Με αφορμή τη δημιουργία της νέας εκπαιδευτικής online πλατφόρμας – tetedu.gr, μιλήσαμε με τον Συντονιστή Εκπαίδευσης του Τμήματος Επιστημονικής Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου, Δρ. Γιάννη Γραμματόπουλο (ψυχολόγος -ψυχοθεραπευτής), τόσο για τη νέα πλατφόρμα ασύγχρονης εκπαίδευσης, όσο και για τις νέες ανάγκες που προέκυψαν με το ξέσπασμα της πανδημίας.
Πείτε μας λίγα λόγια για το Φορέα. Ποιο ήταν το όραμα για την δημιουργία του Κέντρου Παιδιού & Εφήβου;
Το Κέντρο Παιδιού και Εφήβου είναι ο μεγαλύτερος φορέας ψυχικής υγείας στην Ελλάδα που έχει την έδρα του σε επαρχιακή πόλη και δη σε ακριτικό νησί. Το Κέντρο Παιδιού και Εφήβου ξεκίνησε τη λειτουργία του ως Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία το 1996 στη Χίο. Με πορεία και εμπειρία 24 ετών, είμαστε πολύ περήφανοι για την ανάπτυξη των υπηρεσιών μας και στην Αθήνα. Το Κέντρο Παιδιού και Εφήβου βασίστηκε στο κοινό όραμα και τη φιλοσοφία μιας διεπιστημονικής ομάδας ψυχικής υγείας: να παρέχουμε ποιοτικές υπηρεσίες στο πνεύμα της κοινοτικής ψυχιατρικής σε παιδιά, εφήβους, ενήλικες και τις οικογένειες τους με κεντρικό πρωταγωνιστή τον «άνθρωπο» και τη βελτίωση ποιότητας της ζωής του. Ξεκίνησε από 14 επιστήμονες και έφτασε σήμερα να μετρά 100 άτομα προσωπικό και 7 δομές σε Χίο και Αθήνα.
Το ΚΠΕ περιλαμβάνει δομές τόσο στην έδρα του τη Χίο, όσο και στην Αθήνα. Ποιες είναι αυτές και που απευθύνονται;
Στη Χίο βρίσκονται 3 δομές και στην Αθήνα 4. Συγκεκριμένα στη Χίο, παρέχουμε υπηρεσίες για παιδιά και εφήβους με αναπτυξιακές, ψυχιατρικές και συναισθηματικές δυσκολίες μέσα από το Τμήμα Παιδιών και Εφήβων. Οι ενήλικες με ψυχικές δυσκολίες εξυπηρετούνται από το Τμήμα Ψυχική Υγείας Ενηλίκων. Κάτω από την «ομπρέλα» του Κέντρου Παιδιού και Εφήβου λειτουργεί η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Χίου που καλύπτει, τον πληθυσμό των Ψαρών και των Οινουσσών και βέβαια της Χίου και των απομακρυσμένων χωριών της, με ψυχιατρικές και παιδοψυχιατρικές υπηρεσίες.
Στην Αθήνα, υποστηρίζουμε άτομα με αυτισμό μέσα από δύο δομές: το Κέντρο Ημέρας Εφήβων και Νεαρών Ενηλίκων με Αυτισμό «Στην Αυλή του Κόσμου» και το Εξειδικευμένο Κέντρο Διάγνωσης και Αποκατάστασης Ατόμων με ΔΑΦ «Ηλίανθος». Η πιο πρόσφατη δομή μας είναι ο «Οσελότος» που ιδρύθηκε με σκοπό την ολιστική αντιμετώπιση της παραβατικότητας των εφήβων και νεαρών ενηλίκων με ψυχικές διαταραχές και ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Την επτάδα των δομών μας συμπληρώνει το Τμήμα Επιστημονικής Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης με στόχο την εκπαίδευση νέων επαγγελματιών ψυχικής υγείας καθώς και την ανάπτυξη ερευνητικών πρωτοκόλλων.
O φορέας σας στηρίζει τους επαγγελματίες στον τομέα της ψυχικής υγείας, κοινωνικής φροντίδας και εκπαίδευσης μέσα από το Τμήμα Επιστημονικής Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης. Μιλήστε μας για αυτή τη Δομή. Πόσα χρόνια λειτουργεί και ποιος είναι ο σκοπός της.
Κατ’ αρχάς, το Κέντρο Παιδιού και Εφήβου ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1996 στη Χίο, με βάση ένα κοινό όραμα και τη φιλοσοφία μιας διεπιστημονικής ομάδας ψυχικής υγείας: να παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες στο πνεύμα της κοινοτικής ψυχιατρικής σε παιδιά, εφήβους, ενήλικες και τις οικογένειες τους με κεντρικό πρωταγωνιστή τον «άνθρωπο» και τη βελτίωση ποιότητας της ζωής του. Το Τμήμα Επιστημονικής Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης ιδρύθηκε το 2014, ερχόμενο να συμπληρώσει τις τότε 5 κλινικές δομές (πλέον έχει προστεθεί άλλη μια), 3 εκ των οποίων βρίσκονταν στη Χίο και 2 στην Αθήνα, οι οποίες παρείχαν υπηρεσίες για παιδιά και εφήβους με αναπτυξιακές, ψυχιατρικές και συναισθηματικές δυσκολίες, ενήλικες με ψυχικές δυσκολίες, αλλά και εφήβους και νεαρούς ενήλικες στο αυτιστικό φάσμα. Έχει πλέον προστεθεί μια ακόμη δομή η οποία δουλεύει με παραβατικούς νέους με ψυχικές διαταραχές και ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Το ΤΕΤΕ, ήρθε λοιπόν να καλύψει τις υπάρχουσες εκπαιδευτικές ανάγκες επαγγελματιών και να αναπτύξει νέες εκπαιδευτικές εμπειρίες για τους επαγγελματίες που εργαζόταν στις δομές αυτές αλλά και εκτός αυτών.
Στις 5 εκπαιδευτικές περιόδους που έχουν ολοκληρωθεί (2015-2020), έχουν εκπαιδευτεί περισσότεροι από 500 επαγγελματίες ψυχικής υγείας, υγείας, κοινωνικής φροντίδας, ειδικής αγωγής, εκπαίδευσης, αλλά και κοινωνικοί επιστήμονες και διοικητικό προσωπικό φορέων και δομών που εξυπηρετούν παιδιά και ενήλικες στο φάσμα του αυτισμού, αλλά και με άλλες νευροαναπτυξιακές και ψυχικές διαταραχές και δυσκολίες. Σκοπός μας είναι η βελτίωση των υπαρχόντων αλλά και η ανάπτυξη νέων γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων από τους επαγγελματίες που εργάζονται ή σκοπεύουν να εργαστούν είτε ατομικά είτε ως μέλη διεπιστημονικών ομάδων σε αντίστοιχα πλαίσια, π.χ. εκπαιδευτικούς φορείς, κοινοτικές δομές ψυχικής υγείας, ειδικά κέντρα θεραπειών κ.ά.
Να σημειωθεί, επίσης, πως αρμοδιότητα του Τμήματος, εκτός από το σχεδιασμό και την υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, είναι η εκπόνηση ερευνητικών προγραμμάτων με σκοπό την επιστημονική τεκμηρίωση, μεταξύ άλλων, των καλών πρακτικών, τα οποία μπορούν με τα ευρήματά τους να ανατροφοδοτούν και να επικαιροποιούν το περιεχόμενο της εκπαίδευσης.
Το socialpolicy.gr προβάλει συστηματικά τα σεμινάρια του ΤΕΤΕ στο αναγνωστικό του κοινό, μέσα από μια μακροχρόνια συνεργασία. Με τι κριτήρια σχεδιάζεται ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα και πως αξιολογείται πριν την υλοποίηση του;
Με βάση την εμπειρία των προηγούμενων εκπαιδευτικών περιόδων, στη διάρκεια των οποίων σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε περισσότερα από 30 εκπαιδευτικά προγράμματα και εκπαιδεύσαμε πολλούς επαγγελματίες αλλά και γονείς και φροντιστές ατόμων με διάφορες δυσκολίες, έχουμε διατυπώσει και τυποποιήσει μια συγκεκριμένη διαδικασία. Αυτή διαρκεί κάποιους μήνες και περιλαμβάνει διαδοχικά στάδια, ώστε να διασφαλίζεται η υψηλή ποιότητα των εν τέλει υλοποιούμενων εκπαιδευτικών και η ανταπόκρισή τους στις προσδοκίες των εκπαιδευόμενων.
Πιο συγκεκριμένα: ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ξεκινά πάντοτε από υπάρχουσες ανάγκες. Αυτές διατυπώνονται (με τη μορφή ενός αιτήματος και μπορούν να προέλθουν) από επαγγελματίες που εργάζονται με τους πληθυσμούς που προαναφέρθηκαν, νέους ή ήδη συνεργαζόμενους φορείς ή τις κλινικές δομές του ΚΠΕ, είτε εντοπίζονται από εμάς. Στη συνέχεια, η έμπειρη ομάδα του ΤΕΤΕ επεξεργάζεται και αξιολογεί αυτό το αίτημα και προχωρά στην πρόταση για την υλοποίηση του εκπαιδευτικού. Συστήνεται, λοιπόν, μια νέα ομάδα σχεδιασμού από επαγγελματίες με εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία στο αντικείμενο του εκπαιδευτικού, η οποία αναλαμβάνει το σχεδιασμό, την υλοποίησή και την αξιολόγησή του με κάθε λεπτομέρεια. Μιας και το ρωτάτε, να διευκρινίσουμε πως η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού δεν συμβαίνει μόνο πριν, αλλά και κατά τη διάρκεια και μετά την ολοκλήρωσή του, με συνεχή ανατροφοδότηση από τους ίδιους τους εκπαιδευόμενους πάνω στην εμπειρία τους. Σκοπός μας είναι η υψηλή συνολική ικανοποίησή τους από την εκπαιδευτική τους εμπειρία αλλά και η συμβολή αυτής στις εκπαιδευτικές και επαγγελματικές τους ανάγκες με στόχο την αύξηση της απασχολησιμότητας και τη βελτίωση της πρακτικής τους, όπως προέκυψε και από τη σχετική μελέτη που διοργανώσαμε για την εκτίμηση της μακροχρόνιας αποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών μας και την επίδραση τους στην επαγγελματική ζωή των εκπαιδευόμενων. Τα στοιχεία αυτά είναι διαχρονικά πολύ ικανοποιητικά σε όλα τα εκπαιδευτικά μας, κυμαινόμενα μεταξύ 8,5-10/10.
Το καλοκαίρι ανακοινώσατε τη δημιουργία μιας νέας εκπαιδευτικής πλατφόρμας. Ποιος είναι ο στόχος σας;
Η ασύγχρονη εξ αποστάσεως εκπαίδευση δίνει τη δυνατότητα να διευρυνθεί ο αριθμός των επαγγελματιών που μπορούν να επωφεληθούν από την εκπαίδευση, βελτιώνοντας ή αναπτύσσοντας υπάρχουσες δεξιότητες, και έτσι να επωφεληθούν περισσότεροι οι λήπτες υπηρεσιών με τους οποίους αυτοί οι επαγγελματίες εργάζονται. Ο στόχος της εκπαιδευτικής μας πλατφόρμας ασύγχρονης εκπαίδευσης, tetedu.gr, που ξεκίνησε τη λειτουργία της το καλοκαίρι που μας πέρασε, ήταν να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε και να υποστηρίξουμε εκείνους τους επαγγελματίες που για διάφορους πρακτικούς λόγους δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν τα εκπαιδευτικά μας που λάμβαναν χώρα δια ζώσης στην Αθήνα. Αυτό συνέβαινε είτε διότι οι άνθρωποι αυτοί δε βρίσκονταν στην Αθήνα ή ακόμη και στην Ελλάδα ή γιατί το πρόγραμμά τους δεν μην επέτρεπε τη δια ζώσης, ούτε καν την από απόσταση ζωντανή παρακολούθηση, μια δυνατότητα που τα εκπαιδευτικά μας ήδη παρείχαν. Προχωρήσαμε έτσι και είμαστε πολύ χαρούμενοι που η ανάρτηση στην πλατφόρμα του πρώτου εκπαιδευτικού, «Η θεραπευτική σχέση του επαγγελματία ψυχικής υγείας με τους γονείς παιδιού στο φάσμα του αυτισμού» είχε, μέσα στο σύντομο χρονικό διάστημα που είναι online, μεγάλη ανταπόκριση, ενώ η ανατροφοδότηση από τους εκπαιδευόμενους που το παρακολουθούν δείχνει υψηλή ικανοποίηση και συμβολή του στις επαγγελματικές τους ανάγκες.
Πολύ σύντομα θα αυξηθεί ο αριθμός των διαθέσιμων εκπαιδευτικών της πλατφόρμας, με σεμινάρια που αφορούν, πέραν της θεματικής του αυτισμού, ειδικά ζητήματα ψυχικής υγείας, όπως το πένθος, ψυχοθεραπευτικές κατευθύνσεις, όπως η ψυχανάλυση, και εξειδικευμένες θεραπευτικές προσεγγίσεις και μοντέλα σε περιβάλλοντα ειδικής αγωγής και ψυχικής υγείας.
Έχουμε την προσδοκία ότι έτσι θα μπορέσουμε να καλύψουμε ακόμα περισσότερες ανάγκες επαγγελματιών, αλλά και λιγότερο έμπειρων επιστημόνων ή θεραπευτών που αναπτύσσουν ακόμη την ταυτότητά τους ως επαγγελματίες, βελτιώνοντας έτσι τις διαθέσιμες υπηρεσίες για τους λήπτες και εκτός του κύκλου του επαγγελματιών που εργάζονται στην Αθήνα, στους οποίους ως τώρα απευθυνόμασταν.
Πρόσφατα είδαμε πως με το ξέσπασμα της πανδημίας, η χρήση των νέων τεχνολογιών έγινε απαραίτητη. Θεωρείτε πως η κοινωνική απόσταση δημιουργεί νέες ανάγκες για τους εκπαιδευόμενους αλλά για και τους λήπτες υπηρεσιών;
Αυτό είναι βέβαιο. Μάλιστα, το ΤΕΤΕ κινητοποιήθηκε αμέσως όταν αυτό το αναπάντεχο γεγονός συνέβη: τον Απρίλιο-Μάιο του 2020, εν μέσω του πρώτου κύματος της πανδημίας και του lockdown, σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε ένα εκπαιδευτικό χωρίς κόστος συμμετοχής για τη διασφάλιση των ειδικών θεραπειών από απόσταση εν μέσω πανδημίας με τη μορφή της μικτής μάθησης (αποστολή βιντεοσκοπημένων εισηγήσεων στους εκπαιδευόμενους και ζωντανές διαδικτυακές συναντήσεις για ασκήσεις και εργαστήρια), στο οποίο συμμετείχαν περισσότεροι από 300 επαγγελματίες. Η κινητοποίησή μας αφορούσε τόσο την έκτακτη ανάγκη των επαγγελματιών, οι οποίοι ξαφνικά βρέθηκαν σε μια κατάσταση όπου έπρεπε να ανταποκριθούν σε νέες, εντελώς απρόβλεπτες συνθήκες και με εργαλεία που δεν είχαν ως τότε χρησιμοποιήσει, αλλά φυσικά και τους λήπτες των υπηρεσιών, οι οποίοι κινδύνευσαν να μην έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες που είχαν ως τότε, μαζί με την ανάγκη να διαχειριστούν το άγχος και όλες τις δυσκολίες που προκύπταν από την ίδια τη συνθήκη της πανδημίας και του υποχρεωτικού εγκλεισμού.
Πιστεύουμε, ωστόσο, πως με την παρέλευση της πανδημίας και της κοινωνικής απομόνωσης, που όλοι ευχόμαστε να συμβεί εντός της επόμενης χρονιάς, δεν θα πρέπει οι νέες δεξιότητες και τα νέα εργαλεία που αποκτήσαμε να εγκαταλειφθούν, και δεν νομίζουμε πως θα γίνει. Με άλλα λόγια, η κρίση αυτή οδήγησε στην ανάπτυξη νέων δυνατοτήτων που ίσως νωρίτερα να μη φανταζόμασταν, και που αξίζει τον κόπο να μην πάνε χαμένες, καθώς μπορούν να χρησιμεύσουν, μεταξύ άλλων, σε αντίστοιχες νέες απρόβλεπτες συνθήκες στο μέλλον αλλά και σε συνθήκες μειωμένης προσβασιμότητας στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας λόγω απόστασης ή άλλων ανασταλτικών παραγόντων.
Πόσο σημαντική είναι κατά τη γνώμη σας η συνεχιζόμενη κατάρτιση των επαγγελματιών στον χώρο της ψυχικής υγείας αλλά και της ειδικής αγωγής;
Είναι αναμφίβολα απαραίτητη για οποιονδήποτε εργάζεται στο πεδίο μας και τον ενδιαφέρει τόσο να κάνει μια καλή δουλειά όσο και να είναι καλά μ’ αυτό που κάνει. Αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους.
Αφενός, σε πολλές περιπτώσεις οι βασικές ακαδημαϊκές σπουδές δεν παρέχουν στους νέους επαγγελματίες παρά κάποιες γενικές γνώσεις και πολύ λιγότερες δεξιότητες, ώστε να μπορούν να είναι χρήσιμοι και αποτελεσματικοί στο χώρο εργασίας στον οποίο εισέρχονται. Έτσι, η σύντομη επιστροφή στην κατάρτιση είναι εκ των ων ουκ άνευ, ώστε να μπορέσουν να αναπτύξουν τις απαιτούμενες γνώσεις, δεξιότητες αλλά και στάσεις, απόψεις και συμπεριφορές, που θα τους επιτρέψουν να σταθούν αποτελεσματικά αλλά και με αυτοπεποίθηση στο δύσκολο χώρο της ψυχικής υγείας.
Το πράγμα όμως δεν σταματά εκεί. Απ’ τη μια, το εύρος των συνθηκών και των δυσκολιών που έχει να αντιμετωπίσει ο επαγγελματίας ψυχικής υγείας είναι μεγάλο, είτε μιλάμε για τις διαταραχές που μπορούν να αντιμετωπίσουν σ’ ένα πλαίσιο, είτε για όλο το φάσμα των συναισθημάτων και των συμπεριφορών που μπορούν να χαρακτηρίζουν έναν και μόνο ασθενή, και απ’ την άλλη δεν σταματούν να εμφανίζονται νέες προκλήσεις όσον αφορά τα συμπτώματα, τις διαταραχές και τις αγχογόνες συνθήκες (πάρτε το πρόσφατο παράδειγμα της πανδημίας και του lockdown) που οδηγούν στην αντίστοιχη ανάγκη προσαρμογής, εξέλιξης και ανάπτυξης νέων θεραπευτικών μοντέλων, προσεγγίσεων και υπηρεσιών για να αντιμετωπιστούν είτε αυτά τα νέα είτε παλαιότερα συμπτώματα. Έτσι, η προσφυγή εκ νέου σε μια εκπαιδευτική εμπειρία μπορεί να βοηθήσει τη βελτίωση της πρακτικής με την απόκτηση νέων γνώσεων και την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων πάνω σ’ αυτά τα ζητήματα.
Αλλά αυτό που εντείνει ακόμη περισσότερο τη σημασία της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης είναι η αξία που έχει για τον επαγγελματία ψυχικής υγείας το να μην αισθάνεται και να μην είναι μόνος απέναντι στις τόσο απαιτητικές περιπτώσεις και συνθήκες που αντιμετωπίζουμε. Τόσο ο όγκος της δουλειάς όσο και το ψυχικό και συναισθηματικό βάρος που αυτή μπορεί να επιφέρει (οι επαγγελματίες υγείας και ψυχικής υγείας είναι μεταξύ των περισσότερο επιβαρυμένων κατηγοριών όσον αφορά την επαγγελματική εξουθένωση- burnout) μπορεί να επιδρά αρνητικά ταυτόχρονα στη διάθεσή τους και την αποτελεσματικότητά τους στο χώρο εργασίας. Η συνεχής επιστροφή στην εκπαίδευση, την εποπτεία, σε επιστημονικές συναντήσεις όπως συνέδρια και ημερίδες, και εν γένει οπουδήποτε μπορεί να ανθίσει ένας διάλογος μεταξύ επαγγελματιών, μπορεί να αναζωογονήσει το ενδιαφέρον και τη ματιά μας σ’ ένα ζήτημα ή και στο ίδιο το έργο μας, κάνοντάς μας καλύτερους και καλύτερα. Το να αναγνωρίζουμε τη συνεχή ανάγκη μας για κατάρτιση και να επιστρέφουμε σ’ αυτή μας καθιστά περισσότερο ικανούς και λιγότερο μόνους.
Κέντρο Παιδιού & Εφήβου – kpechios.gr
Τμήμα Επιστημονική Τεκμηρίωσης και Εκπαίδευσης (ΤΕΤΕ) – kpechios.gr/domes-kpe/tete
Ηλεκτρονική Πλατφόρμα Εκπαίδευσης του ΤΕΤΕ – tetedu.gr
