συμβουλευτικά Κέντρα θα λειτουργούν με προσωπικό ασφαλείας, ενώ για τυχών νέες εισαγωγές στους Ξενώνες Φιλοξενίας, θα πρέπει να πραγματοποιούνται οι απαραίτητες ιατρικές εξετάσεις [1].
Τα προβλήματα που μπορούν να προκύψουν από την αντικατάσταση της διαπροσωπικής επαφής με την εξ αποστάσεως θεραπεία, σχετίζονται με την κατάργηση της ιδιωτικότητας που επιβάλει ο κατ’ οίκον περιορισμός και τη συγκατοίκηση των επιζωσών έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας με τον κακοποιητή τους. Το κυρίαρχο μήνυμα της εποχής #μένουμε_σπίτι #μένουμε_ασφαλείς, φαίνεται να μην αφορά την πραγματικότητα όλων των υποκειμένων. Η μετακίνηση των πολιτών, για να θεωρείται νόμιμη, θα πρέπει να τηρεί ορισμένες προϋποθέσεις και σε αυτό το πλαίσιο, η απεύθυνση των επιζωσών έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας σε δομές υποστήριξης, η άμεση παροχή βοήθειας και η σύλληψη των δραστών, δυσχεραίνουν σημαντικά.
Στις δυσκολίες αυτές που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι φορείς που προσφέρουν νομική και ψυχολογική υποστήριξη στα άτομα που το έχουν ανάγκη, προστέθηκε και η αύξηση των περιστατικών βίας που πυροδοτεί ο κατ’ οίκον περιορισμός. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και στις υπόλοιπες χώρες που έχουν εφαρμόσει το μέτρο απαγόρευσης της κυκλοφορίας, με στόχο τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας[2]. Καμία κυβέρνηση ωστόσο δεν λαμβάνει έκτακτα μέτρα για τα περιστατικά έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας ταυτόχρονα με την ολική απαγόρευση της κυκλοφορίας, αλλά μόνο εκ των υστέρων, όταν οι αυξημένες βιαιοπραγίες έχουν ήδη συντελεστεί, προκαλώντας δημόσια κατακραυγή.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, σύμφωνα με στοιχεία της Γενικής Γραμματέας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, οι κλήσεις στην τηλεφωνική γραμμή SOS 15900 για τον Μάρτιο 2020 αυξήθηκαν κατά 16.4% σε περιστατικά βίας κατά των γυναικών και 6.4% σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας[3]. Στο σημείο αυτό έχει σημασία να γίνει αναφορά στις επισημάνσεις του Κέντρου Γυναικείων Μελετών και Ερευνών «Διοτίμα», σχετικά με την αύξηση των περιστατικών έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας την περίοδο της πανδημίας. Σε συνέντευξή της στον ραδιοφωνικό σταθμό «105.5 Στο κόκκινο», η Μαρίνα Φαρμακίδου, δικηγόρος της νομικής υπηρεσίας του Κέντρου «Διοτίμα» ανέφερε «Είναι κοινός τόπος ότι σε περιόδους κρίσεως όπως είναι οι οικονομικές κρίσεις, εν προκειμένω μια πανδημία, η ενδοοικογενειακή βία λόγω της αύξησης του στρες και της αβεβαιότητας για την επιβίωση, την οικονομική και τη βιολογική, εντείνεται»[4]. Την αύξηση των περιστατικών έμφυλης βίας επιβεβαίωσε και η Χαρά Χιόνη, υπεύθυνη νομικών υπηρεσιών του Κέντρου «Διοτίμα», η οποία σε δήλωσή της αναφέρθηκε στις αυξημένες κλήσεις που λαμβάνουν στο Κέντρο την περίοδο της πανδημίας[5].
Αυτή η αύξηση που έχει καταγραφεί στα περιστατικά έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας επιβεβαιώνει το γεγονός πως σε συνθήκες γενικευμένης ανασφάλειας ευνοείται η συγκρότηση αμυντικών ταυτοτήτων, οι οποίες τείνουν να υιοθετούν έντονα ρατσιστικές και σεξιστικές προκαταλήψεις και συμπεριφορές[6]. Οι ήδη υπάρχουσες εξουσιαστικές σχέσεις που χαρακτηρίζουν τον παραδοσιακό θεσμό της πατριαρχικής οικογένειας και απορρέουν από τα έμφυλα και σεξουαλικά στερεότυπα που παράγει το κοινωνικά κατασκευασμένο δίπολο του ενεργητικού άνδρα και της παθητικής γυναίκας, οξύνονται σημαντικά την περίοδο της πανδημίας. Παράλληλα με τα γενικευμένα συναισθήματα ανασφάλειας που προκαλεί ο φόβος της ασθένειας και του θανάτου από την πανδημία, τα υποκείμενα που βρίσκονται εγκλωβισμένα σε κακοποιητικές σχέσεις, βιώνουν και τις επιπτώσεις της αυξημένης σε βάρος τους βίας.
Οι μορφές έμφυλης βίας εγκλωβίζουν τις γυναίκες σε συνθήκες υποτέλειας και εξάρτησης από τους άνδρες, καθώς αδυνατούν να ασκήσουν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματά τους όπως η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους προς όλες τις κατευθύνσεις, η πρόσβαση στην εργασία, την πολιτική δράση, την κοινωνική ζωή και την προσωπική ικανοποίηση. Η έμφυλη βία έχει άμεση σχέση με τη συγκρότηση των παραδοσιακών έμφυλων ρόλων και τη βία που εμπεριέχεται στα πρότυπα των ανδρών. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που δεν αποτελεί προσωπική υπόθεση της κάθε επιζώσας αλλά κοινωνικό ζήτημα, γι’ αυτό και απαιτεί πολιτική διευθέτηση[7]. Το φεμινιστικό σύνθημα «το προσωπικό είναι πολιτικό» είναι πιο επίκαιρο από ποτέ, καθώς εκφράζει την καταγγελία μιας κοινωνικής αδικίας και την πρόθεση της πολιτικής κινητοποίησης για την εξάλειψή της. Σε αυτή την κρίσιμη περίοδο της πανδημίας, οι αγώνες που δίνουν οι φεμινιστικές συλλογικότητες αποτελούν τα ελπιδοφόρα στοιχεία που δίνουν πραγματικό νόημα στο μήνυμα «δεν είσαι η μόνη, δεν είσαι μόνη».
Με έντονη κινηματική δράση και παρέμβαση στη δημόσια σφαίρα, η φεμινιστική συλλογικότητα «Καμία Ανοχή», διεκδικεί τη δημιουργία από το 15900 ενός «σχεδίου διαφυγής» σε περίπτωση άμεσης ανάγκης μέσω του σχεδιασμού μιας διαδικτυακής εφαρμογής συγχρονικής επικοινωνίας, την επίταξη ξενοδοχειακών μονάδων και άλλων χώρων για τη στέγαση των επιζωσών, τη μη αναστολή εκδίκασης των υποθέσεων έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, την ενίσχυση της παροχής νομικής συμβουλευτικής και ψυχοκοινωνικής στήριξης από τα Συμβουλευτικά Κέντρα της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, την οικονομική ενίσχυση των επιζωσών και την ουσιαστική ενεργοποίηση του τμήματος της ΕΛΑΣ που ασχολείται με την ενδοοικογενειακή βία. Η Συλλογικότητα καλεί τους μάρτυρες να καταγγέλλουν στις αρχές τα περιστατικά έμφυλης βίας, καλώντας το 15900 για καθοδήγηση και το 100 για άμεση επέμβαση. Είναι σημαντικό να αναφερθεί και η καμπάνια συλλογής υπογραφών που υλοποιεί η «Καμία Ανοχή», με στόχο να ενισχυθούν άμεσα οι παροχές και η στήριξη από τις αρμόδιες αρχές στις επιζώσες έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας.
Αντίστοιχες είναι και οι διεκδικήσεις του Κέντρου Γυναικείων Μελετών και Ερευνών «Διοτίμα» προς τη Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων, προκειμένου να ληφθούν άμεσα έκτακτα μέτρα για την υποστήριξη των επιζωσών έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας εν μέσω πανδημίας. Ενθαρρυντική προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η σύσταση του νέου προγράμματος «Όλες ασφαλείς», το οποίο θα υλοποιείται για τους επόμενους 3 μήνες από το Κέντρο «Διοτίμα» και τον Δήμο Αθηναίων, με στόχο την παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας σε θύματα ενδοοικογενειακής βίας που είναι δημότες ή κάτοικοι Αθηνών και έχουν χαμηλά εισοδήματα. Σε αυτή την κρίσιμη περίοδο τα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας πρέπει να επεκταθούν για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ευπαθών κοινωνικών ομάδων που πλήττονται περισσότερο από την πανδημία.
————- —————
[1] Γενική Γραμματεία Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων. Οδηγίες αντιμετώπισης του κορωνοϊου COVID-19 και τον περιορισμό διάδοσής του για το δίκτυο των δομών: Συμβουλευτικά Κέντρα, Ξενώνες Φιλοξενίας και Γραμμή SOS, https://bit.ly/2yo860f
[2] Godin, Μ., As Cities Around the World Go on Lockdown, Victims of Domestic Violence Look for a Way Out, time.com, 18/03/2020, https://bit.ly/3ctW1W3
[3] Τσίνου, Μ., Ενδοοικογενειακή βία την εποχή του κορονοϊού: Όταν το #menoume_spiti γίνεται εφιάλτης, ethnos.gr, 02/04/2020, https://bit.ly/2KimEBn
[4] Φαρμακίδου, Μ., 105,5 Στο Κόκκινο, 29/04/2020, https://bit.ly/3cuHhq6
[5] Αντωνόπουλος, Θ., Όχι άλλες «κραυγές στη σιωπή»: Η έμφυλη και ενδοοικογενειακή βία την εποχή της καραντίνας, lifo.gr, 15/04/2020, https://bit.ly/2wPiM7P
[6] «οι αμυντικές ταυτότητες, πίσω από τις οποίες συχνά θωρακίζονται ιδιαίτερα σε συνθήκες κρίσης υποκείμενα και ομάδες που αισθάνονται ότι για κάποιον λόγο απειλούνται από τις εξελίξεις και έτσι «επιστρέφουν» σε ταυτότητες που θεωρούνται βασικές ή πρωταρχικές («είμαι άνδρας», «είμαι Έλληνας») και οι οποίες βιώνονται απορριπτικά προς άλλες αντίστοιχες.», στο Παντελίδου-Μαλούτα, Μ. (2013). Από τη σκοπιά του φύλου: όψεις της κρίσης. Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, τχ. 41, σ. 25.
[7] Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η ενδοοικογενειακή βία αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες μορφές έμφυλης βίας. Βλ. World Health Organization. COVID-19 and violence against women What the health sector/system can do, 07/04/2020, https://bit.ly/2XO3BqE