Εισαγωγή του βιβλίου
“Δυτική Αττική – Θεσμικές, Αναπτυξιακές και Κοινωνικές Όψεις”
Μπουρίκος Δημήτρης
Η περιοχή της Δυτικής Αττικής[1] αποτελεί το χωρικό πεδίο συμπύκνωσης της δυναμικής και των επιπτώσεων της παραγωγικής και κοινωνικής αναδιάρθρωσης που συντελείται στη χώρα μας από τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Αποβιομηχάνιση, άναρχη οικιστική ανάπτυξη, φτωχοποίηση και περιθωριοποίηση, διάσπαση της κοινωνικής συνοχής, άνοδος της ακροδεξιάς ατζέντας, εκλογική παρουσία του νεοναζιστικού μορφώματος, ακραία περιβαλλοντική υποβάθμιση και υπονόμευση της βιωσιμότητας, αδυναμία προστασίας των όποιων υπαρκτών πλουτοπαραγωγικών πόρων στη βάση της αειφορίας, κοινωνικοί και χωρικοί διαχωρισμοί, ενδοπεριφερειακές ανισότητες. Η χρεοκοπία της χώρας απλώς επιτάχυνε με τρομακτικό ρυθμό όλες αυτές τις δυνάμεις, αφήνοντας τεράστια ελλείμματα υποδομών, κοινωνικών δομών και απασχόλησης για τη Δυτική Αττική αλλά και εμπεδώνοντας ακόμα περισσότερο την αντίληψη ότι η Δυτική Αττική αποτελεί την «πίσω αυλή» όλης της Αττικής και ως εκ τούτου εκεί πρέπει και να παραμείνουν και να συγκεντρωθούν οχλούσες δραστηριότητες με τεράστιο αρνητικό οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Η υφιστάμενη κατάσταση στη Δυτική Αττική δεν είναι ανεξάρτητη της πολιτικής και διοικητικής πορείας της. Η μετάβαση από την κρατική Νομαρχία στη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δυτικής Αττικής το 1994 δημιούργησε ένα νέο πεδίο δράσης για τη χωρική ενότητα της Δυτικής Αττικής, «άνοιξε» πολιτικές ευκαιρίες για την ανάδειξη του τοπικού δημόσιου συμφέροντος και των τοπικών ζητημάτων σε νομαρχιακό επίπεδο (πχ., απομάκρυνση οχλουσών δραστηριοτήτων) και για πρώτη φορά στην ιστορία της περιοχής άρχισε να οικοδομείται μια χωρική ατζέντα και μια άλλη πρόταση για τη Δυτική Αττική (πχ., τουριστική αξιοποίηση, προώθηση χωροταξικών και πολεοδομικών παρεμβάσεων, υποδομές μεταφορών-συγκοινωνιών). Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δυτικής Αττικής διέθετε δικές τις αυτοτελείς υπηρεσίες, προϋπολογισμό, πρόγραμμα τεχνικών έργων και δράσεων. Για πρώτη φορά, επίσης, συστηματικά επιχειρήθηκε η παρέμβαση στα ζητήματα των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων της περιοχής (παλιννοστούντες ομογενείς, τσιγγάνοι/Ρομά, μετανάστες) μέσω της ίδρυσης και λειτουργίας της Νομαρχιακής Επιτροπής Λαϊκής Επιμόρφωσης και των προγραμμάτων της (σε αντίστιξη προς την αδιαφορία έως ανοικτά αρνητική στάση των δημοτικών αρχών).
Η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Δυτικής Αττικής, θέτοντας ως στόχο την περιβαλλοντική αποκατάσταση και θωράκιση της περιοχής ως μείζον ζήτημα της συνολικής παραγωγικής και κοινωνικής μετεξέλιξή της, ανέδειξε για πρώτη φορά τη χωρική ατζέντα της περιοχής στο πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης και διαβούλευσης για το νέο ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας- Αττικής με έμφαση στην περιβαλλοντική διάσταση. Η μελέτη για τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής και το οικολογικό αποτύπωμα, απέδειξε και επικύρωσε επιστημονικά ότι η Δυτική Αττική υφίσταται ένα σύνολο οχλουσών δραστηριοτήτων με οικολογικό αποτύπωμα που υπερβαίνει (στο συντηρητικό σενάριο) κατά 24 φορές τη συνολική της έκταση ενώ στο Θριάσιο πεδίο κατά 78 φορές!
Με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» (ν. 3852/2010), άνοιξε ένας νέος κύκλος εξελίξεων για τη Δυτική Αττική τόσο σε νομαρχιακό όσο και σε δημοτικό επίπεδο. Η κατάργηση της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης της Δυτικής Αττικής στέρησε την περιοχή από μια διοικητικά αυτοτελή στήριξη και προώθηση της τοπικής χωρικής ατζέντας. Η δημιουργία της Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής ως μίας εκ των οκτώ (8) Περιφερειακών Ενοτήτων της Αττικής και η πρόβλεψη για άμεσα εκλεγμένο χωρικό Αντιπεριφερειάρχη Δυτικής Αττικής είχε ως αποτέλεσμα την περαιτέρω διοικητική και πολιτική υποβάθμιση της περιοχής παρά τη διατήρηση ενός συνόλου υπηρεσιών στην περιοχή.
Ο ρόλος του άμεσα εκλεγμένου χωρικού Αντιπεριφερειάρχη παρέμεινε ουσιαστικά το μόνο πολιτικό εργαλείο για την προώθηση της χωρικής ατζέντας της Δυτικής Αττικής καθώς οι χωρικοί Αντιπεριφερειάρχες συμμετέχουν στο ανώτατο συλλογικό εκτελεστικό όργανο της Περιφέρειας (Εκτελεστική Επιτροπή) όπου λαμβάνονται ουσιαστικά οι αποφάσεις για μείζονα θέματα, όπως το πρόγραμμα εκτελεστέων έργων της Περιφέρειας και οι επιμέρους στρατηγικές (επιχειρησιακό πρόγραμμα, περιφερειακή στρατηγική για την αντιμετώπιση της φτώχειας και την κοινωνική ένταξη, περιφερειακή στρατηγική για την έξυπνη εξειδίκευση). Επιπρόσθετα, ο άμεσα εκλεγμένος χωρικός Αντιπεριφερειάρχης δύναται ως πολιτική οντότητα να αναδεικνύει και να προωθεί θέματα της περιοχής σε άλλους δημόσιους και κυβερνητικούς φορείς, χωρίς όμως να διαθέτει πια την αναγκαία υπηρεσιακή- διοικητική υποστήριξη των πρώην νομαρχών.
Με το πρόγραμμα «Κλεισθένης 1» (ν. 4555/2017), καταργήθηκε και ο θεσμός του άμεσα εκλεγμένου χωρικού Αντιπεριφερειάρχη, επομένως η Δυτική Αττική αποστερείται και του τελευταίου αιρετού πολιτικού θεσμού στο χωρικό επίπεδό της. Η κατάργηση αυτή αποτυπώνει ευρύτερα την υποβάθμιση των επιμέρους Περιφερειακών Ενοτήτων ως χωρικών ενοτήτων και διοικητικών οντοτήτων, συντείνει στην περαιτέρω ενίσχυση του κέντρου κάθε Περιφέρειας τόσο πολιτικά και διοικητικά όσο και αναπτυξιακά. Ιδιαίτερα στην Περιφέρεια Αττικής, η ύπαρξη εξαιρετικά σημαντικών ενδο-περιφερειακών ανισοτήτων σε επίπεδο χωροταξικό-περιβαλλοντικό, κοινωνικό και οικονομικό και η κυριαρχία μιας ενιαίας χωρικής ατζέντας για όλη την Αττική, θα έχει τραγικές συνέπειες για τις πιο αδύνατες κοινωνικο-οικονομικά, επομένως και πολιτικά, Περιφερειακές Ενότητες. Για παράδειγμα, η διαιώνιση των χωματερών και των ΧΥΤΑ στη Δυτική Αττική προς εξυπηρέτηση του αναποτελεσματικού και μη βιώσιμου τρόπου διαχείρισης των αποβλήτων όλης της Αττικής και της ευρύτερης μητροπολιτικής περιφέρειάς της, η ένταση των χωρικο-κοινωνικών διαχωρισμών με περαιτέρω συγκέντρωση νέων «εκτοπισμένων» κοινωνικών ομάδων από την υπερ-τουριστικοποιημένη Αθήνα και την επέλαση της βραχυχρόνιας μίσθωσης και στις πιο φτωχές περιοχές της Αθήνας.
Την ίδια περίοδο που συντελούνται οι προαναφερθείσες πολιτικο-διοικητικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές, η Δυτική Αττική προβάλει με τα ιδιαίτερα συγκριτικά πλεονεκτήματά της και τον αναξιοποίητο πλούτο της, αλλά αυτά θα τύχουν εκμετάλλευσης όχι με κριτήριο το χωρικό της συμφέρον αλλά το συμφέρον και τις ανάγκες μιας μητροπολιτικής Αττικής του κέντρου. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη του εμπορευματικού σταθμού Θριασίου και των νέων συνδυασμένων μεταφορών είναι πιθανότερο να οδηγήσει σε περαιτέρω υποβάθμιση της Δυτικής Αττικής (περιβαλλοντικά και κοινωνικά) παρά να αποτελέσει μοχλό παραγωγικής ανασυγκρότησης της περιοχής. Η γεωργική γη υψηλής παραγωγικότητας της Μεγαρίδος είναι πιο πιθανό να αξιοποιηθεί ως μελλοντικό απόθεμα γης για την ανάπτυξη εμπορευματικών υποδομών και κέντρων παρά ως πεδίο ανάπτυξης του αγροτοδιατροφικού τομέα και του αγροτουρισμού.
Η περαιτέρω ανάπτυξη της αττικής ακτογραμμής Πειραιά-Σουνίου για την ενίσχυση του τουρισμού της Αττικής είναι πιο πιθανό να οδηγήσει και σε νέα μεταφορά οχλουσών δραστηριοτήτων στην ακτογραμμή της Δυτικής Αττικής (εμπορικοί λιμένες, δίκτυα μεταφοράς καυσίμων, διαχείριση αποβλήτων, νέες μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας) παρά να αποτελέσει κινητήριο μοχλό για την περιβαλλοντική προστασία και αξιοποίηση των παράλιων των Μεγάρων και της Νέας Περάμου. Η αύξηση της ζήτησης για ενέργεια στη μητροπολιτική Αθήνα είναι πιο πιθανό να προκαλέσει περιβαλλοντική υποβάθμιση των ορεινών όγκων της Δυτικής Αττικής μέσω εγκατάστασης αιολικών πάρκων παρά να οδηγήσει στην ενεργειακή «αυτονομία» της Δυτικής Αττικής για τη φιλοπεριβαλλοντική κάλυψη των δικών της αναγκών και των πιο ευάλωτων νοικοκυριών της.
Το 2019 κλείνει ένας πολιτικός-διοικητικός κύκλος για τη Δυτική Αττική (όπως και για κάθε Περιφερειακή Ενότητα της χώρας) λόγω της κατάργησης του θεσμού του άμεσα εκλεγμένου χωρικού αντιπεριφερειάρχη («Κλεισθένης 1», ν.4555/2017). Το χωρικό επίπεδο των πρώην Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων και μετέπειτα Περιφερειακών Ενοτήτων υποβιβάζεται πλέον με το ν. 4555/2017 σε ένα ακόμα «θέμα» στο πλαίσιο αρμοδιοτήτων και διοικητικών οργάνων των Περιφερειών με τους χωρικούς αντιπεριφερειάρχες να διορίζονται πλέον από τον Περιφερειάρχη όπως ακριβώς και οι θεματικοί αντιπεριφερειάρχες. Εκτός της συνεπαγόμενης πολιτικής αποδυνάμωσης των χωρικών Αντιπεριφερειών, αποδυναμώνεται ακόμα περισσότερο ο διοικητικός ρόλος συντονισμού των Δήμων κάθε Περιφερειακής Ενότητας από τον διορισμένο πλέον Αντιπεριφερειάρχη καθώς η εν λόγω υποβάθμιση γίνεται άμεσα αντιληπτή από τους Δημάρχους που διαθέτουν άμεση πολιτική νομιμοποίηση και χωρική τοπική ταυτότητα.
Κάπως έτσι το ενδιάμεσο χωρικό επίπεδο συντονισμού και χάραξης πολιτικών των Περιφερειακών Ενοτήτων αποδυναμώνεται ακόμα περισσότερο. Η ανάθεση από το νομοθέτη και την κεντρική εκτελεστική εξουσία, κατ’ ευθείαν με νόμους και κανονιστικές αποφάσεις, αρμοδιοτήτων και εξουσιών στους χωρικούς Αντιπεριφειάρχες (πχ., πολιτική προστασία) που θα είναι διορισμένοι, στερείται στην πράξη των ανάλογων πολιτικών νομιμοποιήσεων στο αντίστοιχο χωρικό επίπεδο και των αναγκαίων επιχειρησιακών μέσων και ως εκ τούτου οδηγεί σε ένταση και διεύρυνση των φαινομένων έλλειψης συντονισμού και κινητοποίησης των αναγκαίων υλικών και ανθρώπινων πόρων για την εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος σε επίπεδο Περιφερειακών Ενοτήτων.
Ωστόσο, το 2019 συνοδεύεται και από δύο ελπιδοφόρες εξελίξεις για τη Δυτική Αττική, τη δημιουργίας της νέας (τετραεδρικής) εκλογικής περιφέρειας Δυτικής Αττικής για την ανάδειξη βουλευτών (πδ 117/2018) και την ίδρυση του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Αναλυτικότερα, η δημιουργία εκλογικής περιφέρειας ανάδειξης βουλευτών που ταυτίζεται με τα χωρικά όρια της Δυτικής Αττικής (πδ 117/2018) αποτελεί μια εξέλιξη προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή του ν. 4577/2017 για την Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής. Την ίδια στιγμή που υποβαθμίζεται πολιτικο-διοικητικά η Δυτική Αττική ως χωρική Αντιπεριφέρεια, αναβαθμίζεται για πρώτη φορά σε επίπεδο εκλογής βουλευτών συγκροτώντας διακριτή εκλογική περιφέρεια και άρα ευνοώντας σε κοινοβουλευτικό επίπεδο την ανάδειξη μιας χωρικής ατζέντας για τα ζητήματα της περιοχής και την εξέλιξή της.
Η δημιουργία του νέου Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής μπορεί να συμβάλει προς δυο κατευθύνεις υπέρ της περιοχής: Η πρώτη είναι η συμβολή στο χωρικό από-στιγματισμό και η δεύτερη στην ενίσχυση των εκπαιδευτικών και ερευνητικών δραστηριοτήτων του νέου Πανεπιστημίου σε πεδία ενδιαφέροντος των δημοτικών και περιφερειακών αρχών στην περιοχή αλλά και των οικονομικών και παραγωγικών δυνάμεων. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι η Αντιπεριφέρεια Δυτικής Αττικής σύναψε το 2016 προγραμματική σύμβαση με το Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας του τότε ΤΕΙ Αθήνας για τη στήριξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων του Θριασίου, ανοίγοντας έτσι το δρόμο σε μια στρατηγική συνεργασία της περιφερειακής αυτοδιοίκησης και Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής στο πεδίο της κοινωνικής πολιτικής και της κοινοτικής ανάπτυξης, ενώ ο Δήμος Ασπροπύργου προχώρησε σε σύμφωνο συνεργασίας με το νέο Πανεπιστήμιο για τη φιλοξενία στην πόλη του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών, του Τμήματος Μηχανολόγων Μηχανικών, της Σχολής Μηχανικών στα «Βιομηχανικά Συστήματα Πετρελαίου και Φυσικού Αερίου».
Επιπρόσθετα, η ανακήρυξη της Ελευσίνας ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2021 θα μπορούσε να διαδραματίσει υπό συγκεκριμένες πολιτικές και διοικητικές συνθήκες το όχημα ευρύτερης ανασυγκρότησης της Δυτικής Αττικής προς την κατεύθυνση αξιοποίησης του πολιτισμού και της οικονομίας του πολιτισμού και την επίδραση σε μια σειρά πολιτικών προς αναπροσαρμογή σε ένα τέτοιο παραγωγικό πρότυπο αλλά οι πιθανότητες ενός τέτοιου μετασχηματισμού περιορίζονται μάλλον αυστηρά στα όρια του συγκεκριμένου Δήμου.
Φιλοδοξία του παρόντος πονήματος είναι να αναδείξει σημαντικές πτυχές της χωρικής ατζέντας της Δυτικής Αττικής με έμφαση κυρίως στο θεσμικό πεδίο και στο πεδίο των ευρύτερων κοινωνικών θεμάτων (κοινωνική συνοχή, αλληλεγγύη, ισότητα των φύλων, νεολαία, δια βίου μάθηση, δημόσια υγεία) από τη σκοπιά της κοινοτικής εργασίας και της κοινωνικής εργασίας με την κοινότητα. Με αυτό το σκεπτικό, συγκεντρώθηκαν άρθρα, εισηγήσεις και μελέτες του γράφοντος της περιόδου 2014-2019 για επιμέρους ζητήματα της Δυτικής Αττικής: Κάποια από αυτά έχουν δημοσιευτεί στον τύπο (έντυπο και ηλεκτρονικό), σε εξειδικευμένα επιστημονικά ιστολόγια και κάποια άλλα αποτελούν κείμενα εργασίας (working papers), κείμενα πολιτικής (policy papers) και εισηγητικές αναφορές και εκθέσεις (reports) κατά την περίοδο απασχόλησής του στην Περιφερειακή Ενότητα Δυτικής Αττικής.
Τα κείμενα έχουν ταξινομηθεί σε επτά (7) επιμέρους θεματικά κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στις θεσμικές και οργανωτικές όψεις της Δυτικής Αττικής και ειδικότερα στη λειτουργίας της Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής ως ενότητα υπηρεσιών της Περιφέρειας Αττικής από πλευράς αρμοδιοτήτων, την πολύπλοκη και εν τέλει δυσλειτουργική περιφερειοποίηση της χώρας που δημιουργεί όχι μόνο ζητήματα αποτελεσματικότητας και έγκαιρου συντονισμού της διοικητικής δράσης σε περιφερειακό και υπο-περιφερειακό επίπεδο αλλά και δημοκρατικής λογοδοσίας και σύγχυσης των πολιτών, την κριτική αξιολόγηση των προτάσεων της επιτροπής του Υπ. Εσωτερικών για την αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου της τοπικής αυτοδιοίκησης (28.2.2017) από πλευράς χωρικών Αντιπεριφερειών, τη δυναμική πολιτικής και διοικητικής απονεύρωσης της Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής, καθώς και την παρουσίαση μεθοδολογίας αξιολόγησης της μεταρρύθμισης του Κλεισθένη όσον αφορά την περιφερειακή αυτοδιοίκηση.
Η αναπτυξιακή και οικονομική όψη της Δυτικής Αττικής προσεγγίζεται στο δεύτερο κεφάλαιο. Παρουσιάζονται τα βασικά στοιχεία του στρατηγικού σχεδιασμού Δυτική Αττική 2020+ που αποτελεί και τη μοναδική προσπάθεια κατάρτισης ενός στρατηγικού κειμένου για την περιοχή που έχει καταγραφεί στη διοικητική ιστορία της περιοχής, η χωρική και κοινωνική «μεροληψία» του Προγράμματος Εκτελεστέων Έργων της Περιφέρειας Αττικής και η ιδιαίτερη θέση της Δυτικής Αττικής, η κατάσταση των Δήμων της Δυτικής Αττικής συγκριτικά με άλλους Δήμους της Αττικής όσον αφορά τις χρηματοδοτήσεις του προγράμματος «Φιλόδημος», η θέση της Δυτικής Αττικής σχετικά με τη χρηματοδότηση έργων μέσω του ΕΣΠΑ, η διαγνωστική χαρτογράφηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στην περιοχή και κάποια στοιχεία για την απασχόληση στον ιδιωτικό τομέα.
Το τρίτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην εκπαίδευση και τη νεολαία. Η Δυτική Αττική είναι μια περιοχή της χώρας μας με έναν από τους υψηλότερους δείκτες αναλφαβητισμού, σχολικής διαρροής και ταυτόχρονα διαθέτει έναν από τους νεανικότερους πληθυσμούς σε αντίστιξη με τη δημογραφική γήρανση της χώρας. Έτσι στο κεφάλαιο αυτό περιλαμβάνονται δυο διαγνωστικές μελέτες. Η πρώτη αφορά τη σκοπιμότητα ίδρυσης και λειτουργίας Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας για την κάλυψη της περιοχής και την παροχή δεύτερης ευκαιρίας σε όσους δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση να αποκτήσουν απολυτήριο γυμνασίου. Η δεύτερη αφορά τη θέση της Δυτικής Αττικής στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής για την υποστήριξη της νεολαίας 2017-2027 και αντανακλά την προσπάθεια προώθησης μιας χωρικής ατζέντας για την περιοχή στα ζητήματα νέων σε όλα τα επιμέρους θέματα (εκπαίδευση, δια βίου μάθηση, ελεύθερος και δημιουργικός χρόνος, πολυχώροι- κέντρα νεολαίας, πολιτισμός, αθλητισμός).
Το τέταρτο κεφάλαιο καταπιάνεται με το ζωτικό θέμα της κοινωνικής μέριμνας και αλληλεγγύης. Τα επιμέρους κείμενα του κεφαλαίου προσεγγίζουν συνολικά την εξέταση και μελέτη της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης στη Δυτική Αττική, τις περιθωριοποιημένες κοινότητες, την ακραία περιθωριοποίηση, την ανάγκη και μεθοδολογία της επισιτιστικής στήριξης των Δήμων της Δυτικής Αττικής και την ίδρυση και λειτουργία δομής κοινωνικού παντοπωλείου σε περιφερειακό επίπεδο. Η κοινωνική μορφολογία της Δυτικής Αττικής την κατατάσσει σε μια ιδιαίτερα αρνητική θέση συνολικά στην Περιφέρεια Αττικής που πολλές φορές συνοδεύεται από έναν ιδιότυπο χωρικό στιγματισμό με δευτερογενείς δυσμενείς συνέπειες για τους κατοίκους της και την ποιότητα ζωής τους (πχ., αποχώρηση δημόσιων υπηρεσιών, διαιώνιση της υποβάθμισης, «δικαιολόγηση» μεταφοράς οχλουσών δραστηριοτήτων).
Το πέμπτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην ισότητα των φύλων, κομβικό θέμα με ποικίλες επιδράσεις όχι μόνο στις ίδιες τις γυναίκες της Δυτικής Αττικής αλλά και στα παιδιά, την απασχόληση και την κοινωνική συνοχή. Τα επιμέρους κείμενα αναφέρονται στην κατάρτιση σχεδίου δράσης για την ισότητα των φύλων στη Δυτική Αττική, τη χαρτογράφηση των Κέντρων Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών (ΚΔΑΠ) ως θεσμού προώθησης της ισότητας των φύλων στους Δήμους της περιοχής και συγκριτικά σε επίπεδο Περιφέρειας Αττικής καθώς και στην έμφυλη διάσταση της φροντίδας υγείας.
Το έκτο κεφάλαιο αναφέρεται στο εξαιρετικά κρίσιμο για τη Δυτική Αττική, ζήτημα της κοινωνικής ένταξης των τσιγγάνων/Ρομά και των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (ΕΚΟ). Ειδικότερα, τα επιμέρους θέματα που παρουσιάζονται αφορούν τη στήριξη και λογική προσέγγισης της κοινωνικής ένταξης των Ρομά στη Δυτική Αττική σε επίπεδο χωρικής Αντιπεριφέρειας, την ίδρυση και λειτουργία κοινωνικής δομής για τη στήριξη των Ρομά και των ΕΚΟ της περιοχής, την προώθηση εκπαίδευσης των Ρομά στον εθελοντισμό πολιτικής προστασίας, τα ευρήματα για την κατάσταση διαβίωσης με βάση τοπική κοινωνική έρευνα-απογραφή, βασικά στοιχεία στρατηγικής για τη στήριξη των ανθρώπων με αναπηρίες, το φαινόμενο αναλφαβητισμού στην περιοχή και την ανάγκη θεσμών δεύτερης ευκαιρίας καθώς και τις συνέπειες από το φαινόμενο βραχυχρόνιας μίσθωσης (airbnb) ως προς την ανάδυση ενός νέου κύματος «εκτοπισμένων» της πόλης που αναμένεται να αναζητήσουν καταφύγιο στη Δυτική Αττική.
Το τελευταίο κεφάλαιο αποτελείται από μελέτες- άρθρα που αφορούν υγειονομικές όψεις της Δυτικής Αττικής. Η εξαιρετικά τραγική επιβάρυνση της περιοχής με οχλούσες δραστηριότητες (χωματερές, διυλιστήρια, χημικές βιομηχανίες, ναυπηγεία) φαίνεται να αποτυπώνεται στη δυναμική εξέλιξης των θανάτων από νεοπλασίες την περίοδο 1999-2016. Η εξέταση των ανθρωποκτονιών αμφισβητεί το μύθο περί της πιο «εγκληματικής» περιοχής της χώρας (ένδειξη χωρικού στιγματισμού), ενώ ο δείκτης αυτοκτονιών αποτέλεσε πεδίο ανάδειξης της σημαντικής πίεσης και κοινωνικής δυσανεξίας στην περιοχή την περίοδο της πολύπλευρης κρίσης που είχε δυσανάλογα αρνητική επίπτωση στους πιο αδύνατους και πιο φτωχούς.
Τέλος, στο παρόν βιβλίο παρατίθεται κείμενα τεκμηρίωσης σε επιμέρους κεφάλαια προκειμένου να διευκολυνθεί η περαιτέρω μελέτη ζητημάτων και όψεων της Δυτικής Αττικής ως πολιτικής, διοικητικής, οικονομικής και κοινωνικής οντότητας, όπως θεσμικό πλαίσιο, στρατηγικός σχεδιασμός και επιχειρησιακά σχέδια.
Ζεφύρι, 11 Δεκεμβρίου 2019
[1] Στο παρόν πόνημα, η Δυτική Αττική ταυτίζεται χωρικά με την περιοχή της πρώην Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δυτικής Αττικής (1994-2010) και νυν Περιφερειακής Ενότητας Δυτικής Αττικής (2010-) της Περιφέρειας Αττικής που περιλαμβάνει τις επιμέρους περιφέρειες των καλλικρατικών Δήμων Μεγαρέων, Μάνδρας- Ειδυλλίας, Ελευσίνας, Ασπροπύργου και Φυλής. Στη δημόσια σφαίρα, ως «Δυτική Αττική» τιτλοφορείται και αναφέρεται συνήθως το σύνολο της περιοχής δυτικά του Κηφισού ποταμού/Εθνικής Οδού Αθήνας- Λαμίας, τη «δυτική όχθη» της Αττικής.