Γεωργία Πετράκη, Κοινωνιολόγος,
Καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου,
Διευθύντρια Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου
Στη χώρα μας αλλά και στην υπόλοιπη πολιτισμένη Ευρώπη, στη Δύση και στην Ανατολή, η βία κατά των γυναικών που φτάνει μέχρι τον αφανισμό των θυμάτων είναι ένα διακριτό πλέον παγκόσμιο πρόβλημα αλλά και πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας, αν σκεφτούμε ότι μέσα σε μερικούς μήνες έχουν σκοτωθεί 10 γυναίκες. Και είναι πλέον ορατό γιατί φαίνεται ότι οι μηχανισμοί που το καλύπτουν δεν είναι πλέον αρκετά ανθεκτικοί, και όλο και περισσότερη διαφάνεια και αναγνωρισιμότητα φωτίζει τις διάφορες μορφές της βίας.
Η βία αποτελεί την πλέον ακραία έκφραση άσκησης εξουσίας ανάμεσα στα φύλα. Η βία κατά των γυναικών είναι διαταξική και φαίνεται ότι οι μηχανισμοί της, αν και ενεργοποιούνται σε διαφορετικές περιστάσεις κατά κοινωνική τάξη —μην ξεχνάμε και κατά φυλή, και χώρα— έχουν ένα κοινό υπόβαθρο, αυτό της κυριαρχίας, της άσκησης εξουσίας πάνω στον Άλλο και της επιβεβαίωσης της. Είναι ο ολοκληρωτικός μηχανισμός ελέγχου και καθυπόταξης των γυναικών που τις καθιστά έρμαια της «δύναμης» των ανδρών.
Με δεδομένο ότι το μεγαλύτερο μέρος της βίας που εισπράττουν οι γυναίκες είναι ενδοοικογενειακή και λαμβάνει χώρα στον οικιακό χώρο, οι συνθήκες του αναγκαστικού περιορισμού δημιουργούν εύφορο έδαφος για την αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας. Οι γυναίκες περιορίζονται στο σπίτι με τον κακοποιό τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η καραντίνα δεν αποτελεί την αιτία αλλά τις συνθήκες κάτω από τις οποίες οι γυναίκες γίνονται θύματα βίας εκ μέρους των ανδρών τους ή των συντρόφων τους στις περισσότερες περιπτώσεις.
Απομονώνονται από τη κοινωνική ζωή, την εργασία, αλλά και τη κοινωνική τους στήριξη. Άρα η βία αυξήθηκε εν μέσω καραντίνας αλλά όχι λόγω καραντίνας. Οι τίτλοι «τη στραγγάλισε λόγω καραντίνας, τον τρέλανε η αναγκαστική συγκατοίκηση» αποπροσανατολίζουν από το πραγματικό πρόβλημα, και ξεπλένουν το θύτη. Τα θύματα της ενδο-οικογενειακής βίας κινδυνεύουν. Εν μέσω καραντίνας κινδυνεύουν ακόμα περισσότερο.
Στατιστικά δεδομένα
Δεν υπάρχουν ολοκληρωμένα και συγκριτικά δεδομένα για την έκταση και τη φύση της βίας προς τις γυναίκες, διότι οι περισσότερες δεν καταγγέλλουν τη βία που υφίστανται. Η έλλειψη πλήρων και συγκρίσιμων στοιχείων σ’ αυτό τον τομέα χαρακτηρίζει όλη την ΕΕ και όχι μόνο την Ελλάδα. Άρα, η όποια αύξηση καταγράφεται, αφορά την αύξηση των καταγγελιών. Επίσης όσον αφορά τη περίοδο του αναγκαστικού περιορισμού δεν διαθέτουμε αξιόπιστους μηχανισμούς συγκεντρωτικής καταγραφής δεδομένων από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς συμβουλευτικά κέντρα, αστυνομία, νοσοκομεία, ΜΚΟ.
Στην μόλις δημοσιευθείσα (25 Νοεμβρίου) Έκθεση της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ)1 παρουσιάζεται το φαινομένου της βίας κατά των γυναικών και αποτυπώνονται οι δράσεις που υλοποιούνται σε θεσμικό επίπεδο για την πρόληψη, καταπολέμηση και εξάλειψη του φαινομένου αυτού.
Η παρουσιαζόμενη κατάσταση βασίζεται στην ανάλυση στοιχείων για την χρονική περίοδο 1η Νοεμβρίου 2019 έως 31 Οκτωβρίου 2020, από την βάση δεδομένων που τηρεί η Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης (ΕΕΤΑΑ), και από τη βάση δεδομένων που τηρείται από την 24/7 Τηλεφωνική Γραμμή Υποστήριξης SOS 15900. Συγχρόνως η Έκθεση δίνει σε χωριστή ενότητα στοιχεία από τις ίδιες βάσεις δεδομένων για τη περίοδο της πρώτης καραντίνας δηλαδή τη περίοδο Μαρτίου-Απριλίου 2020 την περίοδο του πρώτου αναγκαστικού περιορισμού λόγω πανδημίας.
Χωρίς να μπούμε σε λεπτομέρειες θα δώσουμε πολύ επιγραμματικά την ουσία αυτών των στατιστικών δεδομένων που συνιστούν μια προσπάθεια εκτίμησης της καταγεγραμμένης έκτασης της βίας κατά των γυναικών το έτος Νοεμβρίου 2019- Οκτωβρίου 2020 και της περιόδου Μαρτίου-Απρίλιου του
2020 εντός της οποίας ίσχυσαν τα περιοριστικά μέτρα.
Κατά την ετήσια περίοδο αναφοράς, (1η Νοεμβρίου 2019 έως 31 Οκτωβρίου 2020) υποστηρίχθηκαν από τα Συμβουλευτικά Κέντρα του δικτύου της ΓΓΟΠΙΦ ανά την Ελλάδα συνολικά 4.872 γυναίκες θύματα βίας και πολλαπλών διακρίσεων καθώς και τρίτα πρόσωπα (π.χ η μητέρα, ενήλικη κόρη του θύματος κ.λπ.). Η επικρατέστερη μορφή βίας για την περίοδο αναφοράς είναι η ενδοοικογενειακή βία σε ποσοστό 84%. Η σχέση θύματος– θύτη είναι κυρίως συζυγική (νυν ή πρώην) κατά 56%, καθώς και συντροφική (νυν ή πρώην) σε ποσοστό 13%, ενώ το 12% εκ του συνόλου των γυναικών θυμάτων που εξυπηρετήθηκαν από τα Συμβουλευτικά Κέντρα του Δικτύου Δομών της ΓΓΟΠΙΦ κατήγγειλαν ότι ο θύτης είναι μέλος της οικογένειας (π.χ αδερφός, πατέρας ή και άλλος συγγενής). Επίσης να αναφέρουμε ότι το 77% ανέφερε ότι είναι Ελληνίδες και το 14% φαίνεται να είναι γυναίκες μετανάστριες και οι οποίες ζουν στην Ελλάδα.
Την περίοδο του πρώτου αναγκαστικού περιορισμού (Μαρτίος –Απρίλιος 2020), στα Συμβουλευτικά Κέντρα του Δικτύου δομών για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών απευθύνθηκαν 549 γυναίκες στο σύνολο. Οι επικρατέστερες μορφές βίας κατά των γυναικών και τους δύο μήνες αναφοράς υπήρξε η ενδοοικογενειακή βία με σχεδόν 84%. Η σχέση μεταξύ θύματος – θύτη ήταν κυρίως σχέση μεταξύ συζύγων (πρώην και νυν), με ποσοστό 56% για τον μήνα Μάρτιο 2020 και 51% για τον Απρίλιο 2020.
Κατά την ετήσια περίοδο αναφοράς στους Ξενώνες Φιλοξενίας του δικτύου, φιλοξενήθηκαν συνολικά 269 γυναίκες και 270 παιδιά (σύνολο γυναίκες και παιδιά 539). Εκ των οποίων οι 96 είναι γυναίκες πρόσφυγες και τα 117 προσφυγόπαιδα. Η επικρατέστερη μορφή βίας για την περίοδο αναφοράς είναι η ενδοοικογενειακή βία με ποσοστό 79% και η κυρίαρχη σχέση θύματος–θύτη είναι κυρίως συζυγική (νυν/πρώην) κατά 53%, καθώς και συντροφική (νυν/πρώην) σε ποσοστό 21%, ενώ στο 9% εκ του συνόλου των γυναικών φιλοξενουμένων ο θύτης είναι μέλος της οικογένειας (π.χ αδερφός, πατέρας ή και άλλος συγγενής).
Στους Ξενώνες Φιλοξενίας κατά την περίοδο του πρώτου πρώτου αναγκαστικού περιορισμού (έγιναν πανελλαδικά 19 νέες εισαγωγές, ενώ μέχρι και τις 30 Απριλίου 2020 φιλοξενήθηκαν 35 γυναίκες πρόσφυγες εκ των οποίων οι 25 ήταν μητέρες.
Αναφορικά με τα προσωρινά καταλύματα ασφαλούς διαμονής που σύστησε εκτάκτως η ΓΓΟΠΙΦ τον Απρίλιο 2020, φιλοξενήθηκαν συνολικά 12 γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας, σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ρόδο και την Μυτιλήνη. Εκ των οποίων οι 7 ήταν προσφυγοπούλες.
Όσον αφορά τις κλήσεις στη γραμμή SOS 15900 κατά την ετήσια περίοδο αναφοράς καταγράφηκαν συνολικά 8.609 κλήσεις, εκ των οποίων οι 6.042 αφορούσαν «Περιστατικά Βίας» με ενδοοικογενειακή βία κατά 88%. Με κυρίαρχη σχέση θύματος-δράστη τη συζυγική, η «‘Άλλο Μέλος Οικογένειας».
Κατά τη περίοδο της πρώτης καραντίνας στη γραμμή SOS 15900 καταγράφηκαν 325 κλήσεις τον μήνα Μάρτιο που αφορούσαν «περιστατικά βίας». Ενώ οι κλήσεις για περιστατικά βίας τον Απρίλιο έφθασαν τα 1070. Συγκριτικά με τους δύο μήνες αναφοράς τον Απρίλιο 2020 παρατηρείται μια αύξηση σε ποσοστό 227,4% για τις κλήσεις που αφορούσαν «περιστατικά βίας» και αντίστοιχα 142% σε κλήσεις που αφορούσαν «την ενημέρωση».
Κλείνοντας την παρέμβαση μου θέλω να αναφερθώ στην κινητοποίηση σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο των διαφόρων θεσμών διεθνών οργανισμών, των ΜΚΟ αλλά και κυρίως των φεμινιστικών συλλογικοτήτων – και στην Ελλάδα- προκειμένου να αναδειχτούν οι έμφυλες διαστάσεις της πανδημίας, η έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας αλλά και να ληφθούν μέτρα προστασίας.
Και επειδή παραμένουμε σε συνθήκες περιορισμού στον οικιακό χώρο ο οποίος για μεγάλο αριθμό γυναικών και παιδιών είναι τόπος φόβου και όχι ασφάλειας, συνεχίζουμε να είμαστε κινητοποιημένοι στη κατεύθυνση της απαίτησης ενημέρωσης των μεγάλων ακροατηρίων γυναικών -θυμάτων, της ενίσχυσης των δομών προστασίας, της ελεύθερης μετακίνησης των γυναικών που επικαλούνται κίνδυνο ενδοοικογενειακής βίας και της δικαστική τους προστασίας. Αναφέρω μόνο μερικά από τα αιτήματα που έχουν κατατεθεί και συνεχίζουν να είναι επίκαιρα!
«Μένουμε σπίτι αλλά δεν μένουμε σιωπηλές ».
1. 1η Ετήσια έκθεση για τη Bία κατά των γυναικών, ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ, ΑΘΗΝΑ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2020
*Το παρόν κείμενο αποτελεί εισήγηση στην διαδικτυακή εκδήλωση Έμφυλες διαστάσεις της πανδημίας Ελλάδα-Κύπρος-Ευρώπη, στις 09/12/2020. Η εκδήλωση διοργανώθηκε από το Εργαστήριο Σπουδών Φύλου, το Ίδρυμα Προώθησης Ισότητας «ΥΠΑΤΙΑ» και τη MKO Gender 5+
