του Δρ. Τρύφωνα Λεμοντζόγλου
Διδάσκων Ποσοτικών Μεθόδων (Πάντειο Πανεπιστήμιο)
http://trifonaslemon.blogspot.com
https://economichistorydotblog.wordpress.com
Στη βιβλιογραφία της Κοινωνικής Έρευνας συναντάμε συχνά τον όρο «πόλεμος των παραδειγμάτων» (the paradigm wars) ως μια προσπάθεια αποτύπωσης και εμπέδωσης της διαπάλης ανάμεσα στα δύο «κυρίαρχα» ρεύματα στην έρευνα.[1] Τόσο το ποσοτικό όσο και το ποιοτικό «παράδειγμα» καθρεφτίζουν μια διακριτή και αυτόνομη φιλοσοφία σκέψης που θεμελιώνεται πάνω σε μια σειρά παραδοχών. Με πιο απλά λόγια, οι δύο κυρίαρχες προσεγγίσεις της έρευνας καθρεφτίζουν με συνεκτικό τρόπο μια συγκεκριμένη ιδεολογική τοποθέτηση, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την αντίληψη του ερευνητή/τριας για τη «φύση» της κοινωνικής πραγματικότητας.
Το ποσοτικό «παράδειγμα», σαφώς επηρεασμένο από τις θετικιστικές παραδοχές, αντιλαμβάνεται την κοινωνική πραγματικότητα ως κάτι το αντικειμενικό (δηλαδή εξωτερική ως προς τα άτομα). Σύμφωνα με την ποσοτική προσέγγιση, ο δρόμος για την κατάκτηση της «αλήθειας» είναι ένας: η καθολική εφαρμογή της μεθοδολογίας των φυσικών επιστημών στο σύνολο του επιστημονικού χώρου (η επιστήμη αντιμετωπίζεται ως κάτι το ενιαίο). Κάτω από αυτό το πρίσμα σκέψης, η κοινωνιολογία είναι επιστήμη μονάχα όταν λειτουργεί σαν «Κοινωνική Φυσική».[2]
Αντίθετα, το ποιοτικό «παράδειγμα» έχει τις ρίζες του στη λεγόμενη «ερμηνευτική παράδοση», πάνω στο έδαφος της οποίας αναδύθηκε και ένα πλήθος άλλων κριτικών ρευμάτων αμφισβήτησης του κυρίαρχου «παραδείγματος», όπως το φεμινιστικό, ο κονστρουκτιβισμός, η εθνομεθοδολογία, οι μεταποικιακές σπουδές, ο μεταμοντερνισμός κλπ.[3] Συνεκτικό κρίκο όλων των παραπάνω αποτελεί η κοινή πεποίθηση πως η κοινωνική πραγματικότητα είναι σύνθετη, πολυεπίπεδη, άμεσα εξαρτώμενη από τα ίδια τα υποκείμενα (η «αλήθεια» όχι μόνο κατασκευάζεται αλλά και επιβάλλεται).
Πιο πρόσφατα, ένα τρίτο ρεύμα έρχεται στο προσκήνιο, αυτό των λεγόμενων «μεικτών» προσεγγίσεων στην κοινωνική έρευνα. Από τη μια πλευρά, η «μείξη» (βλ. ενοποίηση των μεθόδων, δεδομένων, πηγών άντλησης των δεδομένων, ερευνητικών εργαλείων, θεωριών κλπ) εμφανίζεται ως ένα νέο «παράδειγμα» (βλ. ο «τρίτος δρόμος» στην κοινωνική έρευνα), διεκδικώντας μάλιστα τη δική του μεθοδολογική αυτονομία και «καθαρότητα». Από την άλλη πλευρά, συναντάται στη σχετική βιβλιογραφία και ως το «τέλος του πολέμου των παραδειγμάτων». Σε άλλες περιπτώσεις, η «μείξη» αντιμετωπίζεται κριτικά, χαρακτηριζόμενη ως «θετικισμός με κουστούμι».[4]
Μπορούμε άραγε να αποτυπώσουμε γραφικά την αντιπαράθεση που περιγράφεται παραπάνω; Ποιό ρεύμα («παράδειγμα») είναι σήμερα το κυρίαρχο; Υπάρχουν τυχόν διαφοροποιήσεις σε ότι αφορά την αποδοχή του ενός ή του άλλου «παραδείγματος» από χώρα σε χώρα;
Σε πρώτη φάση, θέτουμε σε εφαρμογή μια αντιπαράθεση των όρων «quantitative research methods» και «qualitative research methods», αντλώντας στοιχεία μέσα από την εφαρμογή Google Books Ngram Viewer (https://books.google.com/ngrams). Η σύγκριση που επιλέγουμε να παρουσιάσουμε εδώ αφορά τις εντάσεις της δημοφιλίας των δύο αντιπαραθετικών όρων που εξετάζονται, όπως αυτή προκύπτει μέσα από τα διαθέσιμα βιβλία στην αγγλική γλώσσα. Κοιτώντας την εικόνα κατά την προπολεμική περίοδο (βλ. Διάγραμμα 1), καταδεικνύεται μια ξεκάθαρη υπεροχή του λεγόμενου ποσοτικού «παραδείγματος» έναντι του ποιοτικού, με το μεταξύ τους χάσμα μάλιστα να οξύνεται με το πέρας του χρόνου. Η εικόνα αυτή φαίνεται να αντιστρέφεται πλήρως κατά τα μεταπολεμικά χρόνια (βλ. Διάγραμμα 2). Μετά τα τέλη της δεκαετίας του 80’, η απόσταση που χωρίζει τα δύο κυρίαρχα «παραδείγματα» αυξάνεται όλο και περισσότερο, αυτή τη φορά υπέρ του λεγόμενου ποιοτικού «παραδείγματος».
Διάγραμμα 1. Η εικόνα προπολεμικά
Διάγραμμα 2. Η εικόνα μεταπολεμικά
Ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η μεγάλη αύξηση της δημοφιλίας των «μεικτών» μεθόδων, οι οποίες λίγο μετά το έτος 2010 αναδεικνύνονται ως οι πλέον κυρίαρχες έναντι των «παραδοσιακών» προσεγγίσεων (βλ. Διάγραμμα 3).
Διάγραμμα 3. Η άνοδος των «μεικτών» μεθόδων
Κατά πόσο συμφωνούν τα προηγούμενα ευρήματα με άλλες ενδείξεις που προκύπτουν, λαμβάνοντας υπόψη μας δεδομένα από διαφορετικές πηγές;
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, αντλούμε δεδομένα από το Google Trends (https://trends.google.com/trends/?geo=GR). Όπως και πριν, χτίζουμε μια αντιπαράθεση σε ότι αφορά τα επίπεδα δημοφιλίας των όρων «quantitative methods», «qualitative methods» και «mixed methods», αυτή τη φορά όμως λαμβάνοντας πληροφορίες αναφορικά με τις αναζητήσεις που πραγματοποιούν οι χρήστες του διαδικτύου σε παγκόσμιο επίπεδο από το 2004 έως σήμερα, «κοντρολάροντας» μάλιστα για τις αναζητήσεις αμιγώς επιστημονικού ενδιαφέροντος. Σε διάσταση με τα προηγούμενα ευρήματα (θυμίζω ότι αφορούσαν τη δημοφιλία των όρων μέσα από το σύνολο των βιβλίων στην αγγλική γλώσσα), η δημοφιλία των αναζητήσεων του όρου «ποσοτικές μέθοδοι» εμφανίζεται ως η κυρίαρχη έναντι τόσο των «μεικτών» όσο και των «ποιοτικών» μεθόδων (σε ότι αφορά πάντοτε τη μεταξύ τους αντιπαράθεση). Σε μια σειρά χωρών, όπως είναι το Ουζμπεκιστάν, το Ιράκ, η Πολωνία, η Ιαπωνία και η Γαλλία, τα επίπεδα δημοφιλίας του όρου «ποσοτικές μέθοδοι» ξεπερνούν ακόμη και το 90%.
Διάγραμμα 4. Ποσοτικές Μέθοδοι (η εικόνα στον κόσμο)
Για την αναζήτηση του όρου «ποιοτικές μέθοδοι» τα υψηλότερα, κατά μέσο όρο, επίπεδα δημοφιλίας εμφανίζονται σε μια σειρά Αφρικανικών και Ασιατικών χωρών, όπως είναι η Μποτσουάνα, η Σρι Λάνκα, η Ναμίμπια, οι Φιλιππίνες και το Μπανγκλαντές, με επίπεδα δημοφιλίας μεταξύ του 37% και 54% (δηλαδή αρκετά χαμηλότερα συγκριτικά με τα υψηλότερα επίπεδα αναζητήσεων του όρου «ποσοτικές μέθοδοι»).
Διάγραμμα 5. Ποιοτικές Μέθοδοι (η εικόνα στον κόσμο)
Τέλος, στην περίπτωση των «μεικτών μεθόδων», τα υψηλότερα επίπεδα δημοφιλίας, κατά μέσο όρο, καταγράφονται στην Αυστρία, το Ιράν, την Ελβετία, τη Νορβηγία, τη Δανία και τη Γερμανία, σε επίπεδα που κυμαίνονται μεταξύ του 60% και 100%.
Διάγραμμα 6. «Μεικτές» Μέθοδοι (η εικόνα στον κόσμο)
Χρήση εργαλείων:
https://books.google.com/ngrams
https://trends.google.gr/trends/?geo=GR
[1] Gage, N. L. “The Paradigm Wars and Their Aftermath: A ‘Historical’ Sketch of Research on Teaching since 1989.” Educational Researcher, vol. 18, no. 7, 1989, pp. 4–10.
[2] https://www.maxmag.gr/politismos/prosopa/o-aygoystos-kont-kai-i-koinoniologia-os-koinoniki-fysiki/
[3] https://static.eudoxus.gr/books/98/chapter-32997698.pdf
[4] Giddings, L. S. (2006). Mixed-methods research: Positivism dressed in drag? Journal of Research in Nursing, 11(3), 195–203
