Η συμβολή των κοινωνικών φαρμακείων στα χρόνια της κρίσης

Οι πολιτικές λιτότητας στα χρόνια της κρίσης στην Ελλάδα, έθεσαν σε κίνδυνο το δικαίωμα των πολιτών στην υγεία. Η Διεθνής Αμνηστία πήρε την πρωτοβουλία να διερευνήσει εις βάθος το συγκεκριμένο θέμα, έχοντας την εμπειρία της αντίστοιχης έρευνας στην Ισπανία. Σε αυτό το πλαίσιο, έγινε η συνεργασία με το GIVMED, ώστε να αναδειχθεί ο ρόλος των κοινωνικών φαρμακείων κατά την περίοδο της κρίσης, μέσα από συγκεκριμένη έρευνα, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζονται παρακάτω.

Ταυτότητα έρευνας

Η ποιοτική έρευνα διεξήχθη την περίοδο 5/9/2019-3/10/2019 μέσω ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων. Στην έρευνα συμμετείχαν 20 κοινωνικά φαρμακεία (13 εκ των οποίων λειτουργούν στην Αττική), τα οποία ιδρύθηκαν είτε ως σύμπραξη κάποιου δήμου με μη κερδοσκοπική οργάνωση είτε αποκλειστικά από κάποιο δήμο ή από μία μη κερδοσκοπική οργάνωση. Στο σύνολό τους, τα κοινωνικά φαρμακεία που συμμετείχαν στην έρευνα, μηνιαία εξυπηρετούν 2.752 μοναδικούς ασθενείς καλύπτοντας 68,5% των αιτημάτων τους σε φάρμακα. Από τα συνολικά αιτήματα που δέχονται το 30% αφορά παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό. Ο κάθε ασθενής επισκέπτεται το κοινωνικό φαρμακείο 2,5 φορές κατά μέσο όρο το μήνα.

Οι ασθενείς ανήκουν στις ακόλουθες ευάλωτες κοινωνικά ομάδες: ηλικιωμένοι και χαμηλοσυνταξιούχοι, άνεργοι, ανασφάλιστοι, άτομα με αναπηρία, άτομα με πρόσβαση σε φροντίδα ψυχικής υγείας, άνθρωποι με συγκεκριμένες ασθένειες (π.χ. διαβητικοί), χαμηλόμισθοι.

Για να εξυπηρετηθούν από τα κοινωνικά φαρμακεία πρέπει να έχουν όλα ή κάποια από τα παρακάτω δικαιολογητικά, ανάλογα με τις διαδικασίες που έχει ορίσει το καθένα: Συνταγή γιατρού, Εκκαθαριστικό έτους, Ε1, Ε9, Αποδεικτικό κατοικίας, πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης, πιστοποιητικό ευαλωτότητας, αντίγραφο αστυνομικής ταυτότητας ή διαβατηρίου, πιστοποιητικό γέννησης για ανηλίκους, κάρτα ανεργίας.

Πολιτικές αποφάσεις που οδηγούν ανθρώπους που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις να ψάχνουν τα φάρμακά τους στα κοινωνικά φαρμακεία

Κατά την διάρκεια της κρίσης, ως αποτέλεσμα της λιτότητας, εφαρμόστηκαν μια σειρά από μέτρα και περικοπές, οι οποίες επηρέασαν την πρόσβαση χιλιάδων ανθρώπων στα φάρμακα που χρειάζονται.

Τα συμμετέχοντα κοινωνικά φαρμακεία, εντόπισαν τις ακόλουθες πολιτικές αποφάσεις που οδήγησαν ανθρώπους που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις να αναζητούν τα φάρμακά τους σε αυτά: 

Οι πολιτικές αποφάσεις στον τομέα της υγείας είναι οι ακόλουθες:

1. Η ασφαλιστική τιμή (ή τιμή αναφοράς) από το κράτος είναι μικρότερη από την λιανική τιμή φαρμάκου σε πολλά φάρμακα.
2. Οι αυξήσεις στις τιμές των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων.
3. Τα διαφορετικά ποσοστά συμμετοχής στο κόστος φαρμάκων για τον ίδιο ασθενή.
4. Η διακοπή της χορήγησης κάποιων κατηγοριών φαρμάκων από τα νοσοκομεία στους ανασφάλιστους.
5. Η πολιτική υπέρ γενοσήμων φαρμάκων περιλαμβάνει μεγαλύτερη επιβάρυνση για πρωτότυπα, τα οποία κάποιοι γιατροί συνεχίζουν να συνταγογραφούν.
6. Η διακοπή χορήγησης ΑΜΚΑ σε αιτούντες άσυλο.
7. Οι μειώσεις στο εισόδημα ανθρώπων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες (μείωση συντάξεων και επιδομάτων).
8. Η κατάργηση του ΕΚΑΣ.
9. Οι δυσμενείς οικονομικές αποφάσεις, οδήγησαν ανθρώπους να ψάχνουν τρόπους να εξοικονομήσουν χρήματα ακόμη και για θέματα υγείας.

Ως αποτέλεσμα αυτών των αποφάσεων, όλο και περισσότεροι άνθρωποι που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις, υπό τον κίνδυνο να μην ολοκλήρωναν την φαρμακευτική αγωγή τους, άρχισαν να απευθύνονται σε κοινωνικά φαρμακεία για τα φάρμακα που χρειάζονταν.

Λόγοι που οδηγούν ανθρώπους που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις στα κοινωνικά φαρμακεία και όχι στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ)

Από τότε που ξεκίνησε η κρίση μέχρι το 2016, πάνω από 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι ήταν ανασφάλιστοι και δεν είχαν πρόσβαση στο ΕΣΥ, όπως πριν. Το 2016 η κυβέρνηση ψήφισε το νόμο 4368/2016, ο οποίος διασφάλισε την καθολική πρόσβαση στην υγεία για ανθρώπους που ήταν ανασφάλιστοι και πλέον αναφέρονταν ως “κοινωνικά ευπαθείς ομάδες”.  Ο νόμος καλύπτει τους ανσφάλιστους που είναι νόμιμοι κάτοικοι της Ελλάδας και ανθρώπους που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις, ανεξάρτητα από την νομική τους κατάσταση, όπως αιτούντες άσυλο, έγκυες γυναίκες, παιδιά και ανθρώπους με αναπηρίες. Η πρόσβαση σε δωρεάν φάρμακα και η εξαίρεση από το ένα ευρώ για την εκτέλεση συνταγής, διασφαλίστηκε για πολλούς ανασφάλιστους. Αν και έγιναν αυτά τα θετικά βήματα, πολλοί ωφελούμενοι κοινωνικών φαρμακείων, που άνηκαν σε αυτές τις ομάδες, συνέχισαν να αναζητούν τα φάρμακά ους στα κοινωνικά φαρμακεία για μια σειρά από λόγους, όπως αποτυπώνονται από τις απαντήσεις των συμμετέχοντων κοινωνικών φαρμακείων:

1. Υπάρχουν φάρμακα, στα οποία δεν υπάρχει γενόσημο ούτε αποζημιώνονται πλήρως από τον ασφαλιστικό φορέα, με αποτέλεσμα ο ασθενής να πρέπει να πληρώσει συμμετοχή.
2. Σε πολλές περιπτώσεις, προκύπτει κόστος εκτέλεσης για κάθε συνταγή αξίας 1 ευρώ, που για κάποιους είναι απαγορευτικό.
3. Στην συνταγή, περιλαμβάνονται ταυτόχρονα φάρμακα με 25% συμμετοχή.
4. Η έκδοση ηλεκτρονικής συνταγής στους ανασφάλιστους στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και σε δημόσια νοσοκομεία, γίνεται κατόπιν ραντεβού τα οποία καθυστερούν χρονικά ή και ακυρώνονται.
5. Τα νοσοκομεία δεν εξυπηρετούν πάντα τους ασθενείς (λόγω ελλείψεων σε φάρμακα ή φόρτου εργασίας).
6. Ασθενείς δεν είναι πλήρως ενημερωμένοι για το τι δικαιούνται δωρεάν.
7. Ασθενείς χρειάζονται και παραφάρμακα ή υγειονομικό υλικό το οποίο δεν συνταγογραφείται και δεν αποζημιώνεται από τον ΕΟΠΥΥ. Είναι πιο πρακτικό να τα αναζητούν όλα μαζί αρχικά στα κοινωνικά φαρμακεία.

Παράλληλα, ο τρόπος λειτουργίας των κοινωνικών φαρμακείων, εκτός του ότι δίνει λύση στα παραπάνω προβλήματα, προσφέρει και επιπλέον πλεονεκτήματα. Συγκεκριμένα:

1. Τα κοινωνικά φαρμακεία, παρέχουν εντελώς δωρεάν υπηρεσίες και προϊόντα σε όλους τους ασθενείς που πληρούν τα κοινωνικά κριτήρια που έχουν ορίσει.
2. Τα κοινωνικά φαρμακεία δέχονται χειρόγραφες συνταγές.
3. Τα κοινωνικά φαρμακεία βρίσκονται σε κοντινή απόσταση (στο γεωγραφικό όριο του δήμου) σε σχέση με νοσοκομεία ή κέντρα υγείας.
4. Στα περισσότερα κοινωνικά φαρμακεία, προσφέρουν υπηρεσίες και κοινωνικοί λειτουργοί. Συγκεκριμένα, ενημερώνουν τους ασθενείς για τα δικαιώματά τους στο εθνικό σύστημα υγείας και τους παραπέμπουν σε άλλες υπηρεσίες ή ειδικότητες, προσφέροντας έτσι μια πιο ολιστική προσέγγιση όσον αφορά στην υγεία του πολίτη.

Οι απαντήσεις που συγκεντρώθηκαν, έδειξαν ότι το 68,5% των αναγκών σε φάρμακα των ανθρώπων που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις, καλύπτοταν μέσω των κοινωνικών φαρμακείων.

Κενά του Εθνικού Συστήματος Υγείας στην παροχή παραφαρμακευτικού και υγειονομικού υλικού

Εκτός από τις σημαντικές ανάγκες σε φάρμακα, οι ωφελούμενοι των κοινωνικών φαρμακείων  χρειάζονται παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό, το οποίο δυσκολεύονταν να προμηθευτούν μέσω του ΕΣΥ.

Οι απαντήσεις που συγκεντρώθηκαν από την έρευνα εντοπίζουν τους ακόλουθους λόγους:

1. Το παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό δεν αποζημιώνεται στην πλειοψηφία του.
2. Η παροχή του παραφαρμακευτικού ή υγειονομικού υλικού, όταν συνταγογραφείται γίνεται από νοσοκομεία, τα οποία μπορεί να έχουν έλλειψη.
3. Σε κάποιες περιπτώσεις ο ασθενής καλείται να πληρώσει το υλικό και να αποζημιωθεί σε δεύτερο χρόνο από τον ΕΟΠΥΥ.
4. Τα αναλώσιμα σκευάσματα (π.χ.ταινίες σακχάρου, σκαρφιστήρες, βελόνες ινσουλίνης, προϊόντα στομίας & ακράτειας, έλκη) συχνά δεν χορηγούνται σε επαρκή ποσότητα ή έχουν κι αυτά συμμετοχή.
5. Απαραίτητα προϊόντα για βρέφη (π.χ. βρεφικά γάλατα, πάνες) δεν καλύπτονται.

Ως αποτέλεσμα, περίπου 30% των αιτημάτων που δέχονταν τα κοινωνικά φαρμακεία που συμμετείχαν στην έρευνα, αφορούσαν ανάγκες σε παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό.

Κατηγορίες προϊόντων που παρέχουν τα κοινωνικά φαρμακεία και ελλείψεις που αντιμετωπίζουν

Τα κοινωνικά φαρμακεία, ακόμα και αν λειτουργούν στο πλαίσιο δήμου ή μη κερδοσκοπικής οργάνωσης, στη συντριπτική πλειοψηφία τους, έχουν μηδενικό προϋπολογισμό για την αγορά προϊόντων που παρέχουν δωρεάν σε ανθρώπους που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις. Όλα τα προϊόντα τους, προέρχονται από δωρεές πολιτών, οι οποίοι έχουν περίσσευμα λόγω αλλαγής/ολοκλήρωσης θεραπείας ή απώλειας κοντινών προσώπων και εταιρειών.

Οι κατηγορίες προϊόντων που αποδέχονται τα κοινωνικά φαρμακεία και τελικά παρέχουν είναι οι ακόλουθες:

1. Φάρμακα (ενδεικτικά): αναλγητικά, καρδιολογικά, διαβητικά, χοληστερίνης, ορθοπαιδικά, ψυχιατρικά,νευρολογικά, ουρολογικά,γυναικολογικά, αντιβιώσεις.
2. Παραφαρμακευτικό υλικό (ενδεικτικά):  Βιταμίνες, συμπληρώματα διατροφής, προϊόντα βρεφικής διατροφής, καλλυντικά προϊόντα.
3. Υγειονομικό υλικό (ενδεικτικά): Βαμβάκι, προϊόντα στομίας, ουροκαθετήρες, αναπηρικά αμαξίδια, περιπατητήρες, πατερίτσες, γάζες αποστειρωμένες κι αυτοκόλλητες, ελαστικοί επίδεσμοι,πάνες, νεφελοποιητές, συσκευές υπνικής άπνοιας και σερβιέτες ακράτειας.
4. Είδη προσωπικής υγιεινής (ενδεικτικά): Οδοντόκρεμες, σαμπουάν, σαπούνια, κρέμες περιποίησης σώματος, αντισηπτικά.

Τα κοινωνικά φαρμακεία που συμμετείχαν στην έρευνα, εντόπιζαν κατά διαστήματα ελλείψεις σε όλες τις κατηγορίες φαρμάκων. Οι πιο συχνές ελλείψεις παρατηρούνται στις ακόλουθες:

1. Μη συνταγογραφούμενα φάρμακα
2. Αναλγητικά για παιδιά και ενηλίκους
3. Αντιβιώσεις – αντιφλεγμονώδη για παιδιά και ενηλίκους
4. Υγειονομικό υλικό
5. Εισπνεόμενα φάρμακα, κρέμες και σιρόπια, εξαιτίας του γεγονότος ότι ακόμη και αν δωρίζονται, όταν είναι ανοιγμένα απορρίπτονται για λόγους ασφαλείας.
6. Φάρμακα για την υπέρταση και τον διαβήτη

Σε αυτό το πλαίσιο, τα κοινωνικά φαρμακεία, διοργανώνουν δράσεις και καλούν πολίτες να δωρίζουν περισσευούμενα προϊόντα προς όφελος ανθρώπων που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις.

Κίνδυνοι από πιθανή παύση λειτουργίας των κοινωνικών φαρμακείων

Με το επιχείρημα ότι η χώρα ξεπέρασε την κρίση, έχουν γίνει αναφορές ότι η λειτουργία των κοινωνικών φαρμακείων πλέον δεν είναι απαραίτητη. Τα κοινωνικά φαρμακεία που συμμετείχαν στην έρευνα, εντοπίζουν τους ακόλουθους κινδύνους που ελλοχεύουν αν σταματήσει η λειτουργία τους:

1. Ασθενείς θα δυσκολεύονται να καλύψουν ανάγκες σε φαρμακευτικό, παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό.
2. Πολλοί ωφελούμενοι των κοινωνικών φαρμακείων θα αναγκαστούν να διακόψουν την φαρμακευτική τους αγωγή, με συνέπεια την επιβάρυνση των νοσοκομείων.
3. Μεγάλες ποσότητες φαρμάκων θα μένουν αναξιοποίητες. Είτε θα πληρώνει το κράτος για την καταστροφή τους είτε θα απορρίπτονται με λάθος τρόπο, ρυπαίνοντας το περιβάλλον.
4. Φαρμακοποιοί των φαρμακείων κοινότητας θα ζημιώνονται οικονομικά λόγω αδυναμίας πληρωμής από ασθενείς που ανήκουν σε κοινωνικά ευπαθείς ομάδες.
5. Οι ουρές στα νοσοκομειακά φαρμακεία θα πολλαπλασιαστούν.
6. Οι εργαζόμενοι των κοινωνικών φαρμακείων θα μείνουν άνεργοι.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να προστατευθεί ο θεσμός των κοινωνικών φαρμακείων αλλά και να υποστηριχθεί από το ΕΣΥ, για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητά τους.

Προσφορά κοινωνικών φαρμακείων στην κοινωνία

Η συνεισφορά των κοινωνικών φαρμακείων, δεν σταματά μόνο στην παροχή φαρμάκων προς ανθρώπους που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις. Όπως φαίνεται από τις απαντήσεις στην έρευνα, υποστηρίζουν την κοινωνία και με τους ακόλουθους τρόπους:

1. Δωρίζουν φάρμακα σε νοσοκομεία (κλινικές, εξωτερικά ιατρεία): Πρόκειται είτε για φάρμακα που υπήρχαν σε  περίσσευμα στα κοινωνικά φαρμακεία, είτε για φάρμακα που η χρήση τους προορίζεται καθαρά για ενδονοσοκομειακή φροντίδα, είτε για φάρμακα που βρίσκονται σε έλλειψη στα νοσοκομεία (π.χ. αντικαρκινικά).
2. Δωρίζουν φάρμακα σε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς (π.χ. κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων, σωφρονιστικά ιδρύματα, κέντρα υποδοχής – φιλοξενίας προσφύγων, μη κερδοσκοπικές οργανώσεις).
3. Αξιοποιούν μεγάλες ποσότητες φαρμάκων, που διαφορετικά θα ρύπαιναν το περιβάλλον ή θα επιβάρυναν το κράτος με τα έξοδα καταστροφής του.
4. Εξοικονομούν χρήματα στο κράτος, από την δωρεάν κάλυψη των φαρμακευτικών αναγκών των κοινωνικά ευπαθών ομάδων.
5. Διευκολύνουν την πρόσβαση ασθενών στο ΕΣΥ, μέσω ενημέρωσης τους και προγραμματισμό ιατρικών ραντεβού.
6. Ενημερώνουν για ιατρικά θέματα (π.χ. εμβολιασμό, πρόληψη νοσημάτων, χρήση φαρμάκου, διατροφικές συνήθειες).

Είναι προφανές, λοιπόν, ότι τα άμεσα και έμμεσα οφέλη της λειτουργίας τους είναι πολλαπλά για το ΕΣΥ, την κοινωνία και το περιβάλλον.

Προτάσεις κοινωνικών φαρμακείων προς το Υπουργείο Υγείας

Η καθημερινή και διαπροσωπική σχέση των κοινωνικών φαρμακείων με τους ανθρώπους που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις, δίνει στους υπαλλήλους τους τη γνώση και την εμπειρία για την υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων προς το Υπουργείο Υγείας, με τελικό σκοπό την πρόσβαση των ανθρώπων στα φάρμακα που χρειάζονται.

Οι προτάσεις σε οικονομικό επίπεδο είναι οι ακόλουθες:

1. Αύξηση της χρηματοδότησης για φάρμακα, παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό.
2. Περισσότερο προσωπικό για να εξυπηρετεί εγκαίρως και αξιοπρεπώς στα νοσοκομεία.
3. Διεύρυνση των κωδικών φαρμάκων που αποζημιώνονται από τον ΕΟΠΥΥ.
4. Δωρεάν γραμμές τηλεφώνου για να κλείνουν οι ασθενείς ραντεβού με μονάδες του ΕΣΥ.
5. Τήρηση πραγματικής 0% συμμετοχής σε όσους την δικαιούνται.
6. Να μην προκύπτει σε καμία περίπτωση το 1 ευρώ ανά συνταγή.

Οι προτάσεις για το οργανωσιακό επίπεδο του ΕΣΥ είναι οι ακόλουθες:

1. Καλύτερη και έγκαιρη οργάνωση των ραντεβού των νοσοκομείων.
2. Καλύτερη διασύνδεση ανάμεσα στα νοσοκομεία έτσι ώστε να αποφεύγεται η ταλαιπωρία των ασθενών σε περιπτώσεις ελλείψεων και η παραπομπή τους.
3. Συνεργασία όλων των ειδών των φαρμακείων (φαρμακεία κοινότητας, φαρμακεία ΕΟΠΥΥ, νοσοκομειακά φαρμακεία, κοινωνικά φαρμακεία).
4. Η πρακτική των κοινωνικών φαρμακείων να ενσωματωθεί στο επίσημο σύστημα υγείας, για να λειτουργήσουν πιο αποτελεσματικά και με σταθερότητα προς όφελος ασθενών, κράτους και περιβάλλοντος.
5. Καλύτερη ενημέρωση του κοινού των κοινωνικών φαρμακείων για το τι δικαιούται και που μπορεί να απευθύνεται.

Τα κοινωνικά φαρμακεία, συνολικά, επιτελούν πολύ σημαντικό έργο για τους πιο αδύναμους της κοινωνίας, με έναν τρόπο που υποστηρίζει το χτυπημένο από την κρίση ΕΣΥ και συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος από τη ρύπανση με περισσευούμενα φάρμακα. Είναι σημαντικό οι συστάσεις τους να αξιολογηθούν και να ληφθούν υπόψη από τις αρμόδιες αρχές οι οποίες θα πρέπει να διασφαλίσουν την μείωση των ιατρικών αναγκών που δεν ικανοποιούνται και το υψηλό οικονομικό βάρος των προσωπικών δαπανών για την υγεία, ιδιαίτερα όσον αφορά ανθρώπους με χαμηλότερα εισοδήματα.

Μπορείτε να δείτε εδώ (https://drive.google.com/open?id=1y5PB3TkFPpI1HX4yg5F4gECYjz2yveHw)  όλα τα αποτελέσματα της έρευνας σε pdf.

Δείτε εδώ (https://givmed.org/el/nea/koinonika-farmakeia-covid19/) τα αποτελέσματα της συμπληρωματικής έρευνας για τον τρόπο λειτουργίας των κοινωνικών φαρμακείων κατά την διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού.

Πληροφορίες για τους συντονιστές της έρευνας

Το GIVMED είναι μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που έχει ως κύριο στόχο να διευκολύνει την πρόσβαση όλων των ανθρώπων στα φάρμακα που χρειάζονται. Το GIVMED διεξάγει ενημερωτικές εκστρατείες και συντονίζει τις δωρεές φαρμάκων μέσω της τεχνολογίας. Περισσότερες πληροφορίες για την οργάνωση μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα: givmed.org.

Η Διεθνής Αμνηστία είναι μια παγκόσμια οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα που διεξάγει εκστρατείες για έναν κόσμο όπου κάθε άνθρωπος θα απολαμβάνει τα δικαιώματά του. Περισσότερες πληροφορίες για την οργάνωση μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα: amnesty.org.