Βιώνοντας μια ζωφερή πραγματικότητα με τα περιστατικά έμφυλης βίας να παίρνουν ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις, συνομιλήσαμε με τη δικηγόρο του «Κέντρου Διοτίμα» Χαρά Χιόνη-Χότουμαν, για τη διάκριση του όρου “Γυναικοκτονία”, τη στήριξη των θυμάτων έμφυλης βίας και τη συμβολή της νομικής αντιμετώπισης του ζητήματος.
Η γυναικεία μη κυβερνητική οργάνωση «Κέντρο Διοτίμα» αποτελεί ερευνητικό κέντρο εξειδικευμένο σε θέματα φύλου και ισότητας, και πιστοποιημένο Κέντρο Υποστηρικτικών Υπηρεσιών.
- Γυναικοκτονία: Το τελευταίο διάστημα γίνεται όλο και πιο συχνή χρήση του όρου τόσο από το ευρύ κοινό (κυρίως στα social media) όσο και από ορισμένα δημοσιογραφικά μέσα, όμως παράλληλα συνεχίζουν να υπάρχουν αντιδράσεις και παρερμηνείες του. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι ακριβώς σημαίνει, ποια η διαφορά του από την «ανθρωποκτονία» και γιατί είναι σημαντική η διάκριση;
Ο όρος γυναικοκτονία συναντάται για πρώτη φορά το 1992 στο βιβλίο των Russel και Radford. Είναι ένας όρος που χρειαζόταν για να δηλώσει τις δολοφονίες γυναικών που τελούνται επειδή ακριβώς είναι γυναίκες. Εδώ έγκειται η βασική διαφορά της γυναικοκτονίας από την ανθρωποκτονία. Πρόκειται, δηλαδή, για περιπτώσεις που το φύλο του θύματος είναι αυτό που παίζει τον κύριο ρόλο στην τέλεση της πράξης. Ακόμα, η ιδιαίτερη απαξία του αδικήματος αυτού προκύπτει και από το γεγονός πως δεν πρόκειται συνήθως για ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελεί το τελευταίο στάδιο ενός συνεχούς έμφυλης βίας και κακοποίησης.
Συχνά ακούγεται το επιχείρημα ότι η ανθρωποκτονία έχει ένα επαρκές πλαίσιο τιμώρησης και πως δεν είναι αναγκαία η διάκριση. Ορισμένοι δε επικεντρώνονται περισσότερο στη λέξη παρά στην ουσία. Και η ουσία είναι πως η αξιοποίηση του όρου και η συμπερίληψή του στο δίκαιό μας είναι θεμιτή και πολλαπλώς ωφέλιμη. Εκτός των περισσότερο νομικών ζητημάτων που άπτονται στην επιμέτρηση της ποινής και στην αναγνώριση ελαφρυντικών, είναι σημαντική η αξιοποίηση της εκφραστικής δύναμης του όρου. Σε ένα δίκαιο, όπως το ποινικό, οι νομικοί κανόνες αντικατοπτρίζουν μεν τους επικρατούντες κοινωνικούς κανόνες και αξίες αλλά από την άλλη τις διαμορφώνουν και τις επηρεάζουν. Σε μια, λοιπόν, εν τέλει δυναμική και συμβιωτική σχέση μεταξύ ποινικού δικαίου και κοινωνίας είναι εξαιρετικά σημαντικό σε διακηρυκτικό επίπεδο να γίνει σαφές πως αυτές οι συμπεριφορές αναγνωρίζονται και τιμωρούνται ως τέτοιες.
- Τα τελευταία στατιστικά στοιχεία στη χώρα μας είναι δραματικά μιας και από την αρχή του έτους μετράμε ήδη 11 γυναικοκτονίες. Ένα εύλογο ερώτημα που αναδύεται είναι γιατί βλέπουμε κλιμάκωση της έμφυλης βίας στην Ελλάδα; Πιστεύετε πως παίζει ρόλο η δεδομένη κοινωνική/οικονομική κατάσταση της χώρας και ποια η άποψη σας για τα ΜΜΕ; Επηρεάζει ο τρόπος με τον οποίο αναπαράγουν τις συγκεκριμένες ειδήσεις;
Τα τελευταία στοιχεία είναι πράγματι ιδιαίτερα σκληρά. Σε αυτά μάλιστα θα πρέπει να προσθέσουμε και τις περιπτώσεις γυναικών οι οποίες απειλούνται από τους συντρόφους τους ότι θα έχουν την ίδια τύχη με τις γυναίκες που έπεσαν θύματα γυναικοκτονιών. Και αυτή είναι μια πολύ ιδιαίτερη διάσταση αυτών των αδικημάτων, ότι εκτός της ιδιαίτερης απαξίας που οι ίδιες οι συμπεριφορές αυτές φέρουν, λειτουργούν και τρόπον τινά παραδειγματικά φοβίζοντας έναν αόριστο αριθμό γυναικών.
Αναμφισβήτητα η πανδημία του κορωνοϊού συντέλεσε στην αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία αλλά και την εμπειρία του Κέντρου «Διοτίμα», γυναίκες θυματοποιήθηκαν για πρώτη φορά ενώ και πολλές βίωσαν μια επιδείνωση της βίας που υφίσταντο. Στο πλαίσιο αυτό, οι γυναικοκτονίες ως το απώτατο όριο ενός συνεχούς βίας και κακοποίησης είναι λογικό να παρουσιάζουν αύξηση.
Από την άλλη θα μπορούσαμε να πούμε ότι το φαινόμενο έχει πλέον μεγαλύτερη ορατότητα. Τόσο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και στα ΜΜΕ ο όρος έχει αρχίσει να χρησιμοποιείται. Μέχρι προσφάτως και τα στατιστικά στοιχεία ήταν ελλιπή, αλλά και τα ΜΜΕ παρουσίαζαν τέτοια περιστατικά σαν «εγκλήματα πάθους».
- Η συντροφική και ενδοοικογενειακή βία αποτελεί μια από τις πιο συχνές μορφές έμφυλης βίας που οδηγούν σε γυναικοκτονία. Ποιοι παράγοντες μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα μια γυναίκα να πέσει θύμα και με ποιους τρόπους μπορεί να υποστηριχτεί (θύμα ή εν δυνάμει θύμα) τόσο σε ατομικό όσο και συλλογικό επίπεδο;
Η ενδοοικογενειακή βία είτε από σύζυγο είτε από σύντροφο αποτελεί πράγματι αυτό που συνηθέστερα προϋπάρχει μιας γυναικοκτονίας. Οι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν έναν δράστη στο έγκλημα αυτό είναι ποικίλοι και δύσκολα προβλέψιμοι. Αυτό που, ωστόσο, παρατηρείται είναι πως ο κίνδυνος αυξάνεται στη χρονική περίοδο που η γυναίκα αποφασίζει να τερματίσει τη σχέση. Γι’ αυτό και θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην πρόληψη τέτοιων περιστατικών και στην υποστήριξη των θυμάτων. Είναι απαραίτητη η θέσπιση ενός συστήματος εκτίμησης του κινδύνου από τις αρμόδιες αρχές, οι οποίες θα καλούνται να λάβουν άμεσα μέτρα στην περίπτωση που ο κίνδυνος εκτιμάται ότι είναι αυξημένος. Παράλληλα, είναι αναγκαία και η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας συνολικά. Τέλος, είναι απαραίτητη η ενίσχυση των φορέων που παρέχουν υποστήριξη σε θύματα έμφυλης βίας, ώστε να είναι σε θέση να ενδυναμώσουν και να βοηθήσουν όσο το δυνατόν περισσότερες γυναίκες να εκφράσουν και να αντιμετωπίσουν την κακοποίηση που βιώνουν.
- Η δευτερογενής θυματοποίηση των θυμάτων έμφυλης βίας από την κοινωνία, όπως παρατηρείται σε πολλές περιπτώσεις, δείχνει πόσο βαθιά είναι εδραιωμένη η πατριαρχία και τα έμφυλα στερεότυπα. Πόσο εύκολα μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτά και τι ρόλο παίζουν στην αναπαραγωγή πράξεων βίας με βάση το φύλο;
Και στην περίπτωση αυτή φαίνεται πόσο σημαντική είναι η αλλαγή, κυρίως μέσω της εκπαίδευσης αλλά και της επιμόρφωσης ενηλίκων πολιτών, των αναχρονιστικών έμφυλων στερεοτύπων μέσω της καλλιέργειας μιας κουλτούρας μηδενικής ανοχής στην έμφυλη βία, της ανάπτυξης του σεβασμού και της ενσυναίσθησης. Παράλληλα, είναι απαραίτητο να υπάρξει η αναγκαία ευαισθητοποίηση των αρμοδίων αρχών, αστυνομικών αλλά και δικαστικών. Είναι αναγκαίο να εκλείψει η δευτερογενής θυματοποίηση τόσο από την κοινωνία όσο και από το ίδιο το σύστημα απονομής ποινικής δικαιοσύνης, το οποίο συχνά αποθαρρύνει τα θύματα και τα εγκλωβίζει σε κακοποιητικές καταστάσεις.
- Πρόσφατα το Ευρωκοινοβούλιο ζήτησε σε σχετικό ψήφισμα να χαρακτηριστεί η έμφυλη βία ως έγκλημα στο ευρωπαϊκό δίκαιο και φεμινιστικές οργανώσεις στη χώρα μας ζητούν την νομική κατοχύρωση του όρου της γυναικοκτονίας. Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο καλύτερος τρόπος προσέγγισης για τον τερματισμό των γυναικοκτονιών;
Η εξέλιξη αυτή δείχνει πως το φαινόμενο είναι υπαρκτό και απασχολεί την Ένωση. Δεν πρόκειται για «γραφικές» θέσεις αλλά για πραγματικά ζητήματα που απασχολούν πολλά κράτη-μέλη, ενώ παράλληλα αναδεικνύει και τις ανεπάρκειες των εθνικών νομοθεσιών. Αναμφισβήτητα η θέσπιση νομικής βάσης για μια ευρωπαϊκή Οδηγία είναι κάτι που πραγματικά θα συμβάλει τα μέγιστα στην αντιμετώπιση του φαινομένου της έμφυλης βίας. Παρότι η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης έθεσε τα θεμέλια και οδήγησε σε νομοθετικές αλλαγές και στη χώρα μας, μια ευρωπαϊκή Οδηγία πράγματι θα έθετε ελάχιστα πρότυπα και θα συνέβαλε στην υιοθέτηση ελάχιστων ορισμών που θα ίσχυαν σε όλα τα κράτη-μέλη. Αυτό που απαιτείται είναι, λοιπόν, η αναγνώριση του φαινομένου, η σωστή μέτρησή του και εν τέλει ένα συνεκτικό και πλήρες νομοθετικό πλαίσιο αντιμετώπισης.
Το Κέντρο Γυναικείων Μελετών “Διοτίμα” παρέχει μια σειρά από ολοκληρωμένες υπηρεσίες με στόχο τη στήριξη και ενδυνάμωση γυναικών ή ομάδων γυναικών. Όλες οι υπηρεσίες για τις επωφελούμενες είναι δωρεάν. Σε όλα τα στάδια διασφαλίζεται η απόλυτη εμπιστευτικότητα των προσωπικών στοιχείων, καθώς και ο σεβασμός στην ατομική βούληση, τις επιλογές και το βίωμα της κάθε γυναίκας.
Αν είσαι γυναίκα, που έχεις υποστεί έμφυλη βία απευθύνσου άμεσα στο 210-3244380. |
Της Ελένης Τομπέα
socialpolicy.gr
