Βρασίδας Πολυμενάκος,
Νομικός, υπ. Διδάκτωρ Νομικής ΕΚΠΑ
αντικείμενο: Κοινωνιολογία του Δικαίου
www.researchgate.net/profile/Vrasidas-Polymenakos
www.linkedin.com/in/vrasidas-polymenakos-584174222/
1. Σκοπός του παρόντος άρθρου[1] είναι η παρουσίαση ενός άγνωστου στην χώρα μας φιλοσοφικού ρεύματος της ρεαλιστικής παράδοσης το οποίο αποκαλύπτει ενδιαφέρουσες προοπτικές στην οντολογική προσέγγιση της πραγματικότητας. Το παρόν άρθρο εστιάζει σε μια συνοπτική ανάλυση αυτού του ιδιαίτερου ρεύματος σκέψης του ρεαλισμού με στόχο να αναπτύξει τα βασικά σημεία της επιχειρηματολογίας του αλλά και να αναδείξει το έντονο ρεαλιστικό του πνεύμα.
2. Ειδικότερα μια σχετικά νέα προσέγγιση στο φιλοσοφικό ρεύμα του ρεαλισμού είναι η σχολή της Object Oriented Ontology ή αλλιώς Object Oriented Philosophy (Ο.Ο.Ο.). Ιδρυτής της συγκεκριμένης σχολής σκέψης είναι ο αμερικάνος καθηγητής φιλοσοφίας Graham Harman. Το θεωρητικό μοντέλο του Harman στηρίζεται στην χαϊντεγκεριανή σχολή σκέψης επίσης ανήκει σε μια ειδικότερη μορφή του ρεαλισμού η οποία αποκαλείται speculative realism (S.R.).
3. Ο ρεαλισμός ως φιλοσοφικό και μεταφυσικό ρεύμα τονίζει την αυτονομία της πραγματικότητας έναντι της αντίληψης του ανθρώπου γι’ αυτήν. Κατ’ επέκταση προκύπτει η εξής γνωστή φιλοσοφική και οντολογική διαπίστωση ότι ο κόσμος θα συνεχίσει να υπάρχει ακόμη και αν ο άνθρωπος σταματήσει να υπάρχει. Είναι σαφές ότι ο ρεαλισμός σε αντίθεση με τον ιδεαλισμό και τον εμπειρισμό δεν στηρίζεται στην αντίληψη που έχει το Υποκείμενο για το Αντικείμενο. Ουσιαστικά το Αντικείμενο είναι αυθύπαρκτο και δεν περιορίζεται εντός της αντιληπτικής σφαίρας του Υποκειμένου. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύσσεται και ο φιλοσοφικός και μεταφυσικός στοχασμός στην σχολή του S.R. O S.R. ανήκει στην οικογένεια του post-continental φιλοσοφικού στοχασμού και ειδικότερα στον μεταφυσικό ρεαλισμό. Αντιτίθεται λοιπόν στην μετακαντιανή προσέγγιση της πραγματικότητας και επικεντρώνεται στην κριτική των φιλοσοφικών ρευμάτων που εστιάζουν στην δυνατότητα προσέγγισης της πραγματικότητας και όχι στην ίδια την πραγματικότητα. Επίσης αντιτίθεται στην ανθρωποκεντρική ερμηνεία της πραγματικότητας την οποία ακολουθεί η μετακαντιανή παράδοση. Ειδικότερα ο S.R. αρνείται την ταύτιση του αντικειμένου με τις σχέσεις του με άλλα αντικείμενα, κοινώς το Αντικείμενο υφίσταται ανεξάρτητα από την σχέση του με άλλα αντικείμενα. Εκτός από την Ο.Ο.Ο. στον S.R. υπάγονται ο speculative materialism, o transcendental materialism και o transcendental nihilism. Σε κάθε ένα από αυτά τα θεωρητικά μοντέλα το κεντρικό στοιχείο είναι η κριτική στην ανθρωποκεντρική προσέγγιση της πραγματικότητας (Harman, Bryant, & Srnicek eds., 2011).
4. Η θεωρία του Harman εστιάζει στην έννοια του Αντικειμένου όπως παρατηρούμε και στον όρο που χρησιμοποιείται για το θεωρητικό του μοντέλο. Το Αντικείμενο δεν είναι δυνατόν να προσεγγιστεί ποτέ πλήρως όχι μόνο από τον άνθρωπο δηλαδή το Υποκείμενο αλλά ούτε και από τα άλλα αντικείμενα. Ο Harman χρησιμοποιώντας την θεωρία του Heidegger (Tool-Analysis) εντοπίζει την ύπαρξη των αντικειμένων (οργανικών και μη οργανικών) έξω από την χωροχρονική εκδήλωση των ιδιοτήτων τους. Ουσιαστικά το Αντικείμενο «υποχωρεί στον εαυτό» του και τίποτα έξω από αυτό δεν δύναται να επηρεάσει την ίδια του την ύπαρξη. Αυτή η περίεργη και εξωτική προσέγγιση του Αντικειμένου αποτελεί μια πρωτότυπη επανεισαγωγή του ρεαλισμού στην ανάλυση του Όντος. Είναι σαφώς μια καθαρά οντολογική προσέγγιση η οποία στοχεύει στο να αντικρούσει προηγούμενες φιλοσοφικές θεωρίες οι οποίες επικεντρωνόντουσαν στην οντολογία των ατόμων ή των δυνάμεων (Harman , 2002; 2005;) .
5. Είναι εύλογο ότι το συγκεκριμένο είδος ρεαλισμού δεν θα μπορούσε να ταυτίσει την ύπαρξη του Αντικειμένου με την έννοια της δράσης του. Όπως χαρακτηριστικά τονίζεται από τον Harman τα αντικείμενα υφίσταται ακόμη και όταν δεν είναι «ενεργά» δηλαδή δεν δρουν. Μάλιστα αναφέρει ότι σε αντίθεση με την θεωρία του Bruno Latour, ο οποίος αναγνωρίζει την δράση ως βασικό χαρακτηριστικό των πραγματικών αντικειμένων, ο ίδιος υποστηρίζει ότι τα αντικείμενα υφίστανται ανεξάρτητα και αυτόνομα από την δράση τους. Είναι σαφές ότι μια τέτοια θεωρητική υπόθεση επιχειρεί όχι μόνο να αντικρούσει την μετακαντιανή φιλοσοφική παράδοση αλλά και την ανθρωποκεντρική οπτική εντός της (Harman, 2009).
6. Η θεωρία του Harman αναδεικνύει το γεγονός ότι ο άνθρωπος δεν αποτελεί το κέντρο της ύπαρξης αλλά ένα κομμάτι αυτής. Παράλληλα, όπως έχει δείξει και το έργο του Timothy Morton, ότι δύναται να πάρει πολιτικές διαστάσεις κυρίως στο πεδίο της οικολογίας. Η κλιματική αλλαγή και η πανδημία μας υπενθυμίσανε ότι στην πραγματικότητα δεν είμαστε εμείς οι κυρίαρχοι του πλανήτη αλλά μέρος ενός πολύπλοκου και εύθραυστου κόσμου (Morton , 2016).
7. Συνοψίζοντας ο Harman επιδιώκει να θεμελιώσει τον αντικειμενισμό της ρεαλιστικής του θεωρίας στο πεδίο της ηπειρωτικής φιλοσοφίας. Το θεωρητικό μοντέλο της Ο.Ο.Ο. εστιάζει στο Αντικείμενο και όχι στο Υποκείμενο το οποίο καθίσταται ένα ακόμη Αντικείμενο. Ακολούθως οι ιδιότητες και οι σχέσεις μέσω των οποίων προσδιορίζεται το Αντικείμενο δεν αποτελούν το ίδιο το Αντικείμενο. Συνεπώς το Αντικείμενο έχει μια ξεχωριστή από το Υποκείμενο και τα άλλα αντικείμενα οντότητα η οποία το διαφοροποιεί από αυτά. Αυτή η ριζοσπαστική προσέγγιση της πραγματικότητας που αυτονομείται πλήρως κατατάσσει το έργο του Harman σε ένα ιδιαίτερο μεταφυσικό ριζοσπαστικό ρεαλισμό.
Βιβλιογραφία
Harman , G. (2002). Tool-Being: Heidegger and the Metaphysics of Objects. Open Court.
Harman , G. (n.d.). Guerrilla Metaphysics: Phenomenology and the Carpentry of Things. Open Court: 2005.
Harman, G. (2009). Prince of Networks: Bruno Latour and Metaphysics. Melbourne, Australia: re.press.
Harman, G., Bryant, L., & Srnicek, N. (2011). The Speculative Turn: Continental Materialism and Realism. re.press. Ανάκτηση 2019, από https://re-press.org/books/the-speculative-turn-continental-materialism-and-realism/
Morton , T. (2016). Dark Ecology: For a Logic of Future Coexistence. Wellek Library Lectures.
[1] Το παρόν άρθρο βασίζεται σε έρευνα που έχει διενεργηθεί πάνω στα φιλοσοφικά και επιστημονικά ρεύματα του ρεαλισμού στο πλαίσιο συγγραφής της διδακτορικής διατριβής του συγγραφέα.
[irp]
Discover more from socialpolicy.gr
Subscribe to get the latest posts sent to your email.