Βαγιάτης Κωνσταντίνος,
Οργανωτικός Γραμματέας ΔΣ Συνδέσμου Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος (ΝΠΔΔ),
Υπ. Διδάκτορας Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ευρώπη από το δεύτερο εξάμηνο του 2008 και έπειτα, εξουδετέρωσε πολλά χρόνια οικονομικής και κοινωνικής προόδου των κρατών-μελών. Επακόλουθο αυτής αποτέλεσε η δραματική επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης μιας μεγάλης μερίδας πληθυσμού της Ε.Ε συμπεριλαμβανομένου του ελληνικού, οδηγώντας άτομα και οικογένειες να διαβιούν στα όρια της φτώχειας και φέρνοντας τους αντιμέτωπους με τον κοινωνικό αποκλεισμό και τις διακρίσεις.
Για την αντιμετώπιση των παραπάνω προκλήσεων υιοθετήθηκε η Στρατηγική «Ευρώπη 2020» με την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού να τίθενται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής πολιτικής ατζέντας. Βασικό εργαλείο για την επίτευξη των παραπάνω αποτελεί η Πολιτική Συνοχής της Ε.Ε που υλοποιείται μέσω των Ευρωπαϊκών Ταμείων, και ιδίως του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, στο πλαίσιο του Εταιρικού Συμφώνου για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ).
Κατά την προγραμματική περίοδο ΕΣΠΑ 2007-2013 με στόχο την αντιμετώπιση των δυσμενών επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στο κοινωνικό σύνολο ξεκίνησαν τη λειτουργία τους από το 2012 και έπειτα, μια σειρά Κοινωνικών Δομών για την Άμεση Αντιμετώπιση της Φτώχειας, όπως κοινωνικά παντοπωλεία, κοινωνικά φαρμακεία, δομές συσσιτίων, κοινωνικοί λαχανόκηποι, τράπεζες χρόνου, γραφεία διαμεσολάβησης και δομές αστέγων. Η σημαντική συμβολή των παραπάνω δομών στη προσπάθεια αντιμετώπισης της φτώχειας είχε ως αποτέλεσμα τη συνέχιση της λειτουργίας τους και την επέκταση τους στους περισσότερους Δήμους της χώρας στο πλαίσιο της προγραμματικής περιόδου ΕΣΠΑ 2014-2020. Παράλληλα, η έμφαση την τρέχουσα περίοδο δόθηκε στη δημιουργία ενός συνεκτικού δικτύου παροχής κοινωνικών υπηρεσιών σε όλους τους Δήμους. Πυρήνα αυτού του δικτύου αυτού αποτέλεσαν τα Κέντρα Κοινότητας καθώς και τα παραρτήματα αυτών για Ρομά και Μετανάστες.
Σκοπός των Κέντρων Κοινότητας είναι η εφαρμογή πολιτικών κοινωνικής προστασίας και η ανάπτυξη ενός τοπικού σημείου αναφοράς για την υποδοχή, εξυπηρέτηση και διασύνδεση των πολιτών με όλα τα Κοινωνικά Προγράμματα και Υπηρεσίες που υλοποιούνται στην περιοχή λειτουργίας τους. Ωφελούμενοι από τη δράση των Κέντρων Κοινότητας είναι κατά προτεραιότητα οι δικαιούχοι του προγράμματος «Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα», καθώς και άτομα και οικογένειες, που διαβιούν σε συνθήκες φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, παιδιά, που βιώνουν καταστάσεις αποκλεισμού, μετανάστες, άτομα με αναπηρία, Ρομά και γενικότερα ευπαθείς ομάδες πληθυσμού. Συγχρόνως, τα Κέντρα Κοινότητας στο πεδίο της προώθησης των πολιτικών κοινωνικής ένταξης και κοινωνικής συνοχής, παρέχουν υπηρεσίες συμβουλευτικής υποστήριξης και ψυχοκοινωνικής στήριξης.
Οι Κοινωνικές Δομές Παροχής Βασικών Αγαθών (Κοινωνικά Παντοπωλεία, Κοινωνικά Φαρμακεία, Δομές Παροχής Συσσιτίου) στοχεύουν στη κάλυψη βασικών ειδών διαβίωσης, στην παροχή καθημερινού γεύματος στους πολίτες που αδυνατούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες και στην παροχή πλήρους πρόσβασης σε φαρμακευτικές υπηρεσίες. Οι Δομές Αστέγων υποστηρίζουν πολίτες χωρίς υποστηρικτικό περιβάλλον και παρέχουν υπηρεσίες διανυκτέρευσης, ατομικής φροντίδας και υγιεινής, ψυχοκοινωνικής στήριξης και διασύνδεσης με υπηρεσίες στέγασης, σίτισης, ψυχολογικής υποστήριξης, νομικής συνδρομής, συμβουλευτικής, υγείας, πρόνοιας και κοινωνικής επανένταξης.
Σήμερα, λειτουργούν περισσότερα από 280 Κέντρα Κοινότητας, 250 Κοινωνικές Δομές Άμεσης Αντιμετώπισης της Φτώχειας και 20 Δομές Αστέγων σε όλη τη χώρα ενώ εργάζονται περισσότεροι από 1500 εξειδικευμένοι επαγγελματίες, όπως κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι καθώς και άλλες σχετικές ειδικότητες με σύμβαση ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου. Οι παραπάνω δομές στα τουλάχιστον έξι χρόνια λειτουργίας τους έχουν εξυπηρετήσει συνολικά πάνω από 1.000.000 πολίτες που διαβιούν στα όρια της φτώχειας και βρίσκονται σε κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού.
Από το Δεκέμβριο του 2022 και έπειτα, λήγει η χρηματοδότηση ενός μεγάλου αριθμού των προαναφερθέντων δομών ενώ σταδιακά μέχρι τις 31/12/2023 όλες θα έχουν σταματήσει τη λειτουργία τους. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη παύση των καθηκόντων ενός μεγάλου αριθμού εξειδικευμένων επαγγελματιών, οι οποίοι εκτός των κυρίων αρμοδιοτήτων που απορρέουν από την σχετική νομοθεσία, έχουν αναλάβει μια σειρά παράλληλων καθηκόντων σε μια προσπάθεια υποστήριξης και ενίσχυσης των υποστελεχωμένων κοινωνικών υπηρεσιών των ΟΤΑ Α’ βαθμού. Παράλληλα, όμως, η λήξη των εν λόγω έργων θα οδηγήσει στη διακοπή πρόσβασης μιας σειράς παροχών και ποιοτικών υπηρεσιών σε ένα ακόμη μεγαλύτερο αριθμό ωφελούμενων ενέχοντας τον κίνδυνο μεγαλύτερης όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων.
Δίχως αμφιβολία τα Κέντρα Κοινότητας, οι Δομές Παροχής Βασικών Αγαθών και οι Δομές Αστέγων έχουν δημιουργήσει ένα ευρύ δίχτυ ασφαλείας σε συμπολίτες μας που βρίσκονται σε ανάγκη. Οι αρχές του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, ο μεγάλος αριθμός των ωφελούμενων, οι κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας καθώς και η τρέχουσα ενεργειακή κρίση απαιτούν πρωτίστως την απρόσκοπτη λειτουργία του δικτύου αυτού καθώς και τη διερεύνηση του με επιπλέον προσωπικό και δομές ανά την επικράτεια.
Η απρόσκοπτη λειτουργία των δομών αποτελεί μονόδρομο και θα πρέπει να διασφαλιστεί η έγκαιρη ένταξη και χρηματοδότηση των δομών κατά τη νέα προγραμματική περίοδο 2021-2027 ενώ σε διαφορετική περίπτωση θα πρέπει να εξασφαλιστεί η οικονομική βιωσιμότητα τους με χρηματοδότηση από το εθνικό σκέλος του Προγράμματος Δημόσιων Επενδύσεων, όπως συνέβη κατά το παρελθόν με σχετικές τροπολογίες.
Οι εργαζόμενοι των παραπάνω δομών βρίσκονται καθημερινά στη πρώτη γραμμή για περισσότερα από 8 έτη και αποτελούν τον πυρήνα του συστήματος Κοινωνικής Προστασίας της χώρας. Μετά την διασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας τους, οφείλει να ξεκινήσει ο διάλογος για την ένταξη των δομών στους Οργανισμούς Εσωτερικών Υπηρεσιών των Δήμων και κατ’ επέκταση στη μονιμοποίηση του έμπειρου και εξειδικευμένου προσωπικού.
