Στατήρης Φώτιος,
Ειδικός Παιδαγωγός
Κέντρο Ημέρας Εφήβων με αυτισμό “Στην Αυλή του Κόσμου”
Κέντρο Παιδιού και Εφήβου
Στην «Αυλή του Κόσμου» παρέχουμε υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε παιδιά, εφήβους, ενήλικες που βρίσκονται στο φάσμα και τις οικογένειες τους. Η καθημερινότητα ενός ωφελούμενου δομείται πάνω σε ένα πρόγραμμα που έχει στόχο να εξυπηρετεί τις ανάγκες του αξιοποιώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του με τέτοιο τρόπο ώστε να αναπτύσσει δεξιότητες.
Σε τί βαθμό όμως ανατρέπονται τα δεδομένα εκπαίδευσης κατά την διάρκεια περιβαλλοντικών αλλαγών οι οποίες επιφέρουν διαφοροποιήσεις στην καθημερινή ρουτίνα ενός ατόμου με αυτισμό;
Μία τέτοια κατάσταση αποτελεί και η έλευση του covid-19 στην χώρα μας από το 2019. Πολλές οι απαιτήσεις της καθημερινότητας για τον κάθε ένα μας αλλά κυρίως για τα άτομα που βρίσκονται στο φάσμα σε ό,τι αφορά τα περιοριστικά μέτρα μετακινήσεων, απόστασης και συγχρωτισμού. Κατά συνέπεια, υπήρξαν σαρωτικές ανατροπές σε κάθε πλαίσιο που προσφέρει υπηρεσίες και προγράμματα παρέμβασης ειδικής αγωγής.
Στην «Αυλή του Κόσμου» θεωρούμε ότι η εμπειρία που αποκομίσαμε απέναντι σε αυτές τις δυσκολίες είναι σημαντική και για αυτό νιώθουμε την ανάγκη να την μοιραστούμε με γονείς και φορείς που ζουν και εργάζονται αντίστοιχα με άτομα που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού μέσης ή χαμηλής λειτουργικότητας.
Σε πρώτη φάση με την κλιμάκωση των μέτρων προστασίας κατά του covid-19 η «Αυλή του Κόσμου», εκτός από τις εξ αποστάσεως υπηρεσίες, παρείχε κατ΄οίκον προγράμματα τα οποία περιελάμβαναν δραστηριότητες διαβίωσης που στόχο έχουν την αυτονομία του ωφελούμενου σε δραστηριότητες που δίνουν νόημα και εξυπηρετούν βασικές ανάγκες της καθημερινότητας τους.
Για κάθε μία από τις παρακάτω ιδέες που υλοποιήσαμε είναι πολύ σημαντική η επαναληψιμότητα εφαρμογής σε καθημερινή βάση έτσι ώστε το άτομο με ΔΑΦ να μπορέσει να αφομοιώσει κάθε βήμα σταδιακά και να το εντάξει στην καθημερινή του ρουτίνα χωρίς να παρουσιάσει σε μεγάλο βαθμό συμπεριφορές που προβληματίζουν. Επιπλέον, οι παρακάτω εφαρμογές αποτελούν μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία ώστε οι γονείς να διαδράσουν με τα παιδιά τους που βρίσκονται στο φάσμα ολοκληρώνοντας από κοινού σύνθετες ή πιο απλές διαδικασίες ενισχύοντας την αυτοπεποίθηση τους καλλιεργώντας παράλληλα σχέσεις εμπιστοσύνης στο οικογενειακό περιβάλλον.
Επί παραδείγματι, η προετοιμασία πρωινού γεύματος από τον ίδιο τον εξυπηρετούμενο ή το στύψιμο του πρωινού του χυμού αποτελούν παραδείγματα δραστηριοτήτων που με τον κατάλληλο σχεδιασμό μπορούν να γίνουν σταδιακά αυτόνομα. Βασικό εργαλείο για να καταστούν οι παραπάνω δραστηριότητες επιτυχημένες είναι οι φωτογραφίες από τα σκεύη ή τα προϊόντα που θα χρειαστούν. Με τις φωτογραφίες είναι εύκολο να κατασκευαστεί ένα κολάζ που θα αποτυπώνει βήμα-βήμα κάθε στάδιο παρασκευής του χυμού ή του γεύματος. Ανάλογα με τις δυνατότητες του αυτιστικού ατόμου, είτε θα χρειαστεί να υποδεικνύει ο γονέας το κάθε βήμα –δηλαδή την αντίστοιχη φωτογραφία με ένα σκεύος- είτε το ίδιο το άτομο με ΔΑΦ θα σημειώνει πάνω στο κολάζ με μαρκαδόρο το βήμα που έχει ολοκληρώσει κάθε φορά.
Επόμενη δραστηριότητα που μπορεί να συνδυαστεί με ανάπτυξη αρκετών δεξιοτήτων ενός αυτιστικού ατόμου είναι η επίσκεψη και αγορά προϊόντων σε κατάστημα σουπερ-μάρκετ. Εδώ, αξίζει να πούμε ότι ακόμα και αν το άτομο έχει αρκετές συμπεριφορές άρνησης για την μετάβαση του στον χώρο του σουπερ-μάρκετ μπορεί η όλη διαδικασία να κατατμηθεί σε αρκετά βήματα με τέτοιο τρόπο ώστε να ολοκληρωθεί μετά από ένα μεγάλο διάστημα. Μπορεί με άλλα λόγια κάθε βδομάδα να αναπτύσσουμε ή να εξασκούμε μία δεξιότητα που χρειάζεται ώστε στο τέλος να είναι σε θέση να ακολουθήσει το άτομο όλα τα βήματα αφού θα του είναι πλέον οικεία.
Έτσι, οδηγός μας για αυτή τη διαδικασία αρχικά μπορεί να αποτελέσει το διαφημιστικό φυλλάδιο του σουπερμάρκετ που πρόκειται να επισκεφτούμε. Σημειώνουμε με ένα μαρκαδόρο τα προϊόντα που θέλουμε να αγοράσουμε και ανάλογα με το επίπεδο του ατόμου μπορούμε να κυκλώσουμε επιπλέον τις τιμές του κάθε ενός. Πολύ σημαντικό στοιχείο είναι να δώσουμε την δυνατότητα να επιλέξει και ο ίδιος προϊόντα που του είναι ευχάριστα -όπως είναι τα σνακ ή ροφήματα- καθιστώντας έτσι την όλη διαδικασία περισσότερο ενισχυτική.
Εν συνεχεία, μπορούμε να κόψουμε με ένα ψαλίδι και να κολλήσουμε τα προϊόντα σε ένα χαρτί ή να πάρουμε το φυλλάδιο μαζί μας κατά την μετάβαση στο σούπερ-μάρκετ. Κάθε προϊόν που μπαίνει στο καλάθι μας θα διαγράφεται από την λίστα μας με ένα μαρκαδόρο είτε από τον συνοδό του ατόμου είτε από το ίδιο το άτομο.
Η παραπάνω διαδικασία είναι μία από τις ποικίλες δραστηριότητες εξωτερικών προγραμμάτων που διενεργείται στην «Αυλή του Κόσμου» με την χρήση εξειδικευμένου υλικού που σχεδιάζεται σύμφωνα με τις αρχές του TEACCH σε εξυπηρετούμενους που έχουν φτάσει στο επίπεδο εκείνο που τους επιτρέπει να συμμετέχουν αρκετά αυτόνομα παρά τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζουν είτε σε επίπεδο συγκέντρωσης είτε αυτοεξυπηρέτησης.
Μία άλλη πτυχή της καθημερινότητας των ατόμων με ΔΑΦ η οποία μπορεί να διαμορφωθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια με τη μορφή προγράμματος είναι οι καθημερινές συνήθειες υγιεινής. Σε αυτό το κομμάτι πέρα από την αγωγή τουαλέτας -που σε μεγάλες ηλικίες θεωρείται κατεκτημένη ή για κάποια άτομα με αυτισμό παρουσιάζει στασιμότητα- μπορούμε να θέσουμε στην ημερήσια ρουτίνα το βούρτσισμα των δοντιών, το πλύσιμο των χεριών ή του προσώπου καθώς επίσης και το κόψιμο των νυχιών. Συγκεκριμένα, οι διαδικασίες αυτές ιδιαίτερα σε μία περίοδο πανδημίας μπορούν πέρα από την ολοκλήρωση μίας ρουτίνας να καταστούν ουσιαστικές για την προστασία των ατόμων με αυτισμό.
Έτσι, μπορούμε κατά την διάρκεια του πλυσίματος των χεριών να ορίσουμε τα βήματα που απαιτούνται διαμορφώνοντας μία αλυσίδα από εικόνες. Ξεκινάμε λοιπόν από το άνοιγμα της βρύσης, το βρέξιμο των χεριών και την εφαρμογή σαπουνιού. Στην συνέχεια, μπορεί ο βοηθός -γονέας ή συνοδός- του ατόμου να παρέχει καθοδήγηση στα χέρια για την σωστή εφαρμογή του σαπουνιού. Εναλλακτικά, αν το άτομο ξέρει να τοποθετεί σωστά τα χέρια του κατά το τρίψιμο με το σαπούνι τότε ο συνοδός μπορεί να μετρήσει φωναχτά μέχρι τον αριθμό δέκα. Με το πέρας του μετρήματος ο βοηθός θα πρέπει να υποδείξει στο άτομο να ανοίξει και να ξεπλύνει τα χέρια του στη βρύση. Επαναλαμβάνεται η διαδικασία της μέτρησης ή της σωματικής βοήθειας και η υπόδειξη από τον βοηθό ώστε το άτομο να κλείσει την βρύση. Εν συνεχεία, ο βοηθός θα πρέπει να υποδείξει εκ νέου λεκτικά ώστε το άτομο με ΔΑΦ να πάρει χαρτί για να σκουπίσει τα χέρια του. Θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι ειδικά στη διαδικασία της τουαλέτας είναι προτιμότερο οι υποδείξεις να παρέχονται με εικόνες παρά λεκτικά καθώς θέλουμε να αποφύγουμε το άτομο να αποκτήσει εξάρτηση από τον βοηθό του.
Όπως τονίστηκε παραπάνω αναφορικά με άλλες δραστηριότητες είναι πολύ σημαντικό για κάθε βήμα που ακολουθεί το άτομο με ΔΑΦ να βλέπει με εικόνες τις φάσεις κάθε δραστηριότητας που πρέπει να ολοκληρώσει. Έτσι, οφείλουμε να σκεφτούμε σε πόσα βήματα μπορεί να χωριστεί μία δραστηριότητα προκειμένου να ολοκληρωθεί και αντίστοιχα να συμβολοποιήσουμε κάθε βήμα με την αντίστοιχη εικόνα ή σκίτσο που το απεικονίζει ακριβώς. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί σε ό,τι αφορά τις εικόνες καθώς θα πρέπει να έχουν ακρίβεια στην απεικόνιση της δραστηριότητας. Για άτομα που είναι σε θέση να διαβάσουν θα είναι χρήσιμο ως λεζάντα κάθε εικόνας να τίθεται γραπτά μία σύντομη περιγραφή του κάθε βήματος.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι τα παραπάνω παραδείγματα διαδικασιών πέρα από την αυτονομία, δίνουν τη δυνατότητα στα άτομα με ΔΑΦ και στις οικογένειές τους, όχι μόνο να βρουν διεξόδους σε μια δύσκολη καθημερινότητα, αλλά και να τα καταστήσουν ορατά μέσα στο κοινωνικό σύνολο που ζουν. Η ουσία μιας αποκαταστασιακής διεργασίας προϋποθέτει ότι όλοι μας δικαιούμαστε και πρέπει να έχουμε ενεργό ρόλο – ο κάθε ένας από μας στο βαθμό που μπορεί-στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Μάθετε περισσότερα για το έργο και τις υπηρεσίες του Κέντρου Ημέρας Εφήβων με Αυτισμό “Στην Αυλή του Κόσμου” 👉https://bit.ly/3qHnSfH
