Σοσιαλισμός του 21ου αιώνα: Βήμα προς το μέλλον ή προσωπείο του καπιταλισμού;

Ματσίγκας Παναγιώτης

απόφοιτος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου

Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς λόγος για το Σοσιαλισμό του 21^ου αιώνα. Ο όρος αυτός αναφέρεται από ένα ευρύ φάσμα πολιτικών ρευμάτων, από τα αριστερά κινήματα στη Λατινική Αμερική μέχρι τα κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς και της Αριστερής Σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη. Οι απαρχές της θεωρίας αυτής αποδίδονται στο Γερμανό κοινωνιολόγο και σύμβουλο μία περίοδο του Ούγκο Τσάβες, Χανς Ντίτριχ.

Βάση της προσέγγισης αυτής είναι πως τόσο ο καπιταλισμός, όσο και ο σοσιαλισμός του 20^ου αιώνα απέτυχαν να επιλύσουν τα ποικίλα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου (φτώχεια, ανισότητες, κλιματική αλλαγή, ρατσισμός κτλ). Πρέπει λοιπόν κάτι νέο να έρθει στο προσκήνιο. Αυτό το νέο είναι η «Συμμετοχική Δημοκρατία» ή αλλιώς, «Σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα».

Καθώς πρόκειται για μία νέα θεωρία, αλλά και για μία θεωρία που από τη φύση της συνεχώς προσαρμόζεται στα νέα κάθε φορά δεδομένα, δε μιλάμε ακόμη για κάτι ολοκληρωμένο, αλλά για κάτι που χτίζεται βήμα- βήμα κάθε φορά. Για το λόγο αυτό αναφέρεται και από πολλούς επιστήμονες και πολιτικούς πως ακόμα ο νέος σοσιαλιστικός τύπος οικοδομείται λίγο-λίγο. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένοι άξονες, οι οποίοι θα είναι και η βάση του νέου αυτού οικοδομήματος, ανεξάρτητα από τις επιμέρους τροποποιήσεις σε κάθε χώρα.

Συνοπτικά, οι άξονες αυτοί είναι οι εξής:

• Συμμετοχική δημοκρατία: Οι πλειοψηφίες θα έχουν σημαντικό ρόλο στη λήψη των αποφάσεων, τόσο της κεντρικής κυβέρνησης, όσο και της τοπικής αυτοδιοίκησης, των επιχειρήσεων, των πολιτιστικών οργανώσεων και των σωμάτων ασφαλείας. Η συμμετοχή αυτή μπορεί να πραγματοποιείται με ποικίλους τρόπους, όπως για παράδειγμα μέσω δημοψηφισμάτων ή τοπικών και επιχειρησιακών συμβουλίων. Έτσι, θα αυξηθεί η πίεση στους θεσμούς για να λειτουργούν προς όφελος των κοινωνικών αναγκών και με τον τρόπο αυτό θα απωλέσουν τον καταπιεστικό χαρακτήρα τους.
• Δημοκρατικά σχεδιασμένη οικονομία ισοδυναμίας: Πρόκειται για μία μικτή οικονομία, η οποία περιλαμβάνει τον ιδιωτικό, το δημόσιο, τον κοινωνικό και το συνεταιριστικό τομέα, ακόμα και αν η μεταξύ τους ισορροπία αλλάζει με το πέρασμα του χρόνου. Οι εργάτες έχουν λόγο σε όλα τα επίπεδα της οικονομίας. Ακόμα, η έννοια της τιμής αντικαθίσταται με την έννοια της αξίας, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή σε συνάρτηση με το χρόνο που χρειάζεται για την παραγωγή ενός προϊόντος.
• Κοινωνικό- αταξικό κράτος: Το κράτος που σιγά- σιγά χάνει τον ταξικό και εκμεταλλευτικό του χαρακτήρα παρεμβαίνει για την εξασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων και την προστασία των μισθών, βοηθώντας στη δικαιότερη πρωτογενή κατανομή του πλούτου, αλλά και για τη συνεχή αναδιανομή του πλούτου μέσα από την ισχυρή κοινωνική προστασία με ένα συνδυασμό καθολικού τύπου παροχών (πχ σύστημα υγείας, κοινωνική ασφάλιση), ειδικών παροχών σε επιμέρους κατηγορίες (πχ αναπηρικά επιδόματα, Βοήθεια στο Σπίτι) και ύφανσης ενός διχτυού προστασίας από την ακραία φτώχεια (πχ Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, μέτρα κοινωνικής ένταξης των μειονοτήτων), προκειμένου να εξασφαλίζεται η μείωση της φτώχειας και των κοινωνικών ανισοτήτων. Παρεμβαίνει επίσης για να εξασφαλίσει τον «πράσινο» χαρακτήρα της οικονομίας. Τέλος, η ισότητα των πολιτών απέναντι στο νόμο είναι εξασφαλισμένη και αδιαπραγμάτευτη. Τα προνόμια της καταγωγής και του φύλου καταργούνται.
• Λογικός- ηθικός πολίτης: Ο τέταρτος άξονας είναι εξαιρετικά σημαντικός, όχι μόνο για την επιτυχία εδραίωσης αυτού του τύπου κοινωνικής οργάνωσης, αλλά και για τη μακροημέρευσή του. Ο λογικός ηθικός πολίτης πρέπει να συμμετέχει στα προαναφερθέντα και να προωθεί τόσο τα δικά του συμφέροντα, όσο και τα συμφέροντα ολόκληρης της κοινωνίας. Μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει το σύστημα αυτό.

Οι υποστηρικτές της θεωρίας αυτής, αναφέρουν ότι ο νέος αυτός τύπος σοσιαλισμού δε δέχεται την παραχώρηση των ατομικών ελευθεριών σε κανέναν (προσωρινά ή μόνιμα), ούτε υπερεξουσίες στο επαναστατικό κόμμα. Δηλώνουν πως στοχεύουν σε έναν ανθρωπιστικό σοσιαλισμό που πάνω από όλα βάζει τον άνθρωπο και όχι το κράτος και επίσης πως, με την ύπαρξη του κοινοβουλίου, οι πολίτες μπορούν να απορρίψουν το σοσιαλιστικό μοντέλο αν η τροπή που αυτό παίρνει δεν τους ικανοποιεί.

Επίσης υποστηρίζουν πως, σε αντίθεση με το παρελθόν, οι συνθήκες για την εγκαθίδρυση ενός σοσιαλιστικού μοντέλου είναι ήδη  εδώ, καθώς υπάρχει σημαντική τεχνολογική εξέλιξη, ικανοποιητική κατάρτιση των εργαζομένων και ήδη έχουν αναπτυχθεί συλλογικότητες σε όλο το φάσμα της κοινωνίας.

Στο διάστημα (εκατοντάδες χρόνια) που διαρκεί η μικτή οικονομία, είναι δεκτές οι ξένες επενδύσεις αν αυτές κινούνται στα νόμιμα πλαίσια, εξυπηρετούν τα κοινωνικά συμφέροντα και σέβονται την εθνική ακεραιότητα.

Τελικός στόχος του Σοσιαλισμού του 21^ου αιώνα είναι η κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, η αυτοδιαχείριση και η οικοδόμηση μίας οικονομίας που καλύπτει τις κοινωνικές ανάγκες. Απορρίπτεται όμως ο δρόμος της επανάστασης και της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Από την άλλη πλευρά, η «παραδοσιακή» Αριστερά ασκεί έντονη κριτική σε αυτή την ιδεολογία, υποστηρίζοντας πως αν και με τις πολιτικές αυτές θα αυξηθεί η κρατική παρέμβαση στην οικονομία και οι κοινωνικές παροχές και αυτό πράγματι θα οδηγήσει σε βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, δεν ανατρέπεται το καπιταλιστικό σύστημα, επομένως δεν αντιμετωπίζεται το πρόβλημα στη ρίζα του.

Θεωρεί το ρεύμα αυτό μία νέα εκδοχή της σοσιαλδημοκρατίας και εμμένει στη θέση της πως η ευθεία ρήξη με το σύστημα της ελεύθερης αγοράς και η επιβολή της δικτατορίας του προλεταριάτου είναι ο μόνος τρόπος ανατροπής και εγκαθίδρυσης του σοσιαλισμού.

Συμπέρασμα:

Σε κάθε περίπτωση οι απόψεις διίστανται. Με την παραδοσιακή επιστημονική έννοια του όρου, από τη στιγμή που παραμένει η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής γίνεται ξεκάθαρο πως μιλάμε για ένα κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπουμε την προοπτική που ανοίγεται μέσα από την μεταρρυθμιστική πορεία που περιγράφεται από αυτό το ρεύμα.

Η προοπτική που δημιουργείται, με την προϋπόθεση φυσικά πως οι πολίτες είναι ενεργοί και ασκούν τα δικαιώματά τους, είναι η δημιουργία μίας κοινωνίας στο μεταίχμιο μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού, αφού το κεφαλαιοκρατικό σύστημα θα έχει εμπλουτιστεί με αυξημένο κοινωνικό έλεγχο στην οικονομία (το βασικότερο ίσως στοιχείο), προοδευτική φορολόγηση, ισχυρό κοινωνικό κράτος και θα υπάρχει διαρκής αύξηση του κρατικού, αλλά και του κοινωνικού και του συνεταιριστικού τομέα.

Η κατεύθυνση που θα πάρει η ροή της ιστορίας από το σημείο αυτό, εξαρτάται από τις αποφάσεις που θα ληφθούν. Η ευθύνη για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού βρίσκεται στα χέρια των πολιτών. Το κράτος παρέχει μόνο τα μέσα.

Πηγές

• Praxis review: «Σοσιαλισμός του 21^ου αιώνα»: επαναστατική θεωρία ή σοσιαλδημοκρατικός οπορτουνισμός;
• ZNET: Eleven talking points on 21^st century socialism, by Carl Davidson