Ντούνης Ανδρέας
Ιδρυτής – Υπεύθυνος περιεχομένου socialpolicy.gr
Υποψήφιος Διδάκτορας
Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής Πάντειο Πανεπιστήμιο
Ορισμοί mobbing
To mobbing αποτελεί μία μορφή συναισθηματικής και ηθικής παρενόχλησης στους χώρους εργασίας που συνηθέστερα πραγματοποιείται μέσω στοχοποίησης των υφιστάμενων από στελέχη ανώτερων θέσεων. Αποτελεί λεκτική και μη παρενόχληση με απώτερο σκοπό την κοινωνική απομόνωση και την απομάκρυνση από τη συγκεκριμένη θέση εργασίας.
Ο όρος χρησιµοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον ηθολόγο Κοnrad Lorenz (1966), για να περιγράψει τις επιθετικές συµπεριφορές που επιδείκνυαν αγέλες ζώων προκειµένου να διώξουν από την οµάδα τους κάποιον παρείσακτο.
Ο παιδοψυχολόγος – παιδοψυχίατρος Heinz Leyman (1990) μελετώντας τις μορφές παρενόχλησης σε οργανισμούς – προσδιορίζει το φαινόμενο ως «…ένα είδος ψυχικού τρόμου και μιας διαρκούς σύγκρουσης, κατά την οποία το άτομο υποβάλλεται σε μια συστηματική διαδικασία στιγματισμού και καταπάτησης των ατομικών του δικαιωμάτων» (1996: 165).
Είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα που έχουν αντιμετωπίσει πολλοί εργαζόµενοι στο εργασιακό τους περιβάλλον – επηρεάζει άµεσα µε τις συνέπειες του τη ζωή τους, αφού δημιουργεί πλήθος ψυχολογικών και άλλων προβλημάτων υγείας.
Είναι μία «επαναλαμβανόμενη, καταχρηστική συμπεριφορά οποιασδήποτε προέλευσης, προερχόμενης είτε από το εξωτερικό είτε από το εσωτερικό περιβάλλον ενός οργανισμού, η οποία εκδηλώνεται ιδιαιτέρως µε λέξεις, απειλές, πράξεις, χειρονομίες, ή κείμενα µε σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της προσωπικότητας, της αξιοπρέπειας ή της φυσικής ή ψυχολογικής ακεραιότητας ενός εργαζομένου ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου κατά την άσκηση της εργασίας του, θέτοντας σε κίνδυνο την απασχόλησή του ή δημιουργώντας ένα εκφοβιστικό, εχθρικό, υποτιμητικό, ταπεινωτικό ή επιθετικό περιβάλλον» (Hirigoyen, 2002).
Πιο συγκεκριμένα, «η απασχόληση βιώνεται ως απάνθρωπη, και οι εργαζόµενοι αισθάνονται ότι είναι αποκλεισμένοι από το κοινωνικό περιβάλλον στους χώρους και αντιμετωπίζουν απαιτήσεις ασυμβίβαστες µε την εργασία χωρίς να έχουν τις φυσιολογικές δυνατότητες για να τις αντιμετωπίσουν» (Shallcross και συν., 2008), οδηγώντας συχνά και στην επαγγελματική εξουθένωση (burnout).
Αίτια mobbing
Ένα από τα κύρια αίτια του mobbing είναι ο άκρατος ανταγωνισμός στους χώρους εργασίας στα πλαίσια των ευέλικτων μορφών εργασίας και απασχόλησης υπό τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό – ιδιαίτερα ευάλωτες και ευάλωτοι είναι οι επισφαλώς εργαζόμενες και εργαζόμενοι.
Είναι αρκετά δύσκολο να καθοριστούν με ακρίβεια τα αίτια της παρενοχλητικής συμπεριφοράς (συμπεριφορά «mobbing»). Για αυτό το ζήτημα, ο Zapf (1999: 71) δηλώνει πώς τα μεθοδολογικά ζητήματα περιπλέκουν την πειραματική έρευνα που αφορά το φαινόμενο.
Πάντως, μπορούν να καθοριστούν οι κύριοι τομείς στους οποίους λαμβάνει χώρα η παρενοχλητική συμπεριφορά.
Ο Leymann (1996: 177) υπερτονίζει πώς τέσσερεις παράγοντες επιδρούν στην εμφάνιση συμπεριφοράς mobbing στους οργανισμούς:
(1) Ανεπάρκειες στον σχεδιασμό της εργασίας,
(2) Ανεπάρκειες συμπεριφοράς των ηγετικών στελεχών,
(3) Η κοινωνική θέση του θύματος, και
(4) Χαμηλά ηθικά πρότυπα στην υπηρεσία.
O Dieter Zapf (1999: 72) διερεύνησε τους παράγοντες που επιδρούν στην εμπειρία της παρενοχλητικής συμπεριφοράς στη Γερμανία και προχώρησε στην εξής κατηγοριοποίηση: (1) Οργανωσιακοί παράγοντες, (2) Παράγοντες που αφορούν το κοινωνικό σύστημα της ομάδας εργασίας και (3) Ατομικοί παράγοντες.
Mobbing | Η έμφυλη διάσταση
H εμπειρία του mobbing εμπερικλείει δύο πολύ σημαντικούς τομείς εστίασης της φεμινιστικής θεωρίας. Το mobbing συμβαίνει στους χώρους εργασίας, και αποτελεί μία μορφή έμφυλης βίας.
Οι χώροι εργασίας, στους οποίους παρουσιάζεται το φαινόμενο, είναι κοινωνικά κατασκευασμένοι και εμφυλοποιημένοι.
Μετα-ανάλυση στην Τουρκία είχε ως εύρημα πώς ένας στους τρείς ανθρώπους σε χώρους εργασίας βιώνουν ηθική παρενόχληση εξαιτίας του κοινωνικού τους φύλου. Οι γυναίκες έρχονται αντιμέτωπες με το mobbing πιο συχνά από τους άντρες. Τα ευρήματα των μελετών για το mobbing στην Τουρκία ομοιάζουν με μελέτες σε άλλες χώρες, καταδεικνύοντας πώς οι γυναίκες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο mobbing στον επαγγελματικό τους βίο.
H “εργασία” αποτελεί για τις γυναίκες μία ανδροκρατούμενη δομή. Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν πολλαπλές καταπιεστικές συνθήκες στους χώρους εργασίας τους, και μία από αυτές είναι το mobbing. Μία γυναίκα, μετά τη θυματοποίησή της, αντιμετωπίζει τις συνέπειες στην εργασία της, στην οικία της, στις σχέσεις της και βιώνει αυτές τις εμπειρίες εντός των ορίων του κοινωνικά κατασκευασμένου φύλου της.
Μία μορφή έμφυλης βίας
Οι εμπειρίες παρενόχλησης και εκφοβισμού είναι πολύ συχνές στους χώρους εργασίας, και οι συμπεριφορές αυτές είναι έμφυλες, στοχεύοντας κατά ενός ανθρώπου βάσει της ταυτότητας φύλου, της έκφρασης φύλου ή αντιληπτού φύλου του/της.
Η έμφυλη διάσταση της παρενόχλησης και του εκφοβισμού εδράζεται σε σεξιστικές, ετεροσεξιστικές, και ετεροκανονικές στάσεις και πεποιθήσεις, και στοχεύει κυρίως γυναίκες, τρανς άτομα, και μη-δυαδικά άτομα ως προς το φύλο, ή ΛΟΑΔΜ άτομα.
Η έμφυλη μορφή παρενόχλησης και εκφοβισμού στοχεύει εξίσου συχνά και ανθρώπους που βιώνουν έτερες και διασταυρούμενες μορφές καταπίεσης (για παράδειγμα στη βάση της ηλικίας, της φυλής, της εθνικότητας, της θρησκείας, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της αρτιμέλειας, του εκπαιδευτικού επιπέδου και της κοινωνικής τάξης).
Παραδείγματα έμφυλης παρενόχλησης και εκφοβισμού περιλαμβάνουν:
• Πραγματοποίηση σχολιασμών (έμφυλων) σχετικά με το σώμα και τις ιδιαιτερότητες ενός ανθρώπου.
• Σχολιασμός σχετικά με την μη-συμμόρφωση ενός ανθρώπου με στερεότυπα έμφυλων ρόλων.
• Απαιτώντας από έναν/μία υπάλληλο να φορέσει ρούχα που τον/την αντικειμενοποιούν ή σεξουαλικοποιούν.
• Απαιτώντας από έναν/μία υπάλληλο να φορέσει ρούχα που δεν συμβαδίζουν με την έκφραση φύλου του/της.
• Η περιθωριοποίηση/παραγκωνισμός, η υποτίμηση ή με άλλους τρόπους δυσμενέστερη μεταχείριση των γυναικών σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο εργασίας από τους άντρες συναδέλφους τους
Mobbing και επαγγέλματα υγείας
Σε έρευνα στο νοσηλευτικό επάγγελμα στην Πορτογαλία, το 13% ανέφεραν πώς αποτέλεσαν θύματα mobbing κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι μηνών (Sa & Fleming, 2008). Οι πιο συχνές εκδηλώσεις αφορούσαν την υποτίμηση της εργασίας τους, τον μη διαχειρήσιμο φόρτο εργασίας, ανάθεση δυσάρεστων εργασιακών καθηκόντων, πιέσεις για μη-διεκδίκηση δικαιωμάτων (Sa & Fleming 2008).
Τα θύματα επέδειξαν υψηλότερα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης συγκριτικά με έτερες νοσηλεύτριες που δεν είχαν αντίστοιχες εμπειρίες. Περισσότερο από το 30% των θυμάτων σκόπευαν να αποχωρήσουν από την εργασία τους – το 50% είχαν δυσκολία στον νυχτερινό ύπνο. Το 71% είχαν κακή διάθεση με το 43% να επιδεικνύουν πολύ κακή διάθεση. Σχεδόν όλα τα θύματα mobbing ήταν γυναίκες.
Σε έρευνα της Δρ. Εύης Μπάτρα, (στα Νοσοκομεία Παίδων «Αγία Σοφία», Νοσοκομεία Νίκαιας και Σερρών) βρέθηκε πώς οι γυναίκες επαγγελματίες υγείας αναφέρουν με μεγαλύτερη ευκολία τα περιστατικά ψυχολογικής πίεσης από ότι περιστατικά σεξουαλικής βίας και επιθέσεων.
Εάν το 15% των εργαζομένων γυναικών υφίσταται σεξουαλική παρενόχληση και το 37% ψυχολογική πίεση σε χώρους εργασίας γυναικοκρατούμενους (68,54% των εργαζομένων στα εν λόγω νοσοκομεία ήταν γυναίκες), είναι εύκολο να καταλάβει κανείς τί συμβαίνει σε ανδροκρατούμενους χώρους εργασίας.
Παραπομπές
Βλάχου Σόνια (2019), «Mobbing»: ψυχική κακοποίηση στον εργασιακό χώρο, efsyn.gr.
Ending Violence Association of BC (2019), Gender-Based Violence, Harassment, and Bullying: Workplace Policy Guidelines for Response and Prevention, Women and Gender Equality Canada.
Elif Topkaya Sevinc (2011), Mobbing with a Gender Perspective: How Women Perceive, Experience and Are Affected From it? , A Thesis Submitted to the Graduate School of Social Sciences of Middle East Technical University.
Mehmed Zahid Çögenli, Tuncer Asunakutlu, Zeynep Nihan Türegün (2018), Gender and Mobbing, The Case of Turkey, Journal of Business Research Turk.
Abbas Ertürk, Necati Cemaloğlu, Causes of Mobbing Behavior, Procedia – Social and Behavioral Sciences, Volume 116, 2014, Pages 3669-3678, ISSN 1877-0428, https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.01.821 .
(https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042814008386)
Κοϊνης Αριστοτέλης, Σαρίδη Μαρία, Τo mobbing στον εργασιακό χώρο. Επιπτώσεις mobbing στο χώρο της υγείας. Ανασκοπική µελέτη, Ελληνικό Περιοδικό της Νοσηλευτικής Επιστήμης / Τόμος 6, Τεύχος 1.
