Δρ. Βασίλης Λίτσκας1, Καθηγ. Γιάννης Βογιατζάκης1,2, Καθηγ. Θανάσης Χατζηλάκος3
Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, ερευνητικό έργο WaSec
1 Εργαστήριο Διαχείρισης Χερσαίων Οικοσυστημάτων, ΑΠΚΥ
2 Μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Διαχείριση και Προστασία Περιβάλλοντος», ΑΠΚΥ
3 Εργαστήριο Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας, ΑΠΚΥ
Κλιματική αλλαγή και Ανατολική Μεσόγειος
Τις τελευταίες εβδομάδες, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ανθρώπινη ευημερία είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Στα Μέσα ενημέρωσης/κοινωνικής δικτύωσης προβάλλονται εικόνες πλημμυρισμένων πόλεων (π.χ. σε Γερμανία, Πολωνία, Βέλγιο, Κίνα), μέγα-πυρκαγιών στις Μεσογειακές περιοχές (βλ. Ελλάδα, Κύπρος, Ιταλία, Ισπανία, Τουρκία), εικόνες από το λιώσιμο των πάγων στους πόλους, αλλά και κορυφαίων αθλητών στους Ολυμπιακούς αγώνες του Τόκιο που αδυνατούν να συνεχίσουν λόγω των υψηλών τιμών θερμοκρασίας και υγρασίας. Ανάμεσα στις δηλώσεις των ειδικών επιστημόνων αυτό το διάστημα, δύο είναι ίσως οι πιο ανησυχητικές: 1) η παραδοχή ότι οι ισχύουσες υποδομές (λ.χ. κοίτες ρεμάτων-ποταμών/δίκτυο συλλογής όμβριων υδάτων) δεν έχουν σχεδιαστεί για να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα, 2) ότι τα μοντέλα προέβλεπαν τις αλλαγές αυτές στις καιρικές συνθήκες (αύξηση της έντασης) … αλλά για το 2040!
Είναι σχετικά εύκολο, σε επίπεδο πλανήτη, να ερμηνευτεί η κλιματική αλλαγή. Πρόκειται ουσιαστικά για την αύξηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου, που οδηγεί σε συγκράτηση της γήινης ακτινοβολίας (ενέργειας) και παγίδευσή της στα κατώτερα στρώματα, με συνέπεια την αύξηση της θερμοκρασίας. Περισσότερη ενέργεια συνεπάγεται εντονότερη εξάτμιση νερού, εντονότερα καιρικά φαινόμενα, αλλά και αυξημένες θερμοκρασίες. Τα εργαλεία που διαθέτουμε παρόλα αυτά για τις προβλέψεις του καιρού, ειδικά σε τοπικό επίπεδο (μικροκλίμα) δεν μας επιτρέπουν να εντοπίσουμε έγκαιρα και να προειδοποιήσουμε για ακραία φαινόμενα, όπως αυτά που βιώνουμε, σε μεγάλη κλίμακα, το φετινό καλοκαίρι.
Σύμφωνα με τα πορίσματα των σχετικών ερευνών, η Ανατολική Μεσόγειος θερμαίνεται 3 φορές πιο γρήγορα από τις υπόλοιπες περιοχές και, μαζί με τις περιοχές στον αρκτικό κύκλο, αποτελούν περιοχές “hot spots” ως προς την εκδήλωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Αυτές οι επιπτώσεις γίνονται ήδη αισθητές στις χώρες της περιοχής (π.χ. Κύπρος, Ν. Τουρκία, Ιορδανία, Παλαιστίνη). Στην Κύπρο, ζήσαμε την καταστροφική πυρκαγιά στις περιοχές της ορεινής Λάρνακας. Σημαντικά προβλήματα από πυρκαγιές έχουμε στην Ελλάδα (Αττική, Πελοπόννησος, Εύβοια), στη Ν. Ιταλία και στην Ισπανία. Επιπρόσθετα, η παραγωγή τροφής, οι υποδομές (δίκτυα άρδευσης) και τα οικοσυστήματα (π.χ. ξηρασία/πυρκαγιές) αναμένεται να επηρεαστούν σημαντικά από το φαινόμενο.
Πέραν του επανασχεδιασμού των υποδομών, η πανεπιστημιακού επιπέδου, αλλά και η επαγγελματική εκπαίδευση, θα πρέπει να εμπλουτιστούν, ώστε οι ειδικοί/επαγγελματίες να αποκτήσουν τις απαραίτητες γνώσεις για να μπορούν να συνεισφέρουν στον μετριασμό και στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η πανδημία της νόσου covid-19, που συνεχίζει να δοκιμάζει τις κοινωνίες όλων των χωρών, ανέδειξε και τη σημασία της χρήσης εκπαιδευτικών τεχνικών/τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Καταλήγουμε έτσι στις δράσεις που υλοποιούνται στο ερευνητικό έργο WaSec.
Το έργο WaSec
Το έργο συγχρηματοδοτείται από το πρόγραμμα Erasmus+ της Ε.Ε. (Νοέμβριος 2018-Νοέμβριος 2021) και έχει ως κύριο στόχο τη δημιουργία καινοτόμου εκπαιδευτικού υλικού και την εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων διδασκαλίας (π.χ. εξ αποστάσεως) σε θέματα διαχείρισης του νερού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Η κοινοπραξία συμπεριλαμβάνει 13 εταίρους από την ΕΕ, την Παλαιστίνη και την Ιορδανία (βλ. http://wasec.just.edu.jo/Pages/default.aspx).
Στο πλαίσιο υλοποίησης του έργου σχεδιάστηκε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα “WaSec – Enhancing Water Security and Socio-economic Development in the Eastern Mediterranean under Climate Change”, η λειτουργία του οποίου θα ξεκινήσει το φθινοπωρινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 2021-2022 και θα προσφέρεται από κοινού στα πανεπιστήμια Palestine Technical University – Kadoorie και Al Quds University της Παλαιστίνης. Αξιοποιώντας υλικό από την Ανατολική Μεσόγειο και με έμφαση τις ιδιαιτερότητες της περιοχής, το πρόγραμμα περιλαμβάνει θεματικές ενότητες με αντικείμενα όπως 1) ποιότητα νερού, 2) ολοκληρωμένη διαχείριση νερού/ενέργειας και η βιώσιμη παραγωγή τροφής, 3) αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών, 4) πολιτικές για το νερό και τους φυσικούς πόρους σε διασυνοριακό επίπεδο, 5) επιστήμη της κλιματικής αλλαγής και 6) οικονομικές πτυχές στη διαχείριση των φυσικών πόρων και συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών για την επίλυση σύνθετων προβλημάτων. Να σημειωθεί ότι, για την επιλογή των θεματικών ενοτήτων προηγήθηκε ανασκόπηση προσφερόμενων σχετικών προγραμμάτων/μαθημάτων από πανεπιστήμια της ΕΕ και της Μ. Ανατολής και συλλογή δεδομένων με τη χρήση ερωτηματολογίων από αυτά τα, καθώς και από ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς (για τις ανάγκες τους σε δεξιότητες/γνώσεις). Επιπλέον, για την αξιολόγηση και βελτίωση του εκπαιδευτικού υλικού, διεξάγονται δοκιμαστικά εργαστήρια με τη συμμετοχή φοιτητών και εκπροσώπων των χωρών των εταίρων του έργου. Πέραν των 150 ατόμων από 6 χώρες έχουν ήδη συμμετάσχει σε αυτά.
Το Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΑΠΚΥ) συμμετέχει ενεργά στο έργο WaSec, παρέχοντας την τεχνογνωσία για τη δημιουργία του μεταπτυχιακού προγράμματος, προσαρμοσμένου στις απαιτήσεις της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, αλλά και υποστήριξη στη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού σε αντικείμενα όπως η αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων και η αποτίμηση των οικοσυστημικών υπηρεσιών.
