Αναπαραγωγικός Τουρισμός και εμπορευματοποίηση της παρένθετης μητρότητας

Διλήμματα και συνέπειες σε ηθικό και κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο

Φ. Ντόντη

προπτυχιακή φοιτήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ο αναπαραγωγικός τουρισμός (reproductive tourism) ορίζεται ως η μετακίνηση ατόμων από τη χώρα διαμονής τους σε μια άλλη χώρα προκειμένου να λάβουν ιατρική φροντίδα είτε αφορά την πρακτική της παρένθετης μητρότητας (surrogacy) ή επιλογή φύλου (gender selection) και λοιπά.

Η διασυνοριακή μετακίνηση από τη χώρα προέλευσης στη χώρα υποδοχής συναντάται στη διεθνή βιβλιογραφία με τον όρο ‘αναπαραγωγικός τουρισμός’. Ο όρος έχει λάβει διπλή αξιολόγηση καθώς θεωρείται ασαφής, διότι δεν πρόκειται στην ουσία για ‘τουρισμό’ γιατί ζευγάρια αναγκάζονται να μεταναστεύσουν για λόγους υγείας και όχι για ταξίδια αναψυχής και δίχως σκοπό διότι δεν ευαισθητοποιείται ο ακροατής και γενικότερα μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού για τις πρακτικές της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Για τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν δύναται να απαγορευθεί η μετακίνηση για χρήση υπηρεσιών ΙΥΑ, λόγω της ύπαρξης της ενιαίας ενωσιακής επικράτειας, όπου όλοι οι πολίτες όντας ελεύθερα όντα έχουν το φυσικό δικαίωμα να δέχονται όποια υπηρεσία επιθυμούν. Όμως, στη περίπτωση της παρένθετης μητέρας προκύπτουν κωλύματα καθώς αρκετοί πολίτες καταφεύγουν σε κράτη, όπου η πρακτική της παρένθετης μητρότητας είναι νόμιμη, οι συνθήκες διαβίωσης στο κράτος που μεταβιβάζονται είναι καλύτερες και προφανώς το κόστος ζωής χαμηλότερο σε σύγκριση με το κράτος που κατοικούν δεδομένου ότι δεν υπάρχουν φραγμοί ούτε στην ελεύθερη κυκλοφορία ούτε στη παροχή οικονομικών υπηρεσιών σε διασυνοριακό πλαίσιο. Η διασυνοριακή μετακίνηση εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να επιβαρύνει κατά κάποιο τρόπο το κράτος-μέλος που λειτουργεί ως χώρα–υποδοχής, διότι το εθνικό σύστημα υγείας του οφείλει να καλύψει τα έξοδα που αντιστοιχούν για αυτή τη πρακτική.

Έτσι, φτωχότερα κράτη τείνουν να είναι πιο ελκυστικά, διότι διαθέτουν χαμηλό κόστος παροχής υπηρεσιών δημόσιας υγείας και διαμονής. Εκτός από τα οικονομικά προβλήματα του αναπαραγωγικού τουρισμού προκύπτουν και δυσκολίες νομικής φύσεως. Όταν η πρώτη χώρα απαγορεύει τη μέθοδο της παρένθετης μητρότητας, ζητήματα αστικού και διεθνούς δικαίου αναφύονται αναφορικά με τη συγγένεια και την κληρονομικότητα. Έτσι, ένα παιδί που έχει γεννηθεί μέσω ΙΥΑ κινδυνεύει να καταλήξει χωρίς νομικούς γονείς (parentless) αλλά και χωρίς ιθαγένεια (stateless), όταν οι διοικητικές αρχές αρνούνται ή είναι διστακτικοί να ρυθμίσουν τα θέματα που επακολουθούν μετά τη γέννηση του τέκνου .

Παράλληλα, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι κάθε μετακίνηση δεν είναι απαραίτητα τουριστική. Ιδιαίτερα στο χώρο της ιατρικής πρέπει να διασαφηνίζεται το κίνητρο και ο σκοπός της κάθε μετακίνησης. Η βασική ταξινόμηση και διαφορά των μετακινήσεων σε τουρισμό υγείας και σε ταξίδια υγείας θα πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά και κατά την γνώμη μου κρίνεται αναγκαίο να διαμορφωθεί μια τουριστική πολιτική η οποία θα ελέγχει αυστηρότερα τα πραγματικά κίνητρα των ατόμων που καταφεύγουν σε αυτή την πρακτική και να εφαρμοστεί ένα σύνολο από κυρώσεις για όσους ενδέχεται να εκμεταλλευτούν τα «προνόμια» που τους δόθηκαν.

Από την άλλη πλευρά, ένα μείζων ζήτημα που πρέπει να μας απασχολεί είναι ότι η ανάπτυξη του αναπαραγωγικού τουρισμού έφερε στο προσκήνιο την εμπορευματοποίηση του παιδιού και της ανθρώπινης υπόστασης.

Ας εξετάσουμε αρχικά το τι εστί παρένθετη μητέρα. Η παρένθετη μητέρα είναι η γυναίκα που κυοφορεί ένα έμβρυο για λογαριασμό μιας άλλης γυναίκας η οποία λόγω σοβαρής αιτιολογίας δεν μπορεί να κυοφορήσει. Η απουσία μήτρας ή οι ανωμαλίες στη διάπλασή της, η ύπαρξη πολλών ινομυωμάτων, η ύπαρξη σοβαρών ασθενειών που καθιστούν αδύνατη την ικανότητα αναπαραγωγής καθώς και οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες άλλων μεθόδων εξωσωματικής γονιμοποίησης είναι κυρίως οι λόγοι που τα ζευγάρια καταφεύγουν σε αυτή τη μέθοδο. Η εμπορική παρένθετη μητέρα είναι αυτή η γυναίκα η οποία μισθώνει το σώμα της για να πραγματοποιήσει το όνειρο πολλών ζευγαριών.

Σε πολλές περιπτώσεις η ίδια καταδικάζει τον εαυτό της στο να μη νιώθει αισθήματα για το παιδί που κυοφορεί, μετουσιώνοντας το σώμα της και όλη τη διαδικασία σε εμπορική πρακτική όπου κερδίζει τα προς το ζην. Αυτή η εμπορική πρακτική σύμφωνα με μερικές απόψεις αποκτά και εγκληματική διάσταση, διότι η παρένθετη μητέρα παραβιάζει και εξευτελίζει τους ηθικούς κώδικες της ανθρώπινης ύπαρξης καθώς η ίδια επωφελείται από οικονομικά κέρδη χαρίζοντας σε άλλους ανθρώπους μία ζωή. Η κυοφορία και η γέννηση γίνονται μια οικονομική επιχείρηση και ένα συμβόλαιο διασπά τη σχέση της δανεικής μητέρας με το παιδί. Η γοητεία της οικονομικής δοσοληψίας μπορεί να συσχετιστεί με το παραεμπόριο οργάνων για μεταμόσχευση το οποίο αποτελεί και εύκολο πεδίο εκμετάλλευσης κοινωνικών ευάλωτων ομάδων. Κίνδυνοι ελλοχεύουν, διότι μπορεί να παρασυρθεί και σε κυκλώματα και να μετατραπεί σε “αναπαραγωγική σκλάβα”. Οπότε πρέπει να δίνονται μεγαλύτερα εχέγγυα για την προστασία των υποψήφιων δανεικών μητέρων, έτσι ώστε να μην πέφτουν θύματα εκμετάλλευσης βάζοντας την ίδια τους τη ζωή σε κίνδυνο.

Συνοψίζοντας, ως ελεύθεροι πολίτες μας δίνεται το δικαίωμα εκ φύσεως να πράττουμε με δικιά μας βούληση και ατομική ευθύνη. Οι διαδικασίες είναι οι ενέργειες στις οποίες προβαίνουν τα άτομα οι οποίες οδηγούν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα. Πολλές φορές αυτά τα αποτελέσματα θα λάβουν αρνητική κριτική και τα άτομα θα πέσουν θύματα στερεοτυπισμού (stereotyping). Τα στερεότυπα μπορεί να είναι βαθιά χαραγμένα και ισχυρά, ώστε να επηρεάσουν αποφάσεις πολύ σημαντικές για τη ζωή ενός ανθρώπου. Έτσι, μερικές αποφάσεις είναι δύσκολο να παρθούν, διότι υπάρχει ο φόβος του κοινωνικού στιγματισμού και της απόκλισης. Ως ακολούθως, αναφορικά με το ζήτημα της παρένθετης μητρότητας πολλά ζευγάρια ενδέχεται να αρνούνται να ακολουθήσουν την μέθοδο της δανεικής μητέρας παρόλο που μπορεί να το επιθυμούν, διότι φοβούνται τη κατακραυγή των γύρω τους και της κοινής γνώμης. Αυτό συμβαίνει συχνά και στις μεταβαλλόμενες σχέσεις και στα νέα μοντέλα οικογένειας. Σύμφωνα με την δική μου οπτική γωνία, μια τέτοια απόφαση χρειάζεται πολύ σκέψη και συνειδητοποίηση της βαρύτητας αυτής της διαδικασίας και τον αντίκτυπο που αφήνει στους ίδιους τους γονείς καθώς και στην ίδια τη παρένθετη μητέρα. Παράλληλα τα ερωτήματα και τα κενά που γεννιούνται γύρω από την εμπορευματοποίηση του παιδιού και η ανάπτυξη του αναπαραγωγικού τουρισμού διχάζουν και προκαλούν έντονες αντιδράσεις τόσο σε θεσμικό αλλά και κοινωνικοηθικό πλαίσιο κάνοντας την όλη διαδικασία πιο σύνθετη και επίπονη.

Βιβλιογραφία: