Η ζωή μας μετά την πανδημία και ο ρόλος του βασικού εισοδήματος

Ρεπορτάζ: Ντούνης Ανδρέας

Η Πρωτοβουλία για το Βασικό Εισόδημα εκκινώντας τον κύκλο διαλόγων για το βασικό εισόδημα διοργάνωσε διαδικτυακή εκδήλωση με θέμα «Η ζωή μας μετά την πανδημία και ο ρόλος του Βασικού Εισοδήματος» την Τρίτη 11 Μαΐου.

Η Μαριανέλλα Κλώκα από το Διεθνές πρακτορείο ειδήσεων Pressenza, η οποία συντόνισε την εκδήλωση, έκανε μία μικρή εισαγωγή για την έννοια του βασικού εισοδήματος, οριοθετώντας το ως ανθρώπινο δικαίωμα και όχι ως επιδοματική πολιτική, με τέσσερα κύρια στοιχεία: (α) είναι καθολικό, (β) εξατομικευμένο, (γ) άνευ όρων και (δ) επαρκές.

Ο πρώτος ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο Κωνσταντίνος Δημουλάς, Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου και το θέμα της εισήγησής του ήταν: Γιατί χρειαζόμαστε το βασικό εισόδημα στην Ελλάδα σήμερα;

Η εισήγησης είχε τους ακόλουθους τέσσερις άξονες:

Τι είναι
Τι δεν είναι
Βασικοί λόγοι θεσμοθέτησης
Τι θα σημάνει η θεσμοθέτηση

1. Τι είναι

Λαμβάνει εγχρήματη μορφή προς ανθρώπους που διαβιούν στα όρια της επικράτειας κάθε χώρας – για κάθε ελεύθερο άνθρωπο
Είναι ατομικό
Χωρίς κριτήρια πόρων διαβίωσης ή τεκμήρια αναζήτησης εργασίας
Διασφαλίζει επαρκή πρόσβαση στα βασικά αγαθά της κάθε κοινωνίας

2. Τι δεν είναι

Δεν είναι αρνητικός φόρος εισοδήματος
Δεν είναι ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα (που είναι μεταβλητό)
Δεν είναι επίδομα ή βοήθημα ανεργίας/αεργίας
Δεν υποκαθιστά άλλες κοινωνικές παροχές παρά μόνο αυτές που είναι χαμηλότερες
Δεν είναι – ούτε υποκαθιστά τον βασικό μισθό
Δεν είναι πρόγραμμα αλληλεγγύης ούτε θεσμός αλληλεγγύης / αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα για αξιοπρεπή διαβίωση

3. Γιατί χρειαζόμαστε το βασικό εισόδημα

Ο κος Δημουλάς παρέθεσε έξι λόγους για τους οποίους πιστεύει ότι είναι επιτακτική ανάγκη να θεσμοθετηθεί το βασικό εισόδημα στην Ελλάδα.

Η Ελλάδα είναι μια σχετικά εύπορη χώρα, με μέσο ετήσιο κατά κεφαλή εισόδημα 16.383 το 2020. Αυτό το ποσό αν ήταν ισομερώς καταμερισμένο, θα σήμαινε ότι δυο άτομα σε ένα σπίτι θα είχαν ένα οικογενειακό εισόδημα 32.000 ευρώ. Όχι μόνο δεν συμβαίνει αυτό αλλά μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις παραμένουν φτωχοί 1.881.000 άνθρωποι.
Το κατά κεφαλή καθαρό διαθέσιμο εισόδημα – μετά τους φόρους – είναι επίσης υψηλό, περίπου 1200 ευρώ το άτομο το μήνα. Το κατώφλι φτώχειας είναι 410 ευρώ το μήνα, αλλά το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, που προβάλλεται ως μέσο προστασίας, διασφαλίζει μέγιστο μηνιαίο εισόδημα 200 ευρώ το μήνα σε μόλις 273.000 άμεσα δικαιούχους. Αυτό σημαίνει ότι ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων που ζουν σε μεγάλη στέρηση, δεν έχουν τα απαραίτητα να διαβιώσουν με αξιοπρέπεια.
Η απασχόληση, έτσι όπως είναι διαρθρωμένη η αγορά εργασίας σήμερα, διασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση σε ένα πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας κι ο βασικός μισθός ειδικά για τους νέους/ες είναι εξευτελιστικός. Σήμερα ο καθαρός βασικός μισθός είναι 558,22 ευρώ το μήνα, που δεν επαρκούν για την κάλυψη των στοιχειωδών αναγκών πολλών εργαζομένων, στοιχείο που μας δείχνει ότι ο μηχανισμός της απασχόλησης δεν διασφαλίζει de facto αξιοπρεπή διαβίωση σε όσους εργάζονται.
Οι πολιτικές απασχόλησης – είτε χαρακτηρίζονται παθητικές είτε ενεργητικές – όπως εφαρμόστηκαν τουλάχιστον τα τελευταία χρόνια απέτυχαν ως προς την επίτευξη των στόχων τους και δεν μείωσαν το πρόβλημα της ανεργίας, ούτε το πρόβλημα της κοινωνικής στέρησης. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ το 2020 στην Ελλάδα έχουμε 892.000 άτομα που ζουν σε νοικοκυριά με χαμηλή ένταση εργασίας παρά τη θέλησή τους. Εργάζονται σε μερική απασχόληση και υποαπασχόληση περίπου 235.000 άνθρωποι και οι εγγεγραμμένοι άνεργοι, με βάση τα στοιχεία του ΟΑΕΔ, ξεπερνούν τα 1.100.000 άτομα, ενώ το τακτικό επίδομα ανεργίας δίνεται μόλις σε 150.000 άτομα, δηλαδή στο 13,5% των εγγεγραμμένων ανέργων. Συνεπώς δεν είναι επαρκής η κάλυψη που προσφέρει στη μεγάλη πλειοψηφία των ανέργων για να διασφαλιστεί η διαβίωσή τους.
Υπάρχει ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού που προσφέρει με την αδήλωτη εργασία του στην παραγωγή του πλούτου που διαθέτει η κοινωνία μας αλλά με τον τρόπο που αυτός κατανέμεται δεν λαμβάνει αυτό που του αντιστοιχεί ούτε ασφαλίζεται και επίσημα θεωρείται άεργος πληθυσμός.
Οι οικονομικές αναδιαρθρώσεις που στην περίοδο της πανδημίας επιταχύνθηκαν και θα επιταχυνθούν ακόμα περισσότερο με την ψηφιακή επανάσταση εντείνουν το διπολισμό μεταξύ των ανέργων και υποαπασχολούμενων και αυτών που εργάζονται σε εξαντλητικά δεκάωρα και δωδεκάωρα για να διασφαλίσουν έναν αξιοπρεπή μισθό, ενώ από την άλλη πλευρά, τα συνδικάτα αδυνατούν να προστατεύσουν το εισόδημα των εργαζομένων, όπως γνωρίζουμε πολύ καλά από την εμπειρία μας.

Μπορούν να αντληθούν πόροι για το βασικό εισόδημα μέσω της αναδιάρθρωσης του φορολογικού συστήματος με έναν πιθανό φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας κ.ο.κ.

O κος Δημουλάς προτείνει βασικό εισόδημα 300-350 ευρώ το μήνα το οποίο θα είναι

Οικονομικά εφικτό
Καθώς τα κράτη διαθέτουν πολύ μεγάλες χρηματοδοτικές δυνατότητες.
Ως αξιοπρεπή αφετηρία των νέων | για την ανεξαρτητοποίηση | και αντιμετώπιση brain drain
To βασικό εισόδημα θα αυξήσει την διαπραγματευτική δύναμη των επισφαλώς εργαζόμενων όπως και την δύναμη των συνδικάτων
Συμβάλλει στην ανεξαρτησία των γυναικών / μειώνει την φτώχεια και διευρύνει την κοινωνική δικαιοσύνη

(β) Ο δεύτερος ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο Άγγελος Στεργίου, Καθηγητής Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλισης, στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με τίτλο εισήγησης Από το ελάχιστο στο βασικό εισόδημα: μια χρήσιμη ουτοπία για την εργασία

Σύμφωνα με τον κύριο Στεργίου το βασικό εισόδημα αποτελεί μια ιδέα με μακρά πορεία

Προϋποθέτει να ρυθμίσουμε βασικούς παράγοντες της κοινωνίας: τι είναι εργασία, τι είναι Ευρώπη (;)
Το βασικό εισόδημα ενσωματώνει πολλές ιδεολογίες, πολλές αντικρουόμενες απόψεις, πολλές αφετηρίες
Δόθηκε νέα επικαιρότητα στο ζήτημα καθώς μεσολάβησε η πανδημία
Το Βασικό εισόδημα ως μία μορφή κινήματος
Πάθος-ουτοπία / πάθος για την ισότητα που αποκτά τον χαρακτήρα αναγκαιότητας

— Για την επιβίωση της γης/πλανήτη απαιτούνται

(α) προστασία του περιβάλλοντος

(β) βασικό εισόδημα / εισόδημα ύπαρξης / εισόδημα του πολίτη

Ελευθερία, ισότητα και ασφάλεια για τα άτομα / Gorz Andre

Mε την πανδημία εμφανίζεται ως αναγκαιότητα για το μέλλον, καθώς βιώσαμε την υποστήριξη του εισοδήματος από τις κυβερνήσεις κατά την διάρκεια της πανδημίας

Η πανδημία οδήγησε σε κρίση τα βισμαρκιανά συστήματα που στηρίζονται στην κουλτούρα της εργασίας. Επιπρόσθετα, οι προνοιακοί μηχανισμοί είναι ανεπαρκείς.

Η κρίση της πανδημίας απαιτεί

– Πιο αναδιανεμητικούς μηχανισμούς όπως το βασικό εισόδημα

– Ανατρεπτικές ιδέες

– Βάσει της προσέγγισης της κοινωνίας του ρίσκου από τον Ulrich Beck η πανδημία οδηγεί σε ριζική αβεβαιότητα (κοινωνικο-οικονομικών διαστάσεων)

– Κατηγορία εργαζομένων («θάλαμος αναμονής») / Μη έγκαιρη προσαρμογή των συστημάτων

Στο μέλλον θα βιώσουμε μία σειρά (νέων) κρίσεων. Θα απαιτηθούν μηχανισμοί αντι-σοκ όπως το βασικό εισόδημα. Η ευαλωτότητα γίνεται κανονικότητα.

Ορισμένες φορές υπάρχει σύγχυση ανάμεσα σε ελάχιστο και βασικό εισόδημα. Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα όμως αποτελεί ένα social safety net για την καταπολέμηση της ακραίας φτώχειας. Το βασικό εισόδημα δεν έχει προϋποθέσεις.

Αποτελεί μία αλλαγή πλεύσης στην κοινωνική πολιτική μέσω της ισόρροπης αξιοποίησης πόρων και την δίκαιη κατανομή του πλούτου. Ένας κληρονομημένος πλούτος που ανήκει σε όλους.

Θα απαιτήσει μία σειρά από αλλαγές

(α) πώς βλέπουμε την εργασία, τους μετανάστες, την Ευρώπη

(β) πώς σχετικοποιούμε το απροϋπόθετο

(γ) εργασία ως ακρογωνιαίος λίθος ενσωμάτωσης. Ποιο ρόλο θα έχει η εργασία; Όχι μία κοινωνία χωρίς εργασία, αλλά μία επαναδιατυπωμένη μορφή εργασίας.

Αποσύνδεση της εργασίας από την αγοραία της μορφή

Amartya Sen | capability approach

Η εργασία θα πρέπει να συνδεθεί με το βασικό εισόδημα. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να έχουμε μία επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής ιδέας μέσω της συμμετοχής της όχι μόνο σε πιθανή έκδοση Οδηγίας αλλά και στην χρηματοδότηση

(γ) Ο τρίτος ομιλητής της διαδικτυακής εκδήλωσης ήταν ο Δημήτρης Καρέλλας, Πολιτικός επιστήμονας, πρώην Γ.Γ. Πρόνοιας/ Κοινωνικής Αλληλεγγύης με τίτλο εισήγησης Μια πρόταση για βασικό εισόδημα στην Ελλάδα

Δύο εκθέσεις του έχουν δημοσιοποιηθεί με αντικείμενο μελέτης το βασικό εισόδημα

1) Τι θέλει να είναι το βασικό εισόδημα

2) Τι μπορεί να είναι το βασικό εισόδημα

Αρχές του βασικού εισοδήματος στην Ελλάδα σύμφωνα με τον κύριο Καρέλλα.

Το σύστημα κοινωνικής προστασίας είναι δομημένο ως εξής:

– Καθολικό σύστημα υγείας

– Κατηγορικό καθολικό σύστημα εκπαίδευσης

– Καθολικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης

Κράτος πρόνοιας | από 1981 και μετά στην Ελλάδα

Το Νοτιοευρωπαϊκό μοντέλο χαρακτηρίζεται από ένα μοντέλο οικογένειας διαφορετικό από το βορειοευρωπαϊκό μοντέλο που εξηγεί το έλλειμμα οικογενειακών πολιτικών και έχει άλλα χαρακτηριστικά από σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο κοινωνικής πρόνοιας.

Η στρατηγική καταπολέμησης της φτώχειας δεν ακολουθήθηκε από συνεκτικές πολιτικές.

Σύμφωνα με τον κύριο Καρέλλα, το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα έχει στόχευση στην ακραία φτώχεια και αποτελεί ένα συγκεκριμένο σχέδιο μείωσης των κονδυλίων της πρόνοιας, για την περικοπή άλλων επιδομάτων όπως και για υποβαθμισμένα επιδόματα και υπηρεσίες.

Στην περίπτωση του Κοινωνικού Εισοδήματος Αλληλεγγύης, από το ποσοστό των ανέργων του ΚΕΑ μόνο 2 κατάφεραν να βρουν θέση στον ιδιωτικό τομέα.

Οι πολιτικές ΣΥΡΙΖΑ για το κράτος πρόνοιας / κοινωνική προστασία

o Καθολική πρόσβαση στην υγεία

o Μέσα μεταφοράς

o Επιδόματα στέγασης

665.000 άτομα ήταν οι δικαιούχοι του ΚΕΑ επί ΣΥΡΙΖΑ

Οι προσπάθειες των νεοφιλελεύθερων αναφορικά με την καθολικότητα επιδομάτων, είναι η παράλληλη μη-πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά – υπηρεσίες και κοινωνικά δικαιώματα.

Η καθολικότητα, όμως, είναι υποχρέωση της πολιτείας για την απόλαυση αξιοπρεπών όρων διαβίωσης, για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων, την κατάργηση των διακρίσεων, όπως και στην περίπτωση των προσφύγων-μεταναστών.

Μία βασική ένσταση του κυρίου Καρέλλα σε σχέση με την χρηματική μορφή του βασικού εισοδήματος είναι η αναπαραγωγή του συστήματος μέσω της εμπορευματοποίησης των πάντων, όπως και η δημιουργία περιθωρίων για απλήρωτη εργασία αν είναι μικρό το επίδομα.

Επίσης, ελλοχεύει ο κίνδυνος αποεπένδυσης από τα δημόσια συστήματα. Θα παρασχεθεί, έτσι, χρήμα προς ανθρώπους για αγορά υπηρεσιών από ιδιώτες ή δημόσιες υποβαθμισμένες υπηρεσίες

Η επένδυση 1 ευρώ σε είδος, σύμφωνα με μελέτες, οδηγεί σε 1,44 ευρώ μεγέθυνση του ΑΕΠ.

Επίσης, πώς μπορεί να θεσμοθετηθεί στην Ελλάδα όταν το ποσοστό της φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού είναι στο 30%, η σχετική φτώχεια στο 18%, η παιδική φτώχεια στο 21%, και η ανεργία στο 15,8 %;

Πώς μπορεί να χρηματοδοτηθεί στην Ελλάδα με 6,5 εκατομμύρια δικαιούχους; Μέσω τη αναδιάρθρωσης του κρατικού προϋπολογισμού ή του φορολογικού συστήματος;

Καθολικότητα | βασικό εισόδημα

Αντίθετα προτείνεται πιλοτικά ως κατηγορικό – προτείνεται η θεσμοθέτηση σε μία ομάδα εφαρμογής, που θα οδηγήσει και σε καλύτερη μέτρηση και αξιολόγηση.

— Το ποσό που προτείνεται είναι 400 ευρώ μηνιαίως, προς την πολλαπλά πληττόμενη κοινωνική ομάδα των νέων άνω των 18 ετών με ολοκληρωμένες σπουδές. Αποτελεί ένα μέτρο που θα ωφελήσει και στην συγκράτηση του brain-drain.

19-25 ετών 110.000 – 150.000 άτομα / 78.000 είναι οι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Αναζήτηση δίκαιου φορολογικού συστήματος

Ατομικά δικαιώματα νέοι, μειονότητες, γυναίκες – για την απλήρωτη φροντίδα στην οικία

Σε συνδυασμό με την στήριξη του δημόσιου συστήματος πρόνοιας / με χειραφετητική διάσταση

(δ) Η κα Όλγα Πατεράκη, τελευταία εισηγήτρια της εκδήλωσης, αναφέρθηκε στην Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για το Βασικό Εισόδημα.

Σε 1 χρόνο απαιτούνται

1 εκατομμύριο υπογραφές
7 χώρες με ελάχιστο αριθμό υπογραφών
Ελλάδα 14.805 υπογραφές

Ξεκίνησε 25 Σεπτεμβρίου 2020 και έλαβε παράταση λόγω της πανδημίας ως τις 25 Μαρτίου 2022

Η πρωτοβουλία ζητάει να “περάσουμε” σε ένα κράτος χειραφέτησης.

(1) Καθολικό

(2) Εξατομικευμένο

(3) Άνευ όρων

(4) Επαρκές -> πάνω από το επίπεδο κινδύνου φτώχειας

Καλάθι αξιοπρεπούς διαβίωσης με υλική ασφάλεια για την πλήρη συμμετοχή στην κοινωνία

Ως τώρα, έχουν συγκεντρωθεί 120.000 υπογραφές από όλη την Ε.Ε. και από τις 27 χώρες ενώ με 7.760 υπογραφές η Ελλάδα βρίσκεται στην 3η θέση.

Η πανδημία ενέτεινε τις διεκδικήσεις για το βασικό εισόδημα. Για παράδειγμα, η Avaaz πραγματοποίησε εκστρατεία για βασικό/έκτακτο εισόδημα πανδημίας.

— Το βασικό εισόδημα άνευ όρων είναι ανθρώπινο δικαίωμα. Αποτελεί Βασικό εισόδημα Διαβίωσης για την ελευθερία στις επιλογές τρόπων ζωής.

Ο Guy Standing το χαρακτηρίζει ως μέτρο κοινωνικής δικαιοσύνης στα πλαίσια του δίπολου πλουτοκρατία εναντίον πρεκαριάτου. Με “βασικό ερώτημα”: τι θα έκανες αν το εισόδημά σου ήταν εξασφαλισμένο;

***

Ερωτήματα – Συζήτηση

Κατά το τέλος των εισηγήσεων τέθηκαν ερωτήματα προς τους εισηγητές και την εισηγήτρια. Ένα βασικό ερώτημα που τέθηκε ήταν αν το ποσό 300-350 ευρώ ανά μήνα είναι επαρκές, και ειδικότερα αν το εκλάβουμε ως εισόδημα χειραφέτηση και ανεξαρτησίας. Επιπρόσθετα, οι ομιλητές ερωτήθηκαν ποιες θα πρέπει να είναι οι αλλαγές των προτεραιοτήτων ή/και επανεξέταση των αναγκών.

Ο κος Δημουλάς τοποθετήθηκε αναφέροντας πώς το βασικό εισόδημα συνιστά πρωταρχικό μηχανισμό κοινωνικής συνύπαρξης και όχι μηχανισμό αναδιανομής. Είναι μία στοιχειώδης αφετηρία κοινωνικής συνύπαρξης, Θα πρέπει να είναι ρεαλιστικό και όχι εντελώς ουτοπικό για το μέλλον, για να θεσμοθετηθεί. Ακόμη, δεν αναιρεί άλλα επιδόματα και την πρόσβαση στα δημόσια συστήματα.

Θα απαιτήσει περίπου 40-44 δις ευρώ το έτος ενώ ταυτόχρονα η παραγωγή του συνολικού πλούτου ανέρχεται σε 184 δις ευρώ.

Προτάσεις για αποτελεσματική θεσμοθέτηση, σύμφωνα με τον κο Δημουλά: