Η σημασία της ελευθερίας του Τύπου για τη Δημοκρατία

Του Γεωργίου Θ. Ζώη,

Υπ. Διδάκτορα Συνταγματικού Δικαίου ΕΚΠΑ

Στον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου (των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα) για το 2022, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 108 η θέση μεταξύ 180 χωρών, τη χαμηλότερη θέση εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συγκεκριμένη κατάταξη αδιαμφισβήτητα δεν συμβαδίζει με το φιλελεύθερο δημοκρατικό ιδεώδες της χώρας, ενώ το πλήγμα στην ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα τραυματίζει δίχως άλλο τη διεθνή εικόνα της εντός και εκτός ΕΕ, αφού δημιουργεί μια διάχυτη αμφισβήτηση της χώρας αναφορικά με την ύπαρξη των εγγυήσεων για τη διαφύλαξη της ελευθερίας του Τύπου και εν γένει της έκφρασης. Και τούτο είναι εύληπτο, έως και αναμενόμενο, εάν αναλογιστεί κανείς ότι ο πληροφοριακός πλουραλισμός δεν μπορεί να ευδοκιμήσει και να αναπαραχθεί σε ένα κλίμα πολιτικής πόλωσης.

Σε μια εποχή που οι ατομικές και κοινωνικές ελευθερίες αναγνωρίζονται ολοένα και περισσότερο, δοκιμάζονται και εξελίσσονται, δυστυχώς η «δαμόκλειος σπάθη» του ελέγχου και της λογοκρισίας υπάρχει ακόμη πάνω από τον Τύπο και την ελευθερία του. Μετατοπίζοντας τον πυρήνα ενδιαφέροντος από την Ελλάδα και σε άλλες -πρωτίστως- ευρωπαϊκές χώρες, το πρόβλημα λαμβάνει διαστάσεις ποινικού κολασμού, αφού δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις άσκησης σωματικής βίας ενάντια σε δημοσιογράφους. Μάλιστα, ενδεικτική αυτής της κατάστασης είναι η καταδίκη εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης του εκφοβισμού και της ψυχολογικής παρενόχλησης που υφίστανται οι δημοσιογράφοι με ανεξάρτητη δράση σε αρκετά κράτη μέλη της Ένωσης, όπως η Γαλλία, η Μάλτα, η Ολλανδία, η Πολωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Σλοβακία.

Εν έτει 2022 η ΕΕ αναλαμβάνει σημαντικές δράσεις και ενέργειες για την προστασία της ελευθερίας του Τύπου, τη στήριξη των δημοσιογράφων και των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης, με παράλληλη προώθηση της καταπολέμησης της παραπληροφόρησης, η οποία γνώρισε ραγδαίες διαστάσεις εν καιρώ πανδημίας. Εξάλλου, πέρα από την πληροφόρηση, ιδιαίτερα σημαντικό έργο της ελευθερίας του ανεξάρτητου Τύπου είναι ο έλεγχος της πολιτικής εξουσίας και η εξασφάλιση λογοδοσίας αυτής, σε περιπτώσεις κατάχρησης. Ήδη υφίσταται ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για συντονισμένη δράση και συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς, προς καταπολέμηση της παραπληροφόρησης και προς ανεξαρτητοποίηση των μέσων διά της οικονομικής ενίσχυσης και υποστήριξης των αντίστοιχων επιχειρήσεων. Εξαιρετικά ευοίωνο είναι το γεγονός ότι το προσεχές διάστημα προγραμματίζεται να εγκριθεί η Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης, βασιζόμενη στην Οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων, στην αναθεωρημένη της εκδοχή, πρωτοβουλία που αναμένεται να προάγει τη διαφάνεια του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των μέσων ενημέρωσης και την απαλλαγή των συντακτικών αποφάσεων από παρεμβάσεις, διαμορφώνοντας ένα κοινό πλαίσιο προώθησης της εσωτερικής αγοράς στον τομέα των μέσων ενημέρωσης.

Η ενημέρωση είναι άμεσα συνδεδεμένη με την προσωπική επιλογή. Γι’ αυτό τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ο έντυπος ή ο διαδικτυακός Τύπος, πολλάκις μετατρέπονται σε εργαλείο άσκησης επιρροής στην κοινή γνώμη και ουκ ολίγες φορές αποπροσανατολισμού αυτής. Όμως αναγκαία προϋπόθεση για τη «διάνθιση» της φιλελεύθερης δημοκρατίας, που διατηρεί υπαρκτό το χάσμα μεταξύ ηθικής και οικονομικής ισχύος, απομακρύνοντας κάθε σκιά νεοφιλελευθερισμού, αποτελεί η ανεξαρτησία και η ελευθερία του Τύπου. Και αυτό, διότι ο Τύπος δεν συνιστά δικαίωμα «πολυτελείας», αλλά αποτελεί θεμελιώδη πυλώνα, που η προστασία του είναι ικανή να εγγυηθεί την ασφάλεια της ίδιας της δημοκρατίας, και της εξέλιξης του πολίτη μέσα από εκείνη.