Νέες τεχνολογίες και κοινωνική ευημερία, μέρος Β΄: Βασικό εισόδημα του πολίτη

Ποιο θα είναι το ύψος του; Ποιες παροχές έρχεται να αντικαταστήσει;

Ματσίγκας Παναγιώτης,

απόφοιτος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου

Στο προηγούμενο μέρος έγινε μία αναφορά των θετικών και των αρνητικών της εισαγωγής νέων τεχνολογιών στην εργασία. Συμπέρασμα του κειμένου ήταν πως χωρίς την απαραίτητη κρατική ή συνδικαλιστική ρύθμιση του ωραρίου εργασίας και του μισθού, αλλά και χωρίς την ποιοτική κατάρτιση των εργαζομένων τόσο από την πλευρά της πολιτείας, όσο και από την πλευρά των ίδιων των επιχειρήσεων, το αποτέλεσμα θα είναι η αύξηση των ανισοτήτων και η μείωση των αμοιβών των εργαζομένων.

Στο κείμενο υπήρξε όμως και μία σαφής παραδοχή πως ένα μέρος της εργασίας θα αυτοματοποιηθεί. Αν αυτό βέβαια συνδυαστεί και με το γεγονός πως η ανεργία είναι εγγενές στοιχείο του καπιταλιστικού συστήματος, η τεχνολογία θα οδηγήσει ένα κομμάτι του εργατικού δυναμικού στην ανεργία.

Αυτό, αν συνδυαστεί με τη δεδομένη αύξηση της προσφοράς των αγαθών λόγω του εκσυγχρονισμού, προκύπτει ένα πολύ βασικό πρόβλημα: Πώς θα καταναλώνονται τα εμπορεύματα αυτά;

Κατά ένα μέρος, η ζήτηση είναι δυνατό να καλυφθεί από τη βελτίωση των εισοδημάτων και από τις υφιστάμενες κοινωνικές παροχές που εγγυώνται την αναδιανομή ενός ποσοστού του παραγόμενου πλούτου. Ωστόσο, οι κοινωνικές πολιτικές των χωρών έχουν περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό από τις φιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές και με κάθε διακυβέρνηση παρατάξεων που συνεχώς αμφισβητούν τα προγράμματα αυτά, μειώνονται συνεχώς.

Με τη λογική αυτή, είναι σαφές πως είναι εξαιρετικά πιθανό να περνάμε συνεχώς σε οικονομικές κρίσεις υπερσυσσώρευσης εμπορευμάτων τα οποία μένουν αδιάθετα.

Υπάρχει ένα μέτρο κοινωνικής πολιτικής, το οποίο ως πρόταση είναι αρκετά παλιά (από την Ουτοπία του Τόμας Μορ) όμως κερδίζει συνεχώς χώρο στο δημόσιο λόγο τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, υποστηριζόταν και υποστηρίζεται από ανθρώπους διαφορετικής ιδεολογίας. Χαρακτηριστικά είναι τα ονόματα των Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, Ρίτσαρντ Νίξον, Μαρκ Ζάκερμπεργκ, Ήλον Μασκ. Πολλοί από αυτούς είναι από τους μεγαλύτερους επιχειρηματίες στην παγκόσμια οικονομία. Ένας από τους επιχειρηματίες που το υποστηρίζουν διεκδίκησε και την προεδρία των Δημοκρατικών στην Αμερική με βασική εξαγγελία το πρόγραμμα αυτό.

Το μέτρο αυτό είναι το Βασικό Εισόδημα άνευ όρων για όλους τους πολίτες. Φυσικά, ανάμεσα στις φωνές αυτές, υπάρχουν διαφορές, κυρίως, ως προς δύο ζητήματα: Ποιο θα είναι το ύψος του; Ποιες παροχές έρχεται να αντικαταστήσει;

Ορισμένοι φιλελεύθεροι υποστηρίζουν πως το εισόδημα αυτό πρέπει να είναι χαμηλό και να αρκεί για την κάλυψη των βασικών αναγκών των πολιτών. Επίσης, πρέπει να έρθει να αντικαταστήσει το σύνολο των κοινωνικών παροχών. Πολλοί από αυτούς προτείνουν παραλλαγές του προγράμματος αυτού, όπως είναι ο Αρνητικός Φόρος Εισοδήματος (ο οποίος θυμίζει περισσότερο το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα).

Πολλοί προοδευτικοί υποστηρίζουν πως το επίδομα αυτό πρέπει να είναι πιο υψηλό και να αντικαταστήσει μόνο τις χρηματικές παροχές που βρίσκονται κάτω από το ύψος του, με παράλληλη διατήρηση του κορμού των υφιστάμενων κοινωνικών παροχών, ενώ, κάποιοι το προχωρούν ένα βήμα παραπέρα μην επιθυμώντας την κατάργηση οποιασδήποτε κοινωνικής παροχής και θέλοντας το Βασικό Εισόδημα να είναι ένα επιπλέον πρόγραμμα. Βλέπουν στη φιλελεύθερη πρόταση ένα προκάλυμμα μείωσης της κοινωνικής προστασίας.

Υπάρχει ωστόσο μία κοινή βάση στις προσεγγίσεις αυτές. Η βάση είναι η εξάλειψη της ακραίας φτώχειας και η ενίσχυση της κατανάλωσης παράλληλα με τη διατήρηση του κινήτρου για εργασία. Από τη στιγμή που το Βασικό Εισόδημα είναι άνευ όρων, δεν αφαιρείται με την εύρεση εργασίας, αλλά αντίθετα με την εργασία η εισοδηματική κατάσταση βελτιώνεται.

Το κυριότερο πρόβλημα είναι η εύρεση των χρηματικών πόρων. Έχουν προταθεί πολλές εναλλακτικές. Από την αύξηση της φορολογίας και την κατάργηση των χαμηλών κοινωνικών παροχών, στην επιβολή φόρου κατανάλωσης ή την καταβολή του με τη μορφή κοινωνικού μερίσματος στα μεγάλα κέρδη του κεφαλαίου ειδικά σε εταιρίες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της τεχνολογίας και αξιοποιούν δημόσιο χρήμα.

Αν λάβουμε υπόψη μας και τα μεγάλα χρηματοδοτικά πακέτα που δόθηκαν στην περίοδο της κρίσης που διανύουμε, φαίνεται να πλησιάζουμε αρκετά κοντά στην εύρεση των απαιτούμενων χρημάτων για ένα Βασικό Εισόδημα στο ύψος του ποσού που προστατεύει από την ακραία φτώχεια και καλύπτει τις βασικές ανάγκες, χωρίς να καταργεί τον κορμό των κοινωνικών παροχών (πχ ΕΣΥ, επιδόματα αναπηρίας κτλ) γυρνώντας τον τροχό της ιστορίας προς τα πίσω. Δηλαδή, για μία συμβιβαστική πρόταση μεταξύ των δύο προσεγγίσεων, όπως την προτείνουν πολλοί. Ίσως όχι τώρα, αλλά στο άμεσο μέλλον.

Τα οφέλη της εφαρμογής ενός τέτοιου προγράμματος είναι πολλαπλά, Φαίνεται να προσφέρει μία σχετικά επαρκή κάλυψη στην εποχή των διαρκώς μεταβαλλόμενων συσχετισμών, προκειμένου οι βασικές για την επιβίωση ανάγκες να καλύπτονται και παράλληλα συμβάλλει στην κατανάλωση των παραγόμενων προϊόντων. Είναι απλό στο σχεδιασμό και στην εφαρμογή με σχεδόν μηδενική γραφειοκρατία και βοηθά το σύνολο των πολιτών.

Ακόμα, μπορεί να κινητοποιήσει τους ανθρώπους που επιθυμούν να εργαστούν σε επαγγέλματα που μπορεί να μην προσφέρουν άμεσο κέρδος (πχ ζωγραφική, συγγραφή), αλλά προάγουν τον πολιτισμό σε μία κοινωνία.

Υπάρχει επίσης ένα ακόμη πολύ σημαντικό όφελος για το λαό, το οποίο αγγίζει την ουσία του κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Ο καπιταλισμός βασίζεται στην απειλή. Δηλαδή, αν κάποιος δε δουλέψει με τους όρους της αγοράς, απειλείται από το ίδιο το σύστημα να καταδικαστεί σε κατάσταση ακραίας φτώχειας. Έτσι, δέχεται τους όρους και τις προϋποθέσεις που του επιβάλλουν.

Αν όμως, παράλληλα με τις κοινωνικές παροχές που λαμβάνει, δηλαδή την υγεία, την ασφάλιση, την εκπαίδευση, και την πρόνοια (αφού το Βασικό Εισόδημα πρέπει να αντικαταστήσει μόνο τα πιο χαμηλά από αυτό επιδόματα, όχι όλα), διαθέτει και ένα εισόδημα που του επιτρέπει να εξασφαλίζει την επιβίωσή του, έχει στα χέρια του ένα όπλο ενάντια στον εκβιασμό και την εκμετάλλευση. Μπορεί έτσι να διαπραγματευθεί καλύτερους εργασιακούς όρους.

Διαβάστε Επίσης Δέκα Βασικά Στοιχεία για τα 10χρονα Κορίτσια - Infographic

Συμπέρασμα

Το Βασικό Εισόδημα ίσως αποτελέσει το κύριο πεδίο συζήτησης στην κοινωνική πολιτική τα επόμενα χρόνια. Είναι ένα πρόγραμμα στο οποίο βλέπουμε ισχυρές βάσεις συνεννόησης των ολότελα διαφορετικών ιδεολογικών κατευθύνσεων, φυσικά για ξεχωριστούς λόγους και με διαφορετικούς όρους.

Υπάρχει, λοιπόν, μία ισχυρή βάση για να υπάρξει σύγκλιση και να εφαρμοστεί το πρόγραμμα αυτό. Η τελική συμφωνία θα είναι, πιθανότατα, κάτι πολύ κοντινό στη μέση λύση που προτείνεται.

Αν υπάρξει αποτελεσματική υπεράσπιση των κοινωνικών κεκτημένων στα εργασιακά και στο κοινωνικό κράτος και δε σταθεί το επίδομα αυτό αφορμή για ένα τεράστιο πισωγύρισμα, τότε το Βασικό Άνευ Όρων Εισόδημα σε κάθε πολίτη ατομικά, μπορεί να αποτελέσει ένα τεράστιο όπλο απέναντι στην ακραία φτώχεια. Σημαντικό είναι να μην προκύψει, όσο γίνεται, από τη φορολογία, αλλά από τα υπέρ-κέρδη.

Κατά πάσα πιθανότητα δεν έχει έρθει ακόμα η στιγμή για την υλοποίησή του. Τα δεδομένα όμως δείχνουν ότι αυτή μπορεί να μην είναι και τόσο μακριά.

*Ευχαριστώ τον καθηγητή του τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, δρ. Δημουλά Κωνσταντίνο για την υπόδειξη του Basicincome.com, δίχως τα στοιχεία του οποίου δε θα ήταν δυνατό να γραφτεί το παρόν κείμενο.