Μια εύχρηστη, ηλεκτρονικά εμπλουτισμένη με 2.040 νέες εγγραφές τεκμηρίων και ψηφιακά μετασχηματισμένη υποδομή αποθετηρίου, διαθέτει πλέον το επιστημονικό προσωπικό του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ), για να προβάλει το σημαντικό και διεθνώς αναγνωρισμένο έργο του.
Ακολουθώντας τις τρέχουσες διεθνείς εξελίξεις στους τομείς της Ανοικτής Επιστήμης και της Ακαδημαϊκής Επικοινωνίας και εφαρμόζοντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα διάθεσης ερευνητικών δεδομένων, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) ανέλαβε να μεταμορφώσει σε μία πρότυπη, για τα ελληνικά δεδομένα, ηλεκτρονική υποδομή αποθετηρίου, την πλατφόρμα συλλογής, οργάνωσης και διάθεσης ψηφιακού περιεχομένου «Ήλιος», που διέθετε από 2008 το ΕΙΕ.
Στην υποδομή του αποθετηρίου «Ήλιος», στην οποία συγκεντρώνεται και διατίθεται το επιστημονικό έργο των τριών Ινστιτούτων του ΕΙΕ (Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, Ινστιτούτο Χημικής Βιολογίας, Ινστιτούτο Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας) καθώς και οι δράσεις του ΕΚΤ (μέχρι και τον Δεκέμβριο του 2019) βρίσκονται 9.583 επιμελημένες και κανονικοποιημένες εγγραφές. Το περιεχόμενο του «Ήλιου» οργανώνεται σε συλλογές, σύμφωνα με τη δομή και τις δράσεις του ΕΙΕ. Επιστημονικές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά, ερευνητικές εργασίες, ανακοινώσεις και πρακτικά συνεδρίων, μονογραφίες, εκδηλώσεις, βίντεο διαλέξεων, εκπαιδευτικό υλικό, ερευνητικά δεδομένα, πολυμεσικό και επιμορφωτικό υλικό διατίθενται σε ένα σύγχρονο ψηφιακό περιβάλλον και παρουσιάζονται με άμεσο και φιλικό τρόπο.
Ο «Ήλιος» απευθύνεται σε όλα τα μέλη της επιστημονικής και της εκπαιδευτικής κοινότητας, σε ερευνητές των Ανθρωπιστικών Επιστημών και των Θετικών Επιστημών, αλλά και σε οποιονδήποτε πολίτη ενδιαφέρεται να αναζητήσει υλικό σχετικό με αυτούς τους επιστημονικούς κλάδους. Δικαίωμα κατάθεσης υλικού στην υποδομή του αποθετηρίου έχει μόνο το προσωπικό του ΕΙΕ (ερευνητικό και επιστημονικό), ενώ δικαίωμα εγγραφής και χρήσης έχουν όλοι οι εν δυνάμει επισκέπτες του.
Η ψηφιακά μετασχηματισμένη υποδομή του αποθετηρίου «Ήλιος», που αναπτύχθηκε εκ νέου από το ΕΚΤ, στο πλαίσιο του έργου «Συλλογή, διάχυση και αξιοποίηση της επιστημονικής παραγωγής του ΕΙΕ» ενσωματώνει νέες λειτουργίες εισαγωγής, εξερεύνησης, ευρεσιμότητας και παρουσίασης περιεχομένου. Οι συγκεκριμένες εξελιγμένες λειτουργίες διευκολύνουν σημαντικά τη διαδικασία της κατάθεσης νέου υλικού και καθιστούν αποτελεσματικότερη την αναζήτηση και την εξερεύνηση του ψηφιακού περιεχομένου από τους δυνητικούς χρήστες της.
Για παράδειγμα, το προσωπικό του ΕΙΕ μπορεί να μεταφορτώνει μεμονωμένα ή μαζικά στην υποδομή του αποθετηρίου τεκμήρια από διεθνείς επιστημονικές βάσεις, όπως το Scopus και να ελέγχει ανά τακτά χρονικά διαστήματα τα στατιστικά επισκεψιμότητας του εκάστοτε τεκμηρίου. Παράλληλα, οι εν δυνάμει χρήστες του αποθετηρίου, που μπορεί να είναι νέοι ερευνητές ή εκπαιδευτικοί μπορούν να αξιοποιήσουν τα δυναμικά φίλτρα και τα κριτήρια αναζήτησης του αποθετηρίου, να εξερευνήσουν ψηφιακό περιεχόμενο εστιασμένο στις ανάγκες τους και να το επαναχρησιμοποιήσουν, σύμφωνα με την άδεια διάθεσής του. Επιπλέον, όποιος χρήστης το επιθυμεί, μπορεί να εγγραφεί στο αποθετήριο και να γίνει μέλος. Με την εγγραφή του, ο εκάστοτε χρήστης λαμβάνει ορισμένα προνόμια (πρόσθετες υπηρεσίες), όπως αυτοποιημένες ενημερώσεις για νέο περιεχόμενο, αίτημα για αποστολή αντιγράφων κλπ.
Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου έργου, ολοκληρώθηκαν πακέτα εργασιών που αφορούσαν την:
- τεχνολογική αναβάθμιση της πλατφόρμας ανοικτού λογισμικού DSpace,
- τεκμηρίωση περιεχομένου και την επιμέλεια περιεχομένου,
- ψηφιοποίηση και την επεξεργασία νέου υλικού,
- ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση των ερευνητών του ΕΙΕ.
Σε επίπεδο τεχνολογικής αναβάθμισης, η πλατφόρμα Ανοικτού Λογισμικού DSpace του «Ήλιου» αναβαθμίστηκε στην πιο πρόσφατη έκδοσή της, ενσωματώνοντας όλες τις σύγχρονες λειτουργίες που προσφέρει. Για λόγους ευχρηστίας, το ΕΚΤ ανέπτυξε τεχνικές επεκτάσεις στην πλατφόρμα DSpace που καθιστούν πιο αποτελεσματική την αναζήτηση, την πλοήγηση και την πρόσβαση στο περιεχόμενο της υποδομής. Επιπλέον, αναπτύχθηκαν εξελιγμένες υπηρεσίες που επιτρέπουν τη διαλειτουργικότητα της υποδομής με τρίτα συστήματα, την αυτόματη εισαγωγή εγγραφών από διεθνείς επιστημονικές πηγές ανοικτής πρόσβασης (PubMed, CrossRef, arXiV), τη μαζική μεταφόρτωση τεκμηρίων από διεθνείς βάσεις δεδομένων (όπως το Scopus και το Web of Knowledge) και τη συγκομιδή περιεχομένου από διαδικτυακές πύλες συσσώρευσης. Νέες λειτουργικότητες αναπτύχθηκαν για την υποστήριξη της αρχειοθέτησης ποικίλων τύπων περιεχομένου από τους ίδιους τους ερευνητές και για την επεξεργασία των μεταδεδομένων και των τεκμηρίων. Τέλος, υλοποιήθηκαν τεχνικές επεκτάσεις στην πλατφόρμα για την πολιτική διάθεσης των ψηφιακών αρχείων (δυνατότητα περιοριεσμένης πρόσβασης από ομάδα χρηστών, εμπάργκο) καθώς και για την προβολή στατιστικών χρήσης και επισκεψιμότητας.
Σε επίπεδο τεκμηρίωσης και επιμέλειας περιεχομένου, μεταξύ άλλων, αναβαθμίστηκε το μοντέλο τεκμηρίωσης των ψηφιακών πόρων και συγκροτήθηκαν τρία (3) αρχεία καθιερωμένων όρων στην Υποδομή Ανοικτών Διασυνδεδεμένων Δεδομένων, Semantics.gr, του ΕΚΤ. Το σύνολο του περιεχομένου του «Ήλιου» μετέπεσε επιμελημένο και κανονικοποιημένο από την προηγούμενη πλατφόρμα στη νέα αναβαθμισμένη υποδομή, σύμφωνα με το νέο μοντέλο τεκμηρίωσης, αξιοποιώντας πλήρως τις λειτουργικότητες της νέας προηγμένης ηλεκτρονικής υποδομής. Περισσότερες από 3.740 εγγραφές εμπλουτίστηκαν με άδειες χρήσης, ενω 335 υπάρχουσες δημοσιεύσεις εμπλουτίστηκαν σύμφωνα με τούς όρους ανοικτής πρόσβασης του εκδότη.
Σε επίπεδο ψηφιοποίησης και επεξεργασίας νέου περιεχομένου προστέθηκαν στο νέο, αναβαθμισμένο αποθετήριο 2.040 νέες εγγραφές μεταδεδομένων με περισσότερα από 1.300 ψηφιακά αρχεία. Πλέον, στον «Ήλιο» είναι διαθέσιμα σε ψηφιακή μορφή τα σεμινάρια του ιστορικού Σπύρου Ι. Ασδραχά αλλά και το σύνολο του βιντεοσκοπημένου υλικού των ειδικών μορφωτικών εκδηλώσεων ”Επιστήμης Κοινωνία” που διοργανώνει το ΕΙΕ.
Το ΕΚΤ υλοποίησε επίσης δράσεις ευαισθητοποίησης, υποστήριξης και ενημέρωσης των ερευνητών του ΕΙΕ αλλά και του ευρύτερου κοινού, αναφορικά με τα οφέλη που προσφέρει η νέα υποδομή του αποθετηρίου «Ήλιος» στις κοινότητες των χρηστών που εξυπηρετεί. Υλοποιήθηκαν επιδεικτικές δράσεις με σενάρια υποβολής, αρχειοθέτησης και επεξεργασίας περιεχομένου στον Ήλιο και ειδικά σεμινάρια διαχείρισης και επιμέλειας περιεχομένου. Επιπλέον, συντάχθηκαν οδηγοί για τις άδειες χρήσης και τα νομικά εργαλεία, για τα πνευματικά δικαιώματα, για τη διαδικασία της αυτό-αρχειοθέτησης και για τη διαχείριση των σημασιολογικών λεξιλογίων του αποθετηρίου Ήλιος στο Semantics.gr.
Στο πλαίσιο του ψηφιακού μετασχηματισμού του ιδρυματικού αποθετηρίου Ήλιος υλοποιήθηκαν επίσης τεχνικές responsive web design και αναπτύχθηκαν λειτουργικότητες που επιτρέπουν την ισότιμη πρόσβαση Ατόμων με Αναπηρίες (άτομα που αντιμετωπίζουν αισθητηριακές διαταραχές κ.α.) στο δημόσιο ηλεκτρονικό περιβάλλον της υποδομής. Οι συγκεκριμένες ενέργειες αίρουν τον ψηφιακό αποκλεισμό των συγκεκριμένων ομάδων χρηστών.
Ο κατάλογος των Αποθετηρίων του ΕΚΤ
Ο «Ήλιος» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό τον Ιούλιο του 2008 και ήταν ένα από τα πρώτα αποθετήρια που ανάπτυξε το ΕΚΤ. Έκτοτε, ο οργανισμός συνεργάστηκε με δεκάδες φορείς επιστήμης, πολιτισμού και εκπαίδευσης και προχώρησε στην ανάπτυξη 25 ψηφιακών αποθετηρίων.
Στον κατάλογο των Αποθετηρίων και των Ψηφιακών Συλλογών που έχει αναπτύξει το ΕΚΤ, περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων, τα αποθετήρια της Υπηρεσίας Συντήρησης Μνημείων Ακρόπολης, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, της Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρείας ΤΕΧΝΗ, του Ιστορικού Αρχείου Προσφυγικού Ελληνισμού του Δήμου Καλαμαριάς, του Ινστιτούτου Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων, του Ιδρύματος Κωνσταντίνου Σημίτη, του Παρατηρητηρίου της Προσφυγικής και Μεταναστευτικής Κρίσης στο Αιγαίο, του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σερρών με προφορικές ιστορίες της τοπικής ιστορίας κ.ά.
Το έργο
Το έργο «Συλλογή, Διάθεση και Αξιοποίηση της Επιστημονικής Παραγωγής του ΕΙΕ» (Δράση ΚΡΗΠΙΣ) με κωδικό ΟΠΣ 5002535 υλοποιήθηκε από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» (ΕΠΑνΕΚ) του ΕΣΠΑ 2014 -2020, με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.
