Γιατί η προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα έχει σημασία

Γιατί είναι σημαντική η φροντίδα και η εκπαίδευση στην πρώιμη παιδική ηλικία;

Η περίοδος από τη γέννηση έως την ηλικία των οκτώ ετών είναι μια περίοδος αξιοσημείωτης ανάπτυξης του εγκεφάλου για τα παιδιά και αντιπροσωπεύει ένα κρίσιμο παράθυρο ευκαιρίας για την εκπαίδευση. Όταν τα παιδιά είναι υγιή, ασφαλή και λαμβάνουν εκπαίδευση στα πρώτα τους χρόνια, είναι καλύτερα σε θέση να αξιοποιήσουν πλήρως το αναπτυξιακό δυναμικό τους ως ενήλικες και να συμμετάσχουν αποτελεσματικά στην οικονομική, κοινωνική και πολιτική ζωή. Η παροχή προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας θεωρείται ως μέσο για την προώθηση της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, της οικονομικής ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς και της επίτευξης της βιώσιμης ανάπτυξης.

Για την υποστήριξη αυτού του ισχυρισμού έχει συγκλίνει μια σειρά ερευνών και αποδεικτικών στοιχείων. Πρώτον, η νευροεπιστήμη έχει δείξει ότι το περιβάλλον επηρεάζει τη φύση της αρχιτεκτονικής του εγκεφάλου – οι πρώιμες εμπειρίες του παιδιού μπορούν να παρέχουν είτε μια ισχυρή είτε μια εύθραυστη βάση για μεταγενέστερη μάθηση, ανάπτυξη και συμπεριφορά. Δεύτερον, έχει αποδειχθεί μεγαλύτερη οικονομική απόδοση σε επενδύσεις προσχολικών προγραμμάτων από ότι σε προγράμματα για εφήβους και ενήλικες. Τρίτον, οι εκπαιδευτικές επιστήμες έχουν αποκαλύψει ότι η συμμετοχή σε προγράμματα προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας ενισχύει την ετοιμότητα των παιδιών στο σχολείο και μειώνει το χάσμα μεταξύ των κοινωνικά ευνοημένων και των μειονεκτούντων παιδιών στο ξεκίνημα της σχολικής εκπαίδευσης.

Από την άποψη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η επέκταση της ποιοτικής πρώιμης μάθησης αποτελεί σημαντικό μέσο για την πραγμάτωση του δικαιώματος στην εκπαίδευση στο πλαίσιο μιας προοπτικής διά βίου μάθησης. Η προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα παρέχει σημαντική προετοιμασία για τη βασική εκπαίδευση και ένα ταξίδι δια βίου μάθησης.

Το 2021, μόνο το 22% των κρατών μελών των Ηνωμένων Εθνών κατέστησαν υποχρεωτική την προσχολική εκπαίδευση, και μόνο το 45% παρέχουν τουλάχιστον ένα έτος δωρεάν προσχολικής εκπαίδευσης. Μόνο 46 χώρες έχουν υιοθετήσει δωρεάν και υποχρεωτική προσχολική εκπαίδευση στη νομοθεσία τους.

Πώς εξελίχθηκε η πρόσβαση στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα;

Συνολικά, έχει σημειωθεί σημαντική παγκόσμια πρόοδος όσον αφορά την επίτευξη υψηλής ποιότητας προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας, χωρίς αποκλεισμούς. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο δείκτης για την προσχολική εκπαίδευση αυξήθηκε από 46% το 2010 σε 61% το 2020. Η συνολική αναλογία συμμετοχής στην οργανωμένη μάθηση, ένα έτος πριν από την επίσημη ηλικία εισαγωγής στο δημοτικό σχολείο, αυξήθηκε επίσης και έφθασε το 75% το 2020.

Ωστόσο, στις χώρες χαμηλού και χαμηλότερου μεσαίου εισοδήματος, λιγότερα από 2 στα 3 παιδιά παρακολουθούν οργανωμένη μάθηση, ένα έτος πριν από την επίσημη ηλικία εισαγωγής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Επιπλέον, το ποσοστό των παιδιών που λαμβάνουν θετικό και ενθαρρυντικό οικιακό περιβάλλον παραμένει σημαντικά χαμηλό, με μόνο το 64% των παιδιών να έχουν ένα θετικό οικιακό περιβάλλον διαπαιδαγώγησης. Οι μεγάλες περιφερειακές ανισότητες παραμένουν οι μεγαλύτερες προκλήσεις. Στην υποσαχάρια Αφρική, μόνο το 40% των παιδιών έχουν βιώσει ένα θετικό και ενθαρρυντικό περιβάλλον μάθησης στο σπίτι σε σύγκριση με το 90% των παιδιών στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική.

Πώς επηρέασε η πανδημία COVID-19 την προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα;

Η πανδημία COVID-19 είχε καταστροφικές συνέπειες για την προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα και ενίσχυσε την κρίση της. Τα μικρά παιδιά έχουν θεωρηθεί τα μεγαλύτερα θύματα της πανδημίας, βιώνοντας τον άμεσο αντίκτυπο στις οικογένειες τους, και εξαιτίας της παραμονής τους στο σπίτι από την επιβολή των lockdowns,  στερήθηκαν τις βασικές υπηρεσίες για την προαγωγή της υγείας τους, τη μάθηση και την ψυχοκοινωνική τους ευημερία. Ορισμένα παιδιά θα ξεκινήσουν τη βασική εκπαίδευση χωρίς οργανωμένες μαθησιακές εμπειρίες εις βάρος της ετοιμότητάς τους για το σχολείο. Εκτιμάται ότι το κλείσιμο των υπηρεσιών πρώιμης εκπαίδευσης και φροντίδας είχε ως αποτέλεσμα να χαθούν 19 δισεκατομμύρια ημέρες διδασκαλίας με 10,75 εκατομμύρια παιδιά να μην είναι σε θέση να αξιοποιήσουν το αναπτυξιακό δυναμικό τους κατά τους πρώτους 11 μήνες της πανδημίας.

Ποιες είναι οι συνέπειες για τη θεμελιώδη μάθηση;

Η προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα αποτελεί προϋπόθεση για την ικανοποίηση του δικαιώματος μάθησης και ανάπτυξης. Ειδικότερα, η πρόσβαση στην προσχολική εκπαίδευση αποτελεί τη βάση για την απόκτηση θεμελιακής μάθησης, συμπεριλαμβανομένης της ανάγνωσης, της γραφής, της αριθμητικής και της κοινωνικοοικονομικής συναισθηματικής μάθησης. Ωστόσο, σύμφωνα με πρόσφατη εκτίμηση, περίπου το 64% των παιδιών σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος δεν μπορούν να διαβάσουν και να κατανοήσουν μια απλή ιστορία στην ηλικία των 10 ετών. Οι ρίζες αυτής της μαθησιακής φτώχειας ξεκινούν από την προσχολική εκπαίδευση και την έλλειψη ικανότητάς της να προετοιμάσει τα παιδιά για το σχολείο.

Ποια είναι η κατάσταση όσον αφορά τους εκπαιδευτικούς και το προσωπικό φροντίδας της προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας;

Καθώς αυξάνονται οι εκκλήσεις για παροχή προσχολικής εκπαίδευσης υψηλότερης ποιότητας, οι ελλείψεις και η ποιότητα των εκπαιδευτικών έχουν λάβει αυξανόμενη προσοχή. Ο αριθμός των εκπαιδευτικών που έλαβαν τουλάχιστον την ελάχιστη παιδαγωγική κατάρτιση, τόσο πριν από την υπηρεσία όσο και κατά την υπηρεσία τους, αυξήθηκε από 68% σε 80% μεταξύ 2010 και 2020. Εκτιμάται ότι οι υπηρεσίες προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας χρειάζονται άλλους 9,3 εκατομμύρια εκπαιδευτικούς πλήρους απασχόλησης για την επίτευξη του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης. Τα περισσότερα κράτη μέλη έχουν θεσπίσει πλαίσιο προσόντων για τους εκπαιδευτικούς της προσχολικής εκπαίδευσης, ενώ πολύ λιγότερη προσοχή έχει δοθεί στις συνθήκες εργασίας και την εξέλιξη της σταδιοδρομίας των εκπαιδευτικών της προσχολικής εκπαίδευσης. Η χαμηλή κοινωνική θέση, οι χαμηλοί μισθοί και η εργασιακή ανασφάλεια των εκπαιδευτικών και του προσωπικού φροντίδας τείνουν να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην προσέλκυση και διατήρηση κατάλληλα καταρτισμένων παιδαγωγών της πρώιμης παιδικής ηλικίας.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις στις πολιτικές, τη διακυβέρνηση και τη χρηματοδότηση;

Θα πρέπει πλέον οι κοινωνίες και οι κυβερνήσεις να εφαρμόσουν σχετικές πολιτικές για την ανάκαμψη και τον μετασχηματισμό των συστημάτων προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας. Η προσχολική εκπαίδευση θεωρείται από πολλές χώρες ως βασικό μέρος της λύσης σε μια πληθώρα προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής ένταξης και συνοχής, της οικονομικής ανάπτυξης και της αντιμετώπισης άλλων προκλήσεων βιώσιμης ανάπτυξης. Σύμφωνα με την έκθεση παρακολούθησης της παγκόσμιας εκπαίδευσης για το 2022, 150 από 209 χώρες έχουν θέσει στόχους για τη συμμετοχή στην προσχολική εκπαίδευση έως το 2025 ή το 2030. Το ποσοστό των χωρών που παρακολουθούν τα ποσοστά συμμετοχής στην προσχολική εκπαίδευση αναμένεται να αυξηθεί από 75% το 2015 σε 92% το 2025 και σε 95% το 2030. Αναμένεται ότι το ποσοστό συμμετοχής στην προσχολική εκπαίδευση για όλες τις περιφέρειες θα υπερβεί το 90% έως το 2030. Στην Κεντρική και Νότια Ασία, την Ανατολική και Νοτιοανατολική Ασία και τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, τα ποσοστά συμμετοχής αναμένεται να είναι σχεδόν 100%. Ταυτόχρονα, προβλέπεται ότι τα ποσοστά συμμετοχής στη Βόρεια Αφρική και τη Δυτική Ασία θα είναι περίπου 77% έως το 2030.

Ποια είναι τα εμπόδια για τη διασφάλιση της πρόσβασης σε ποιοτική προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα; 

Κατακερματισμένες πολιτικές: Σε πολλές χώρες, οι πολιτικές και οι υπηρεσίες της προσχολικής εκπαίδευσης είναι κατακερματισμένες και δεν αξιοποιούν το σύνολο των κυβερνητικών και κοινωνικών προσεγγίσεων για την αντιμετώπιση των ολιστικών αναγκών και των δικαιωμάτων των οικογενειών και των μικρών παιδιών τους. Αυτό αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση για τις εθνικές κυβερνήσεις με περιορισμένους πόρους, χαμηλές θεσμικές ικανότητες και αδύναμη διακυβέρνηση.

Έλλειψη δημόσιας παροχής: Η μη-κρατική παροχή της προσχολικής εκπαίδευσης συνεχίζει να αυξάνεται σε πολλά πλαίσια και ο ρόλος των μη κρατικών φορέων στην επιρροή της ανάπτυξης και της εφαρμογής της πολιτικής είναι εμφανής. Οι μη κρατικοί φορείς παρέχουν μεγάλο ποσοστό θέσεων στην προσχολική εκπαίδευση. Το 2000, το 28,5% των παιδιών προσχολικής ηλικίας ήταν εγγεγραμμένα σε ιδιωτικά ιδρύματα, και αυτό αυξήθηκε σε 37% το 2019, ποσοστό υψηλότερο από αυτό της πρωτοβάθμιας (19%) ή της δευτεροβάθμιας (27%) εκπαίδευσης.

Ανεπαρκής ρύθμιση του τομέα: Στις περισσότερες χώρες δεν υπάρχουν ειδικοί κανονισμοί και πρότυπα για την προσχολική εκπαίδευση. Οι κανονισμοί συνήθως δεν θεσπίζουν μηχανισμούς διασφάλισης της ποιότητας και εκείνοι που το πράττουν, τείνουν να μην επικεντρώνονται στα αποτελέσματα.

Χρόνια υποχρηματοδότηση: Κατά μέσο όρο, το 6,6% των προϋπολογισμών για την εκπαίδευση σε εθνικό και υποεθνικό επίπεδο διατέθηκε στην προσχολική εκπαίδευση. Οι χώρες χαμηλού εισοδήματος, κατά μέσο όρο, επενδύουν το 2% των εκπαιδευτικών προϋπολογισμών στην προσχολική εκπαίδευση, ποσοστό πολύ χαμηλότερο από τον στόχο του 10% έως το 2030 που πρότεινε η UNICEF. Όσον αφορά τη διεθνή βοήθεια, η προσχολική εκπαίδευση παραμένει ο τομέας με τη μικρότερη χρηματοδότηση.

Ποιες είναι οι λύσεις; 

Η πολιτική βούληση και η κυριότητα είναι το κλειδί για τον μετασχηματισμό της προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας. Η αξιολόγηση της UNESCO επισημαίνει την πρόοδο που έχει σημειωθεί σε ορισμένες χώρες, δίνοντας μια ένδειξη για το τι απαιτείται για την επιτυχή ενίσχυση της ικανότητας των συστημάτων προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας:

Επέκταση και διαφοροποίηση της πρόσβασης: Η αύξηση των επενδύσεων και η θέσπιση νομικού πλαισίου για την επέκταση των υπηρεσιών προσχολικής εκπαίδευσης αποτελούν ουσιαστικά βήματα. Καινοτόμοι μηχανισμοί, όπως κινητά νηπιαγωγεία με δασκάλους, εξοπλισμός για μάθηση και παιχνίδι, έχουν αναπτυχθεί σε ορισμένες χώρες για να φτάνουν σε απομακρυσμένες περιοχές και να παράσχουν στα παιδιά προσχολική εκπαίδευση.

Βελτίωση της ποιότητας και της συνάφειας: Τα πλαίσια του προγράμματος σπουδών της προσχολικής εκπαίδευσης θα πρέπει να καλύπτουν διάφορες πτυχές της πρώιμης μάθησης και να προετοιμάζουν τα παιδιά με βασικές γνώσεις, δεξιότητες και διάθεση για ομαλή μετάβαση στην επίσημη εκπαίδευση.

Οι εκπαιδευτικοί και οι φροντιστές ως δύναμη μετασχηματισμού: Για να πραγματοποιηθεί ο μετασχηματισμός της προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας, οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να υποστηρίζονται επαρκώς και να έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν τον ρόλο τους.

Βελτίωση της διακυβέρνησης και της συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών: Οι χώρες έχουν υιοθετήσει διαφορετικούς τρόπους διακυβέρνησης. Υπάρχουν γενικά δύο συστήματα που ακολουθούνται, ένα ολοκληρωμένο σύστημα και ένα κερματισμένο σύστημα.

Χρήση της χρηματοδότησης για καθοδήγηση της ανάπτυξης της προσχολικής εκπαίδευσης: Η ενίσχυση της εγχώριας δημόσιας χρηματοδότησης είναι σημαντική για την παροχή οικονομικά προσιτής προσχολικής εκπαίδευσης. Δεδομένου ότι οι υπηρεσίες παρέχονται από διαφορετικά υπουργεία, πρέπει να υπάρξει σαφής οριοθέτηση της χρηματοδότησης και των κανόνων της για διαφορετικούς τομείς και διαφορετικά υπουργεία. Η καινοτόμος χρηματοδότηση μπορεί να περιλαμβάνει τη διάθεση πόρων από οικονομικές δραστηριότητες και άλλες πηγές.

Καθιέρωση συστημάτων για την παρακολούθηση και την αξιολόγηση του συνόλου της ανάπτυξης των παιδιών: Η δράση σε επίπεδο συστήματος για την ενίσχυση της διαθεσιμότητας και της αξιοπιστίας των δεδομένων που λαμβάνονται από τις αξιολογήσεις επιτρέπει την αποτελεσματική και έγκαιρη παρακολούθηση των προγραμμάτων και των αναπτυξιακών βημάτων για τα παιδιά.

Ώθηση της διεθνούς συνεργασίας και αλληλεγγύης: Η Παγκόσμια Διάσκεψη για την Προσχολική Φροντίδα* και Εκπαίδευση αποτέλεσε ευκαιρία για να κινητοποιηθούν τα υφιστάμενα παγκόσμια, περιφερειακά και εθνικά δίκτυα ώστε να αυξηθεί η εστίαση στον εντοπισμό και την ανταλλαγή καινοτομιών, πολιτικών και πρακτικών.

Πηγή: unesco.org

Απόδοση/Επιμέλεια: Τομπέα Ελένη

socialpolicy.gr

[irp posts=”77633″ ]