Δημήτρης Καρέλλας*
ΣΠΟΡΑΔΙΚΑ μέχρι τις αρχές της κρίσης του 2008, κατακλυσμιαία με την εμφάνιση της πανδημίας, οι συζητήσεις και η βιβλιογραφία γύρω από το Καθολικό Βασικό Εισόδημα (ΚΒΕ) συνεχίζουν να αυξάνονται. Μαζί τους, αρχίζουν να δημοσιεύονται και οι έρευνες αξιολόγησης των πιο πρόσφατων πιλοτικών εφαρμογών του.
Το ΚΒΕ ή Βασικό Εισόδημα Άνευ Όρων ή απλώς Βασικό Εισόδημα, αναφέρεται σε μια τακτική, περιοδική καταβολή χρημάτων ατομικά σε κάθε άνθρωπο μιας επικράτειας, ανεξάρτητα από ηλικία, καταγωγή, ιθαγένεια, επαγγελματική κατάσταση, οικονομικούς πόρους κ.λπ. Και χωρίς τους συνήθεις όρους και τις προϋποθέσεις που συνοδεύουν τα σημερινά προγράμματα κοινωνικής αρωγής, όπως είναι η υποχρέωση για ενεργητική αναζήτηση θέσεων εργασίας ή για παροχή κοινωφελούς εργασίας. (i)
Από τα παραπάνω, διαφαίνεται ότι το ΚΒΕ δεν είναι κάποιο σχήμα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος ούτε και επίδομα ανεργίας, δεν υποκαθιστά τον βασικό μισθό και, εκτός αν είσαι ο κ. Πισσαρίδης και οι όμοιοί του, δεν προορίζεται να καταργήσει άλλες βασικές κοινωνικές παροχές. Στην πραγματικότητα, βρίσκεται λίγο πιο πέρα από τη «συνήθη» κοινωνική αλληλεγγύη και πολύ εγγύτερα σε ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα, αυτό της αξιοπρεπούς διαβίωσης, όπως προσπάθησε να το περιγράψει ειδικά το άρθρο 25 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1948.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Βασικού Εισοδήματος μπορούν να ανιχνευτούν τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα και η κεντρική ιδέα είναι απλή: ο συνολικά παραγόμενος πλούτος, αποτέλεσμα μόχθου και διανοητικής προσπάθειας της συντριπτικής πλειονότητας της κοινωνίας, οφείλει να επιτρέπει σε όλες και όλους να έχουν πρόσβαση στα βασικά αγαθά. Και είναι φανερό πως όλα τα συστήματα, δημόσια και ιδιωτικά, που οικοδομήθηκαν ανά τους αιώνες για να υλοποιήσουν αυτή την ιδέα απέτυχαν, περισσότερο ή λιγότερο. Με αποκορύφωμα τη σημερινή κατάσταση με τις τεράστιες περιουσίες στα χέρια ενός μικρού ποσοστού πληθυσμού κάθε χώρας καθώς η νεοφιλελεύθερη κοινωνία του 1/3 φτωχών και αποκλεισμένων ανθρώπων στη Δύση τείνει να γίνει 1/2, ενώ στις άλλες χώρες τα πράγματα είναι ήδη εκεί και χειροτερεύουν.
Ακούγονται ήδη οι καγχασμοί: «Σε κάθε άνθρωπο; Και στους εκατομμυριούχους;» Να μια εξαιρετική ευκαιρία να συζητήσουμε για την ακόμα πιο απλή ιδέα που λέγεται δίκαιο και διαφανές φορολογικό σύστημα που θα «βλέπει» τον πραγματικό, συνολικό πλούτο. Σε ένα τέτοιο σύστημα, οι πλούσιοι θα έπρεπε να χρεώνονται πολύ πολύ περισσότερα από όσα θα πιστώνονταν διά του ΚΒΕ. Εκτός κι αν η απόκρυψη πλούτου θεωρείται πια η μοναδική… κανονικότητα.
Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΤΙΡΡΗΣΗ είναι σοβαρότερη: «Δηλαδή, όποιος/α θέλει θα ζει με το Βασικό Εισόδημα χωρίς να προσφέρει;». Κατ’ αρχάς, πρέπει επιτέλους να συμφωνήσουμε ότι το σημερινό επίπεδο του πλούτου των κοινωνιών είναι αποτέλεσμα της συνολικής παραγωγικής διαδικασίας μέχρι σήμερα και, επομένως, δεν σχετίζεται με την εργασία των σημερινών εργαζόμενων. Αρα, όλοι και όλες θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση στον συσσωρευμένο πλούτο σε τεχνολογία, υποδομές, πολιτισμό – πράγμα που σημαίνει τη ριζική αναδιανομή του, ανεξαρτήτως αν κάποιος/α σήμερα εργάζεται ή όχι.
Για όσους/ες αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό το παραπάνω, υπάρχουν και τα πιλοτικά προγράμματα, έστω μερικής εφαρμογής, που αρχίζουν να αξιολογούνται. Όπως εκείνο στην Περιφέρεια Γκιεόνγκ στη Ν. Κορέα περί τη Σεούλ, κάτι σαν την Περιφέρεια Αττικής δίχως την Αθήνα, με πληθυσμό 13,4 εκατομμυρίων. Από τον Απρίλιο 2019 εφαρμόζει το πρόγραμμα «Βασικό Εισόδημα Νεολαίας» που προβλέπει την καταβολή 1.000.000 τοπικού νομίσματος σε τριμηνιαίες δόσεις, για ένα χρόνο, στα άτομα που γίνονται 24 ετών.
ΤΟ ΤΟΠΙΚΟ Ιδρυμα Ερευνών παρουσίασε μια ανάλυση αποτελεσμάτων του προγράμματος τον Δεκέμβριο του 2020 που αφορά 175.000 άτομα κάθε χρόνο μέχρι το 2022. Τα συμπεράσματα; Η ποσοτική έρευνα έδειξε αύξηση ωρών εργασίας, αύξηση δαπανών εκπαίδευσης και αυτο-ενδυνάμωσης, αύξηση ελεύθερου χρόνου για κοινωνικές δραστηριότητες (του εθελοντισμού συμπεριλαμβανομένου), καλύτερη επαφή με την οικογένεια, ενώ επιβεβαιώθηκε η θετική συσχέτιση ανάμεσα στη συχνότητα σωματικής άσκησης και την καλύτερη διατροφή με την ψυχική υγεία.
Η ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ επέτρεψε στους νέους/νέες να δουν καθαρότερα την Κορέα ως μια ανταγωνιστική και άνιση κοινωνία όπου ένα τέτοιο εισόδημα θα έδινε τη δυνατότητα να «ξεκινήσουν ξανά» και να δοκιμάσουν νέα πράγματα δίχως τον φόβο της αποτυχίας!
Κάτι αξιοπρόσεχτο με προφανή πολιτική σημασία: οι συμμετέχοντες στις έρευνες δήλωσαν πως ανακάλυψαν ξανά την περιοχή τους και τους άρεσε που την αναζωογόνησαν καθώς τα χρήματά τους μπορούσαν να δαπανηθούν μόνο στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις εντός της Περιφέρειας που είχαν τζίρο κάτω από 1 δισ. (περίπου 730.000 ευρώ). (ii)
Ένα πραγματικό προς διερεύνηση θέμα, καθώς το Βασικό Εισόδημα Νεολαίας ήταν λιγότερο από το μισό του μέσου κόστους ζωής στην Γκιεόνγκ, είναι το ύψος του ποσού που διασφαλίζει αξιοπρεπή πρόσβαση στα βασικά αγαθά.
* Πολιτικός επιστήμονας – πρώην γενικός γραμματέας Πρόνοιας / Κοιν. Αλληλεγγύης
Αναδημοσίευση από efsyn.gr με άδεια του συγγραφέα
(i) Για περισσότερα βλ. https://basicincome.org/about-basic-income/
Επίσης
https://poulantzas.gr/wpcontent/uploads/2020/12/DimitrisKarellas_UBI_PartI.pdf και
https://poulantzas.gr/wpcontent/uploads/2021/02/DimitrisKarellas_UBI_PartII.pdf
(ii) Το νόμισμα πληρωμής του Βασικού Εισοδήματος Νεολαίας είναι κυριολεκτικά τοπικό. Τέτοια έχει πολλά η Νότια Κορέα, είτε με τη μορφή χρεωστικών καρτών, είτε κλασικά χάρτινα είτε και ψηφιακά.
