Το δικαίωμα στην κοινωνική προστασία

Μετά τις πρώτες και λεπτομερείς αναφορές στα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, η Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από το Άρθρο 22 και για τα επόμενα έξι Άρθρα κάνει αναφορά στα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα. Αυτά τα δικαιώματα, που αναπτύχθηκαν κυρίως κατά τον 20^ο αιώνα, περιλαμβάνουν το δικαίωμα στην εργασία, το δικαίωμα σε ένα επαρκές επίπεδο διαβίωσης, στην εκπαίδευση, μητρότητα και παιδική ηλικία, την κοινωνική προστασία και το δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή. 

Άρθρο 22.- Κάθε άτομο, ως μέλος του κοινωνικού συνόλου, έχει δικαίωμα κοινωνικής προστασίας. Η κοινωνία, με την εθνική πρωτοβουλία και τη διεθνή συνεργασία, ανάλογα πάντα με την οργάνωση και τις οικονομικές δυνατότητες κάθε κράτους, έχει χρέος να του εξασφαλίσει την ικανοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων που είναι απαραίτητα για την αξιοπρέπεια και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.

Η συμπερίληψη αυτών των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων δίνει υπόσταση σε μια από τις «Τέσσερις ελευθερίες» του Προέδρου των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούσβελτ – ελευθερία από την στέρηση, η οποία αναφέρεται αναλυτικώς στο προοίμιο της Διακήρυξης:

Το άρθρο 22 περιγράφει τις ιδιότητες του σύγχρονου κράτους πρόνοιας που είναι σχεδόν καθολικά αποδεκτές σήμερα. Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO), το 1900, μόνο 17 χώρες είχαν συστήματα κοινωνικής προστασίας για την υποστήριξη ατόμων και οικογενειών μέσω συντάξεων για τους ηλικιωμένους, επιδόματα αναπηρίας για τραυματίες εργαζόμενους, παροχές μητρότητας, ασφάλιση υγείας και πολλά άλλα προγράμματα. Η κοινωνική βοήθεια μπορεί να περιλαμβάνει χρηματικές μεταβιβάσεις και συχνά αναφέρεται ως «κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας», που βοηθά τους ανθρώπους, ιδιαίτερα τους φτωχούς και ευάλωτους, να αντιμετωπίσουν τα σοκ της ζωής, να βρουν θέσεις εργασίας και να εκπαιδεύσουν τα παιδιά τους. 

Σύμφωνα με την ILO, ο αριθμός των χωρών με συστήματα κοινωνικής προστασίας αυξήθηκε σε 104 έως το 1946 και σε 187 έως το 2015. Σε ολόκληρο τον κόσμο, περίπου το 45% των ανθρώπων είχε πρόσβαση σε τουλάχιστον μία παροχή κοινωνικής προστασίας το 2017, ενώ το 29% είχε πρόσβαση σε ολοκληρωμένα συστήματα κοινωνικής προστασίας. 

Ο διαχωρισμός μεταξύ οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων, από τη μια μεριά, και ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, από την άλλη, ήταν πάντα τεχνητός. Χωρίς μια βασική εκπαίδευση, πώς μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης; Το δικαίωμα στην εργασία μπορεί να υπονομευθεί εάν δεν είναι κάποιος σε θέση να συνεταιριστεί  και να έχει το χώρο να εκφράσει τη γνώμη του σχετικά με τις συνθήκες εργασίας. Και κάθε μορφή διάκρισης μπορεί να έχει ένα πολύ διαβρωτικό αντίκτυπο σε ένα ολόκληρο φάσμα κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων της ομάδας ανθρώπων που υφίσταται τις διακρίσεις. 

Στις μέρες μας, η επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Michelle Bachelet επεσήμανε ότι «το 71% του παγκόσμιου πληθυσμού στερείται πρόσβασης σε πλήρη κοινωνική προστασία. Με άλλα λόγια, στα δύο τρίτα του πλανήτη, οι κοινωνίες δεν μπόρεσαν να εγγυηθούν στον λαό τους τα βασικά μέσα για να ζουν χωρίς φόβο και χωρίς να αισθάνονται διακρίσεις ή να εξοστρακίζονται ». Πρόσθεσε ότι σχεδόν τα δύο τρίτα των παιδιών στον κόσμο, 1,3 δισεκατομμύρια παιδιά, δεν καλύπτονται από κάποιο σύστημα κοινωνικής προστασίας. 

Το 2009, τα Ηνωμένα Έθνη συμφώνησαν σε μία  «Πρωτοβουλία Κατώτατων Ορίων Κοινωνικής Προστασίας» που ενθάρρυνε τις χώρες να οικοδομήσουν ολοκληρωμένα συστήματα κοινωνικής προστασίας. Έκτοτε παρατηρήθηκαν βελτιώσεις όχι μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά και σε πολλές χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος.

H κοινωνική προστασία αποτελεί έναν από τους τέσσερις στρατηγικούς στόχους της Ατζέντας της Αξιοπρεπούς Εργασίας που καθορίζει τον πυρήνα των βασικών ενεργειών της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Σύμφωνα με τις κύριες στοχεύσεις της ΔΟΕ στο πλαίσιο της Ατζέντας Αξιοπρεπούς Εργασίας οι τρεις κύριες διαστάσεις της κοινωνικής προστασίας είναι οι εξής:

• Η επέκταση της κάλυψης και της αποτελεσματικότητας των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας.
• Προώθηση της προστασίας της εργασίας, η οποία περιλαμβάνει ως άξονες τις αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των μισθών, του χρόνου εργασίας και της επαγγελματικής ασφάλειας και υγιεινής, που αποτελούν βασικές συνιστώσες της αξιοπρεπούς εργασίας.
• Ειδικά προγράμματα και δράσεις για την προστασία των ευάλωτων ομάδων όπως οι εργαζόμενοι-μετανάστες και οι οικογένειές τους, καθώς και για τους εργαζόμενους στην άτυπη οικονομία.

Δείτε επίσης: Σε κρίσιμο σημείο το χρηματοδοτικό χάσμα για την κάλυψη των βασικών επιπέδων κοινωνικής προστασίας

Η προσέγγιση του ορισμού της κοινωνικής προστασίας ως αναπόσπαστο μέρος των κατοχυρωμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί μία διευρυμένη πτυχή που υπερβαίνει τα μέτρα προστασίας έναντι κινδύνων στην βάση της κοινωνικής συμμετοχής και της αποφυγής φτώχειας και αποκλεισμού και εφάπτεται της έννοιας της κοινωνικής ασφάλειας. Δίνει έμφαση στον κύκλο ζωής όπως και ιδιαίτερη εστίαση στις ευάλωτες κοινωνικά ομάδες.

Πηγές: ohchr.org / ilo.org

Απόδοση, Επιμέλεια: Ελένη Τομπέα, Ντούνης Ανδρέας

socialpolicy.gr