Βρασίδας Πολυμενάκος
Νομικός, Υποψ. Διδάκτωρ Νομικής ΕΚΠΑ
vpolymenakos@law.uoa.gr
www.researchgate.net/profile/Vrasidas-Polymenakos
www.linkedin.com/in/vrasidas-polymenakos-584174222/
1. Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η ανάδειξη της επικαιρότητας των στόχων της Διακήρυξης της Άλμα-Ατα για την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην Ε.Ε. όχι μόνο λόγω της πρόσφατης πανδημίας αλλά και για την αντιμετώπιση των υγειονομικών και περιβαλλοντικών κινδύνων που απειλούν την ανθρωπότητα.
2. Η υγεία αποτελεί ένα θεμελιώδες δικαίωμα και ίσως το σημαντικότερο έννομο αγαθό για την διασφάλιση όλων των άλλων δικαιωμάτων και αγαθών. Η πρόσφατη υγειονομική κρίση της πανδημίας COVID-19 ανέδειξε το ζήτημα της δυνατότητας ουσιαστικής πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας. Η αδυναμία μεγάλου μέρους του πληθυσμού ακόμη και σε οικονομικά και τεχνολογικά ανεπτυγμένες χώρες να έχει όχι μόνο πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας αλλά και σε ένα υγιεινότερο τρόπο ζωής, ιδιαίτερα σε περιόδους υγειονομικής ή οικονομικής κρίσης, αποκάλυψε την σημασία και αναγκαιότητα μιας αληθινά προσβάσιμης και αποτελεσματικής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.
3. Οι πανδημίες και οι επιδημίες αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ιστορίας. Η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος στον τομέα των θετικών επιστημών και των επιστημών υγείας ενίσχυσε το οπλοστάσιο των κοινωνιών απέναντι σ’ αυτόν τον αόρατο εχθρό που αποκαλείται ασθένεια. Ο όρος υγειονομική κρίση αναφέρεται στην αδυναμία ενός υγειονομικού συστήματος να ανταπεξέλθει στην κάλυψη των υγειονομικών αναγκών του πληθυσμού τον οποίο καλείται να προστατέψει.
4. Μέχρι τις 15 Οκτωβρίου 2021 σε παγκόσμιο επίπεδο ο αριθμός των καταγεγραμμένων κρουσμάτων ήταν 240.862.320. Αντίστοιχα οι παγκοσμίως καταγεγραμμένοι θάνατοι από κορωνοϊό σύμφωνα με τα επίσημα πρόσφατα στατιστικά δεδομένα ήταν 4.905.245. Σύμφωνα με τα ίδια στατιστικά στοιχεία μόνο περίπου το 36,1% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει εμβολιαστεί κατά του κορωνοϊού. Είναι εύλογο ο αριθμός των θυμάτων και των κρουσμάτων COVID-19 να είναι υψηλός σε λιγότερο οικονομικά και τεχνολογικά αναπτυγμένες χώρες. Όμως υπάρχουν και εξαιρέσεις με χώρες που χαρακτηρίζονται από σχετικά υψηλό βιοτικό επίπεδο όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιταλία όπου ο αριθμός των θυμάτων ήταν ιδιαίτερα υψηλός (www.worldometers.info, 2021).
5. Σύμφωνα με το Προοίμιο του Καταστατικού Χάρτη του Π.Ο.Υ. η υγεία είναι η κατάσταση πλήρους σωματικής, νοητικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλά η απουσία κάποιας ασθενείας. Σε αντίθεση με τον ευρύτερο προσδιορισμό για την υγεία του Π.Ο.Υ. η επικρατούσα ελληνική συνταγματική θεωρία για το α. 21 παρ. 3 του Συντ, στο οποίο δεν αναφέρεται ο ορισμός της υγείας, εστιάζει στον αρνητικό στενότερο ορισμό της υγείας ως κατάσταση απουσίας της ασθένειας. Ο όρος δημόσια υγεία σε αντίθεση με τον ορισμό της υγείας είναι ειδικότερη έννοια και συνδέεται με την κοινωνική διάσταση του δικαιώματος της υγείας. Η δημόσια υγεία έχει ως αντικείμενο την συμβίωση των ατόμων και τα προβλήματα που ανακύπτουν στο πλαίσιο της συμβίωσης αυτής. Κατά μια άποψη δημόσια υγεία είναι το σύνολο κανόνων που αποσκοπεί στην προαγωγή των δικαιωμάτων για την προστασία της υγείας του πληθυσμού (Παπαρηγοπούλου-Πελχιβάνη, 2017; Κρεμαλής , 2011).
6. Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας αποτελεί έναν από τους πυλώνες της προάσπισης της δημόσιας υγείας. Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας έχει σαν στόχο την αντιμετώπιση ζημιών που προκαλούνται στην υγεία από ασθένειες ή ατυχήματα. Μέσω του πρωτοβάθμιου επίπεδου παρέχονται υπηρεσίες προληπτικής, θεραπευτικής και αποθεραπευτικής φροντίδας προκειμένου να καλυφθούν οι άμεσες ανάγκες όλου του πληθυσμού. Ειδικότερα, παρέχεται άμεση και έγκαιρη περίθαλψη αλλά και βραχύχρονη νοσηλεία σε ασθενείς παράλληλα με προληπτικές δράσεις για την αντιμετώπιση μελλοντικών προβλημάτων υγείας του πληθυσμού. Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας σε συνδυασμό με την δευτεροβάθμια φροντίδα υγείας και την τριτοβάθμια φροντίδα υγείας αποτελούν το τοίχος υγειονομικής προστασίας του πληθυσμού στο πλαίσιο του συνταγματικά κατοχυρωμένου υγειονομικού κεκτημένου (Κυριόπουλος Γ. , 2017; Κυριόπουλος, Δημολιάτης, Λαγγάς, & Φιλαλήθης, 2002; Παπαρηγοπούλου-Πελχιβάνη, 2017).
7. Η Διακήρυξη της Άλμα-Ατα υπογράφτηκε στο Διεθνές Συνέδριο για την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στην πόλη Άλματι του Καζακστάν στις 6-12 Σεπτεμβρίου του 1978. Είναι η διακήρυξη που ρύθμισε το περιεχόμενο της υποχρέωσης των κυβερνήσεων να παρέχουν υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας προς όλους τους πολίτες τους. Επίσης η Άλμα-Ατα προσδιορίζει το περιεχόμενο των αρχών που διέπουν την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Ειδικότερα οι αρχές αυτές είναι οι εξής:
- Η υγεία αναφέρεται στην εύρυθμη ψυχική, σωματική και κοινωνική κατάσταση του ατόμου και όχι απλά στην απουσία ασθένειας. Επιβεβαιώνεται δηλαδή ο ορισμός για την υγεία του Π.Ο.Υ.
- Η οικονομική ανισότητα της κατάστασης υγείας μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών αποτελεί ζήτημα για όλες τις χώρες.
- Η προάσπιση και η προστασία της υγείας είναι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη και την βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών.
- Η συμμετοχή των πολιτών ατομικά και κοινωνικά στην οργάνωση και τον σχεδιασμό της Υγείας αποτελεί δικαίωμα και υποχρέωση τους.
- Οι κυβερνήσεις έχουν την υποχρέωση της προστασίας της υγείας των πολιτών. Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας στηρίζεται σε επιστημονικά και κοινωνικά αποδεκτές μεθόδους και τεχνολογίες που προσφέρουν την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας σ’ όλους.
- Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας προσφέρει προληπτική, θεραπευτική και αποθεραπευτική φροντίδα.
Πριν 3 χρόνια περίπου στις 25 με 26 Οκτωβρίου του 2018 στο Παγκόσμιο Διεθνές Συνέδριο για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας στην Αστάνα του Καζακστάν συντάχθηκε η Διακήρυξή της Astana. Η συγκεκριμένη διακήρυξη επαναδιατύπωσε την επιθυμία για την επίτευξη των στόχων της Άλμα-Ατα (www.who.int, 2021).
8. Η Ε.Ε. με τα τέσσερα μέχρι τώρα προγράμματα για την υγεία (2003-2007, 2003-2007, 2014-2020, 2021-2027) επιχείρησε να συντονίσει τις εθνικές πολιτικές για την υγεία λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιομορφίες του κάθε εθνικού συστήματος υγείας αλλά και τα δημοσιονομικά όρια του κάθε κράτους-μέλους. Μ’ αυτή τη λογική ενέτεινε κυρίως την συνεργασία και την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών και όχι την πλήρη εναρμόνιση των πολιτικών για την υγεία. Κάθε πρόγραμμα ουσιαστικά ενίσχυε τον συντονισμό των εθνικών πολιτικών υγείας των κρατών μελών παράλληλα με την διαθέσιμη χρηματοδότηση σ’ αυτά. Το πρόσφατο τέταρτο πρόγραμμα EU4Health 2021-2027 (Regulation (EU) 2021/522) με το αυξημένο όριο χρηματοδότησης στα 5,3 δις ευρώ επιχειρεί όχι μόνο να συντονίσει μια πανευρωπαϊκή πολιτική για την υγεία αλλά και να αντιμετωπίσει την υγειονομική κρίση του κορωνοϊού και τις συνέπειες αυτής. Παρ’ όλα αυτά η ίδια η αντιμετώπιση της πανδημίας αποτέλεσε μια καθαρά εθνική υπόθεση γεγονός που δεν φαίνεται να διαφοροποιείται με την έκδοση του συγκεκριμένου προγράμματος. Κάθε κράτος-μέλος παραμένει ένας «μοναχικός» διαχειριστής της υγειονομικής του κρίσης ενώ το περιθώριο δράσης του προσδιορίζεται από τις δημοσιονομικές του δυνατότητες ανεξάρτητα από την δυνατότητα χρηματοδότησης που έχει (ec.europa.eu, 2021).
9. Συνοψίζοντας αν και έχουν γίνει προσπάθειες στο πλαίσιο της ΕΕ για την δημιουργία μιας ενοποιημένης πολιτικής για την υγεία και έχει αυξηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο η χρηματοδότηση για την υγεία το ζήτημα της επίτευξης των στόχων της Alma-Ata παραμένει επίκαιρο. Οι προσπάθειες της Ε.Ε, για την διασφάλιση της δημόσιας υγείας είναι σημαντικές και αληθινά πρωτοπόρες όμως εγκλωβίζονται στο ρόλο ενός διαχειριστικού και συντονιστικού μηχανισμού ακολουθώντας την λογική του α. 168 της Σ.Λ.Ε.Ε. Η αντιμετώπιση των υγειονομικών κρίσεων δεν είναι απλά ζήτημα οικονομικής χρηματοδότησης και διαχείρισης αλλά ζήτημα ουσιαστικής πολιτικής πρωτοβουλίας για ολοκληρωμένες ευρωπαϊκές πολιτικές υγείας στο πλαίσιο ενίσχυσης του κοινωνικού κράτους και αποτελεσματικής-αποδοτικής διαχείρισης των υλικών πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού στις υπηρεσίες υγείας. Μόνο μέσω αυτής της προσέγγισης είναι δυνατή η αντιμετώπιση όχι μόνο των υγειονομικών κινδύνων της εποχής αλλά και των σύγχρονων περιβαλλοντικών κρίσεων που απειλούν την ανθρώπινη κοινωνία.
Βιβλιογραφία
ec.europa.eu. (2021, 10 15). ec.europa.eu/health. Ανάκτηση 10 15, 2021, από ec.europa.eu/health/funding/eu4health_en: https://ec.europa.eu/health/funding/eu4health_en
https://www.who.int/teams/social-determinants-of-health/declaration-of-alma-ata. (2021, 10 15). www.who.int/teams/social-determinants-of-health. Ανάκτηση 10 15, 2021, από www.who.int/teams/social-determinants-of-health/declaration-of-alma-ata: https://www.who.int/teams/social-determinants-of-health/declaration-of-alma-ata
www.worldometers.info. (2021, 10 15). www.worldometers.info. Ανάκτηση 10 15, 21, από www.worldometers.info/coronavirus/: https://www.worldometers.info/coronavirus/
Κρεμαλής , Κ. (2011). Δίκαιο της Υγείας. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
Κυριόπουλος, Γ. (2017). Υγεία και ιατρική περίθαλψη. Αθήνα: Παπαδόπουλος.
Κυριόπουλος, Γ., Δημολιάτης, Γ., Λαγγάς, Δ., & Φιλαλήθης, Τ. (2002). Η Δημόσια Υγεία στην Ελλάδα. Αθήνα: Θεμέλιο.
Παπαρηγοπούλου-Πελχιβάνη, Π. (2017). Το Δημόσιο Δίκαιο της Υγείας. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
[irp]
Discover more from socialpolicy.gr
Subscribe to get the latest posts sent to your email.