Κωνσταντίνος Κουτσοθανάσης
Απόφοιτος Μηχανικός Χωροταξίας και Ανάπτυξης
με ΠΜΣ στην Βιώσιμη – Τοπική Ανάπτυξη
Οι σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές δομές, για να πάρουν τη σημερινή τους υπόσταση πέρασαν από διάφορα εξελικτικά στάδια, τα οποία μπορούν να ορισθούν από τον τρόπο που εξελίχθηκε η ανθρώπινη νόηση και κατ’ επέκταση η εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού (συλλογική διαβίωση, τρόπος παραγωγής/κατανάλωσης, πολιτική, θρησκεία, τεχνολογία, πολιτισμικά πρότυπα). Η μεγάλη παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη του περασμένου αιώνα επέφερε και σημαντικές αλλαγές στην κοινωνικοοικονομική διάρθρωση και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της παραγωγής. Χαρακτηριστικό σημείο συνιστά η έντονη αύξηση πληθυσμού και η αστικοποίηση, παράλληλα με την ανάπτυξη της βιομηχανίας, του εμπορίου και αργότερα των υπηρεσιών, με αποτέλεσμα τον «αστικό συνωστισμό» και την αντίστοιχη παρακμή των αγροτικών τόπων. Έτσι, αναδεικνύεται και ο προβληματισμός σχετικά με την τοπική ανάπτυξη περιοχών του αγροτικού χώρου.
Η ιδέα και η θεώρηση της ανάπτυξης πέρασε από διάφορα στάδια εξέλιξης και συνεχίζει ακόμα, ανάλογα με την εξέλιξη των κοινωνικο-οικονομικο-περιβαλλοντικών καταστάσεων. Κομβικό σημείο στην εννοιολόγηση της ανάπτυξης και την εφαρμογή της είναι η δεκαετία του ’70, όπου άρχισαν να διαφαίνονται τα προβλήματα του προτύπου της «ανάπτυξης για την ανάπτυξη» (εκ των άνω ανάπτυξη), καθώς ενώ υπήρχε οικονομική μεγέθυνση, η ποιότητα ζωής των πολιτών πολλές φορές χειροτέρευε. Χαρακτηριστική είναι η έκθεση Brundtland (1987), από την οποία διαδόθηκε και η έννοια της βιώσιμης – αειφόρου ανάπτυξης, η οποία ορίστηκε ως «η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες της παρούσας γενιάς χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες» (Ζαγοριανάκος, 2002).
Στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης, λοιπόν, αναπτύσσεται έντονα η έννοια της ολοκληρωμένης ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης, η οποία τονίζει την ισόρροπη κατανομή του πληθυσμού στο χώρο (αποκέντρωση – σημαντική η επιστροφή εργατικού δυναμικού στην επαρχία) και την καλλίτερη αξιοποίηση των πόρων της περιοχής με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών της τοπικής κοινωνίας, αλλά και τη διαφύλαξη των φυσικών πόρων. Πρόκειται, συνεπώς για μια ανάπτυξη εκ της βάσης, η οποία προϋποθέτει την κινητοποίηση και δραστηριοποίηση της τοπικής κοινωνίας, ώστε από μόνη της να στήσει τις βάσεις για την πρόοδό της. Κρίνεται σκόπιμο λοιπόν, κάθε τοπική κοινωνία να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις σημερινές προκλήσεις και να αναπτυχθεί με τα μέσα που διαθέτει ή και προσφέρονται εκ των άνω (πχ ευρωπαϊκά προγράμματα). Η τοπική ανάπτυξη αποτελεί μια μορφή περιφερειακής ανάπτυξης κατά την οποία όλες οι τοπικές συνιστώσες (πολίτες, τοπικές αρχές, φορείς και επιχειρήσεις) δρουν, συνεργάζονται και αναπτύσσουν ένα πολιτισμικό-πολιτικό υπόβαθρο, βάση του οποίου διαρθρώνεται η παραγωγική και οικονομική υπόσταση της επιδιωκώμενης ανάπτυξης (Χριστοφάκης, 2000: 38-43).
Αναγκαία κρίνεται η έμφαση στη διάρθρωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς (κατάλληλα πολιτισμικά-πολιτικά πρότυπα), συγκεκριμένα στην ανάπτυξη υγειών ανθρώπινων σχέσεων στα πλαίσια της συλλογικότητας, αλλά και στην εκπαίδευση από την οποία θα προκύψουν και οι προοπτικές για μια ορθολογικά σχεδιασμένη προσπάθεια για τοπική ανάπτυξη. Σημαντικό ρόλο στην κατεύθυνση αυτή μπορεί να διαδραματίσει η «Κοινωνική Οικονομία». Κρίνεται αναγκαία, για μια (μικρή) τοπική κοινωνία τόσο η διατήρηση του πληθυσμού και της ευημερίας, όσο και η επιστροφή πληθυσμού, που θα συμβάλλει, δυνητικά, στην τοπική ανάπτυξη. Η κοινωνική οικονομία έρχεται να τονώσει την ανάγκη για συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων σε έναν τόπο, ώστε μέσα από πιο συλλογικές μορφές παραγωγής και οικονομικών συσχετίσεων (συνεταιριστικές δράσεις) θα μπορούν να επιτευχθούν θετικά οικονομικά αποτελέσματα, τα οποία θα διαχέονται σε ευρύτερο κομμάτι του πληθυσμού, δίνοντας προοπτικές για βιώσιμη και ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη (Νικολάου).
Παράλληλα με την έμφαση που πρέπει να δοθεί στον τρόπο παραγωγής και κοινωνικοοικονομικής συγκρότησης σε έναν τόπο, ιδιαίτερη σημασία έχει και η ανάγκη για εξωτερίκευση αυτής της οργανωτικής προσπάθειας και στο ευρύτερο κοινό, ώστε να επιτευχθούν και καλύτερα οικονομικά αποτελέσματα. Πρέπει, δηλαδή, από τη μια η τοπική παραγωγή να στοχεύει και σε ένα υπερτοπικό καταναλωτικό κοινό (κατάλληλο μάρκετινγκ), αλλά και να προσελκύει ο συγκεκριμένος τόπος δυνητικούς επισκέπτες/καταναλωτές. Έτσι, έρχεται στο προσκήνιο και το θέμα της τουριστικής ανάπτυξης. Πλέον, το παράδειγμα του μαζικού τουρισμού τίθεται υπό αμφισβήτηση, καθώς ένας τόπος δέχεται πολλές φορές πληθυσμό (συνήθως εποχιακό) μεγαλύτερο από τη φέρουσα ικανότητά του, ώστε η ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων, αλλά και η διατήρηση των φυσικών πόρων δέχονται σημαντικό πλήγμα (Τσάρτας, 2004). Οπότε και γίνεται λόγος για βιώσιμο τουρισμό (εναλλακτικός τουρισμός, αγροτουρισμός κ.α.), ο οποίος σκοπεύει σε μια ήπια τουριστική ανάπτυξη με σεβασμό στους περιβαλλοντικούς πόρους και τον πολιτισμό, αλλά και στη διάχυση των οικονομικών αποτελεσμάτων σε μεγαλύτερο κομμάτι της τοπικής κοινωνίας (όχι υπερσυγκέντρωση σε συγκεκριμένες τουριστικές μονάδες) με τη στήριξη μικρομεσαίων επιχειρήσεων (Tourismpress).
Δεν θα πρέπει βέβαια, να παραληφθεί και η ανάγκη για επένδυση σε υποδομές, οι οποίες θα στηρίξουν τόσο την ανάπτυξη των τοπικών επιχειρήσεων, αλλά θα υποστηρίξουν και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Συγκεκριμένα πρόκειται για βασικές υποδομές που έχει ανάγκη η κοινωνία για τη διαβίωσή της, όπως δρόμοι, σχολεία, περίθαλψη, ενέργεια, ύδρευση. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται έλλειψη υποδομών, οι οποίες περιορίζουν την προοπτική για κοινωνική ευημερία και τοπική ανάπτυξη, γι’ αυτό θα πρέπει να υπάρχει και η κατάλληλη επιδίωξη από τους τοπικούς φορείς, όσο και η στήριξη από το κράτος, στα πλαίσια μιας ισομερούς και διαχυμένης επιδιωκόμενης ανάπτυξης χωρίς ανισότητες (socialpolicy.gr).
Κλείνοντας, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι, το κρίσιμο σημείο της σημερινής εποχής για την αντιμετώπιση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων, δεδομένης της πολύπλοκης κοινωνικοοικονομικής δομής, είναι το πώς η ίδια τοπική κοινωνία θα είναι σε θέση να αντιληφθεί και να αξιοποιήσει τα τοπικά οικονομικά πλεονεκτήματα, με σκοπό την κοινωνική ευημερία και την βιώσιμη ανάπτυξη. Για αυτό βέβαια, βασική προϋπόθεση, εκτός από τη στήριξη των τοπικών αρχών (η οποία θεωρείται δεδομένη, αλλά διαχρονικά παρουσιάζεται αδρανής) είναι η αρχική κινητοποίηση των ίδιων των πολιτών με βασικές συλλογικές δράσης, είτε σε παραγωγικό επίπεδο (συνεταιρισμοί), είτε σε επίπεδο πολιτιστικών συλλόγων (ιστορία και εκπαίδευση), ώστε να δημιουργηθεί το κατάλληλο αρχικό κλίμα, το οποίο και θα επιφέρει τις ανάλογες αλυσιδωτές αντιδράσεις για το επόμενο όραμα για τον σχεδιασμό της μελλοντικής ανάπτυξης. Βασικοί σύμμαχοι για αυτό, ο αγώνας για τη διασφάλιση ενός ικανοποιητικού επιπέδου διαβίωσης, από τη μια, αλλά και η δημιουργικότητα με συλλογικό πνεύμα από την άλλη.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Ζαγοριανάκος, Ε. (2002). Οικονομία, Περιβάλλον και Βιώσιμη Ανάπτυξη: Βασικές έννοιες της επιστήμης των οικονομικών του περιβάλλοντος. Κείμενο δημόσιας διάλεξης. https://www.ekke.gr/estia/Cooper/EZagorian/Econ_Env_SustDevel.html . Προσπελάστηκε στις 16/03/2018
Νικολάου. Κοινωνική οικονομία – κοινωνική επιχειρηματικότητα. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. kdvm.gr | Προσπελάστηκε στις 17/03/2018
Τσάρτας, Π. (2004). Επτά βασικές προϋποθέσεις για μια βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη. Άρθρο στην «Η Καθημερινή». http://www.kathimerini.gr/197313/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/epta-vasikes-proupo8eseis-gia-mia-viwsimh-toyristikh-anapty3h . Προσπελάστηκε στις 18/03/2018
Χριστοφάκης, Ε. (2000). Ενδογενής ανάπτυξη: σχεδιασμός και πολιτική σε τοπικό επίπεδο. Διδακτορική Διατριβή. https://www.openarchives.gr/aggregator-openarchives/edm/phdtheses/000040-10442_11975/view . Προσπελάστηκε στις 16/03/2018
Sοcialpolicy.gr. Στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης: βιομηχανία, καινοτομία και υποδομές – βιώσιμες πόλεις και κοινότητες – υπεύθυνη κατανάλωση και παραγωγή (Στόχος 9, 11, 12). Μάρτιος 16, 2018. https://socialpolicy.gr/2017/11/στόχοι-βιώσιμης-ανάπτυξης-βιομηχανί.html Προσπελάστηκε στις 17/03/2018
Tourismpress (2017). Τί είναι βιώσιμος ή αειφόρος τουρισμός. https://tourismpress.gr/ti-einai-viosimos-i-aeiforos-toyrismos . Προσπελάστηκε στις 16/03/2018
