Γ’ Θεωρητική Ενότητα: Θεωρητικό – Κατανοητικό Πλαίσιο για τη Street Art
Β’ ΜΕΡΟΣ
Κωνσταντίνα – Μαρία Κωνσταντίνου, Κοινωνιολόγος – ΜΔΕ «Εγκληματολογία», Πάντειο Πανεπιστήμιο
Νεφέλη – Αικατερίνη Μπαφούνη, απόφοιτη Τμήματος Ψυχολογίας, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
&
Μαίρη Φωσκόλου, απόφοιτη Τμήματος Μέσων, Επικοινωνίας και Πολιτισμού, Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ΜΔΕ «Εγκληματολογία», Πάντειο Πανεπιστήμιο
Β. Οπτικοί / περιβαλλοντικοί παράγοντες (υπο)στήριξης ή και απόρριψης της Street Art – Αστική κουλτούρα και παγκοσμιοποίηση
Οι θεωρητικές προτάσεις / υποθέσεις παρατίθενται ξανά:
ΙII. Οι εικόνες των έργων του Street Art κινήματος αποτελούν καθημερινό σημείο οπτικής και λεκτικής αλληλεπίδρασης με τους περαστικούς – κατοίκους – επισκέπτες από άλλες χώρες επιθυμώντας ταυτόχρονα τη φωτογραφική καταγραφή τους προκειμένου να ερμηνεύσουν τον σκοπό δημιουργίας και να «αιχμαλωτίσουν» τις στιγμές της ύπαρξής τους[1].
ΙV. Η εκπαίδευση με οπτικοακουστικά εργαλεία και η εκμάθηση των τεχνικών της Street Art αναστέλλει τις πιθανότητες εμφάνισης παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς στους ανηλίκους και στους νέους ενηλίκους (graffiti) μαθαίνοντας με βιωματικό τρόπο την Ιστορία της Τέχνης και τη νόμιμη οδό της Street Art (πρόληψη).
Η «Κοινωνιολογία των αισθήσεων» του Simmel μπορεί να πλαισιώσει με αναλυτικό τρόπο αυτήν την οπτικο – κοινωνική σχέση: θεατή και street artist[2]. Η οπτική επαφή, η όραση, συμπεριλαμβάνεται στις ανθρώπινες αισθήσεις. Η κοινωνιολογική λειτουργία της όρασης μπορεί να συμπυκνωθεί στην έννοια της «αντανάκλασης» που παραπέμπει τον αναγνώστη, ενδεχομένως, στο φιλοσοφικό ρεύμα του υπαρξισμού[3] διότι το «αμοιβαίο βλέμμα» όπως εννοείται στο έργο του Simmel, μεταφράζεται με τη βοήθεια της έννοιας της ύπαρξης.
Εν προκειμένω, η Street Art για ορισμένα άτομα προσδιορίζεται ως ένα «πολιτισμικά σημαντικό» φαινόμενο, που, επίσης, προσδιορίζεται ως τρόπος θέασης της κοινωνικής πραγματικότητας από τους καλλιτέχνες, τις κοινωνικές ομάδες και τα άτομα που (εν)ασχολούνται με αυτήν. Ουσιαστικά, η Street Art μετατρέπεται σε μέσο οπτικής ανάγνωσης της κοινωνικής πραγματικότητας, διότι αντανακλά μέσω του «βλέμματος» των θεατών της τα προσωπικά προβλήματα του καθενός (αμεσότητα μηνύματος) και συνάμα τα κοινωνικά φαινόμενα και τα προβλήματα της κοινωνίας. Η ανάγνωση ενός οπτικού προϊόντος πολιτισμού, όπως μπορεί να προσδιοριστεί ένα έργο της Street Art, προϋποθέτει την επικοινωνία.
Οπτική Κοινωνιολογία και Street Art
Η Οπτική Κοινωνιολογία μέσω «εικόνων» που, ας επιτραπεί η λέξη «καδρο – ποιούνται» μέσω Φωτογράφισης[4], για την ακρίβεια και κατά βάση, φωτογραφικής μηχανής που αποτυπώνει τις εικόνες της καθημερινής κοινωνικής ζωής, μπορεί να συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση κοινωνικών γεγονότων[5]. Υπάρχουν αρκετά είδη κοινωνικής φωτογραφίας, τα οποία δεν μπορούν να αναφερθούν όλα στο παρόν Project, παρά μόνο εκείνο της φωτογραφίας τεκμηρίωσης και της συμμετοχικής φωτογραφίας λόγω του εφήμερου και ταυτόχρονα παγκόσμιου χαρακτήρα των έργων της Street Art[6].
Πρόκειται για τη λεγόμενη «συμμετοχική κάμερα», η οποία ενισχύει την προτροπή των ατόμων να φωτογραφίζουν συνεχώς, να αποτυπώνουν τις στιγμές και να μοιράζονται το ίδιο πάθος / χόμπυ εντός της πόλης σαν έναν νέο τρόπο διαδικασίας της κοινωνικοποίησής τους και δη όταν η φωτογραφία έχει εξειδικευμένο χαρακτήρα στο Graffiti και στη Street Art (“Street Art Photography”)[7].
Οπτική Κοινωνιολογία και Social Media
Η κοινότητα της «προστασίας» των έργων και αναγνώρισης των καλλιτεχνών της Street Art έχει επέλθει με τη συγκέντρωση των φωτογράφων στα σημεία της πόλης που διενεργούνται μικρές ή μεγάλες εκθέσεις έργων, events – εκδηλώσεις ή αναφορές της Street Art (σε περίπτωση άλλου event, προσλαμβάνεται ένας ή περισσότεροι street artist και βάφουν προς τιμήν του event). Για την «κοινότητα» των φωτογράφων ή των επιστημόνων που ασχολούνται ενεργά με το φαινόμενο σε όλες του τις κοινωνικού χαρακτήρα εκφάνσεις (εκδηλώσεις, φεστιβάλ, performances), η φωτογράφιση των έργων αποτελεί καταγραφή της ιστορίας, της αλλαγής, της εξέλιξης του κινήματος χρόνο με τον χρόνο κι γι’ αυτούς τους λόγους δεν μπορούμε παρά να μην διαχειριστούμε αυτό το εργαλείο (την κάμερα) και το υλικό που παράγει με σεβασμό στην ιστορία του, ως μία από τις μορφές Τέχνης[8].
Οπτική Κοινωνιολογία, Street Art και Εκπαίδευση
Η εισαγωγή των Οπτικών Σπουδών ή διαφορετικά διατυπώνοντας, της «Οπτικής Κουλτούρας στα σχολεία» – “Visual Culture of Schools”[9] στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της σύγχρονης πόλης και υπαίθρου του 21ου αιώνα και ειδικότερα ως εισαχθείσα στο ήδη υπάρχον (ακόμη) μάθημα της Εικαστικής Αγωγής[10], μπορούν να διαδραματίσουν κομβικό ρόλο στη μείωση της γραφομανίας (tags / συνθημάτων) των παιδιών σε σχολικές υλικές επιφάνειες και με αυτόν τον τρόπο σκέψης στην ελάττωση των graffiti στην πόλη μετέπειτα, αφού τα γράμματα είναι η βασική τεχνική του κινήματος Graffiti (κοινωνική πρόληψη παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς[11]).
Θέτοντας, λοιπόν, ως προτεραιότητα και βάση τον εκσυγχρονισμό του ίδιου του μαθήματος της Εικαστικής Αγωγής με ένταξη οπτικών (και ακουστικών) εργαλείων / εκφραστικών μέσων και εκμάθηση βασικών τεχνικών της Street Art σε αποδεδειγμένη αντιπαραβολή με τις τεχνικές του Graffiti, δίνονται μεγαλύτερες πιθανότητες και εναλλακτικές επιλογής με τη Street Art: μαθαίνουν[12] να διακρίνουν το σχέδιο από το γράμμα, την κατά παραγγελία τοιχογραφία και να σκέφτονται την παγκόσμια κοινότητα με τις ευκαιρίες που θα συναντήσουν εντασσόμενα στο κίνημα της Street Art.
Η Street Art ως (ανα)παραγωγή εικόνων εντός της πόλης και Εκπαίδευση
Η Street Art όχι μόνο δημιουργεί και (ανα)παράγει εικόνες εντός της πόλης, αλλά παρακινεί τους μαθητές – τα παιδιά να οξύνουν την παρατηρητικότητά τους, να εξασκήσουν την οπτική αντίληψη βγαίνοντας έξω από τον χώρο του σχολείου και της εικαστικής παράδοσης – τυπικής εκμάθησης της Ζωγραφικής, απ’ όπου προήλθε η ίδια: από τον φυσικό κόσμο / το περιβάλλον. Η φύση και το σύγχρονο άστυ δημιουργεί οπτικές μορφές και σχήματα, εικόνες. Η επαναλαμβανόμενη οπτική παρατήρηση συνεπάγεται και εκμάθηση των νόμων του ρυθμού, της ισορροπίας και της συμμετρίας, των αλλεπάλληλων γραμμών, σχημάτων και όγκων που συναντά κανείς στην πόλη[13].
- Επίλογος ή καθ’ οδόν;
Η διοχέτευση της γραφικής ενέργειας των παιδιών σχετίζεται και με το μάθημα Εικαστικής Αγωγής, αν όχι με ολόκληρο το εκπαιδευτικό σύστημα. Η ερώτηση «πώς θα μειωθεί το graffiti (tags) στους χώρους και στις επιφάνειες του σχολικού περιβάλλοντος», φυσικά, και συσχετίζεται με τον ρόλο του καθηγητή, ο οποίος, σήμερα, πρέπει να αναθεωρήσει τη δομή παράδοσης μαθήματος για την Ιστορία της Τέχνης και το εκπαιδευτικό υλικό που χρησιμοποιεί για την κατανόησή της. Έτσι, οι street artists, συνειδητά ή ασυνείδητα, έχουν προσωποποιήσει / συμβολίσει σήμερα ως άτομα την κατάσταση που επικρατεί στο μάθημα της Εικαστικής Αγωγής φέροντας το αποτέλεσμα αυτής στους τοίχους της πόλης.
Διαβάστε εδώ το σύνολο του Β’ Μέρους της Γ’ Θεωρητικής Ενότητας
[1] Λόγω εφήμερης διάστασης των έργων της Street Art, η τεχνική της φωτογράφισης και εν γένει η Φωτογραφία έχει τη δυνατότητα να «παγώνει» – αποκρυσταλλώνει τις στιγμές, τις χωρο-χρονικές συνθήκες και να αποθηκεύει τα έργα που έχουν την τάση να εξαφανίζονται / αλλοιώνονται μετά από ένα χρονικό – σύντομο – διάστημα από την πόλη.
Greek C. E., “VISUAL CRIMINOLOGY: Using Photography as an Ethnographic Research Method in Criminal Justice Settings”, School of Criminology and Criminal Justice, Florida State University, 2005.
[2] Simmel G., Μητροπολιτική αίσθηση: Οι μεγαλουπόλεις και η διαμόρφωση της συνείδησης. Η κοινωνιολογία των αισθήσεων, Αθήνα, Μετάφραση: Μεϊτάνη Ι., Άγρα, 2017.
[3] Inglis D., “The Sociology of Art: Between Cynicism and Reflexivity”, στο Inglis D. & Hughson J., The Sociology of Art: Ways of Seeing, London, Palgrave, 2005.
[4] Η ανακάλυψη και επινόηση του όρου ανήκει σε 24 ανθρώπους που για ευνόητους λόγους δεν μπορούμε να τους αναφέρουμε εδώ. Αυτό που αξίζει να διατυπώσουμε ως παράδοξο είναι ότι η Φωτογραφία με την Επιστήμη μπορεί να διαφέρουν ως προς τον ορισμό της αλήθειας και την προέλευσή της, αλλά η σύγχρονη παραγωγή και επίδραση τηλεοπτικών σειρών για τις αναπαραστάσεις που αφορούν τη διαλεύκανση ενός εγκλήματος, χρησιμοποιούν τον ρόλο της φωτογραφίας για τη συλλογή ιχνών και στοιχείων στον τόπο του εγκλήματος και ως τεκμήρια αλήθειας πια με τη μορφή εικόνας παρουσιάζονται στο δικαστήριο.
Edwards S., Photography. A very short introduction, Oxford, Oxford University Press, 2006, σελ. 89.
[5] Greek C. E., “VISUAL CRIMINOLOGY: Using Photography as an Ethnographic Research Method in Criminal Justice Settings”, School of Criminology and Criminal Justice, Florida State University, 2005.
[6] Ferrell J. & Voorde V. C., “The decisive moment: documentary photography and cultural criminology” στο Hayward K. & Presdee M., Framing Crime: Cultural Criminology and the Image, London, Routledge, 2009.
Brassai G., Du mur des cavernes au mur d’ usine, Minotaure, ¾, 1934, σελ. 6, 7.
Blanche U., “Street Art and related terms – discussion and working definition” στο Neves P. S. & Simoes D. V. F., Street Art & Urban Creativity Scientific Journal, Lisbon, 2015, σελ. 32 – 39.
https://www.der.org/jean-rouch/pdf/CameraandMan-JRouch.pdf , Rouch J., “Camera and Man”, τελευταία πρόσβαση: 20/01/2020.
[7] Irvine M., “The Work on the Street: Street Art and Visual Culture”, στο Sandywell B. & Heywood I., The Handbook of Visual Culture, Georgetown University, London & New York: Berg, 2012, pp. 235 – 278.
[8] Newhall B., The History of Photography, New York, Museum of Modern Art, 1982.
[9] «Οπτική κουλτούρα είναι οτιδήποτε έχει λειτουργικό, επικοινωνιακό και / ή έχει αισθητικό σκοπό, το οποίο παράγεται και ερμηνεύεται από ανθρώπους».
Mamur N., “The effect of modern visual culture on children’s drawings”, Procedia – Social and Behavioral Sciences, 47, 2012, pp. 277 – 283.
Prosser J., “Visual methods and the visual culture of schools”, Visual Studies, 22, 2, 2007, pp. 13 – 30.
[10] Όπως νοείται, «ως ευκαιρία μιας ευρύτερης καλλιέργειας του ανθρώπινου στοιχείου, ένας τόπος που βοηθά το άτομο να συγκροτηθεί ως υποκείμενο, κατανοώντας τον εαυτό του και τους άλλους, βιώνοντας βαθύτερα τη σχέση του με τον κόσμο».
Βάος Α., Ζητήματα διδακτικής των εικαστικών τεχνών – Το καλλιτεχνικό εγχείρημα ως παιδαγωγική πράξη, Αθήνα, Τόπος, 2008, σελ. 15.
[11] Μαγγανάς Α., Το Εγκληματικό φαινόμενο στην πράξη, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2004.
[12] Bandura A., Social Learning & Personality Development, INC: NJ, Holt, Rinehart & Winston, 1975.
[13] Focillon H., Η ζωή των μορφών, Αθήνα, Μετάφραση: Κούρια Α., Νεφέλη, 1982, σελ. 83.
