Οι άνθρωποι που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, πολλοί εκ των οποίων εργάζονται στην άτυπη οικονομία – μη καταγεγραμμένοι, μη αναγνωρισμένοι και απροστάτευτοι από την εργατική νομοθεσία, αντιμετωπίζουν δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες. Οι πλέον αποκλεισμένοι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αποδεχθούν απαράδεκτες εργασιακές συνθήκες και συχνά θεωρούνται και αντιμετωπίζονται ως «αναλώσιμοι».
“Παλαιότερα, αποδεχόμουν όλη την κακομεταχείριση, την ανεπαρκή αμοιβή και πολλές ώρες εργασίας υπό συνθήκες δουλείας. Υπέφερα πολύ και είχα εφιάλτες.”
Ana Isabel, Περού
Παρά το γεγονός ότι εργάζονται πολλές ώρες, δεν είναι σε θέση να κερδίσουν αρκετά χρήματα ώστε να στηρίξουν τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους.
“Κάναμε μικρές δουλειές για να επιβιώσουμε και να κερδίζουμε καθημερινά το ψωμί μας, αλλά όχι για να προχωρήσουμε ή να πραγματοποιήσουμε μεγάλα όνειρα ζωής.”
Barclay, Κεντρική Αφρική
Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ILO) εκτιμά ότι σχεδόν τα δύο τρίτα του παγκόσμιου ενεργού πληθυσμού, πάνω από δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι, είναι άτυποι εργαζόμενοι, με τη Λατινική Αμερική και την υποσαχάρια Αφρική να συγκεντρώνουν τα υψηλότερα επίπεδα παρατυπίας. Το 2020, μόνο το 46,9% του παγκόσμιου πληθυσμού καλυπτόταν αποτελεσματικά από τουλάχιστον μία παροχή κοινωνικής προστασίας, αφήνοντας περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού εντελώς απροστάτευτο.
“Ο σύζυγός μου πρέπει να δεχτεί κάθε κακοποίηση γιατί οι άνεργοι “περιμένουν στην ουρά”. Οι άνθρωποι στερούνται βασικών πόρων για την επιβίωσή τους και δεν έχουν άλλη επιλογή.”
Georgette, Λίβανος
Η άτυπη εργασία είναι επίσης παρούσα σε χώρες υψηλού εισοδήματος, ιδίως μεταξύ των περιθωριοποιημένων εργαζομένων και των εργαζομένων χωρίς τα απαιτούμενα νομιμοποιητικά έγγραφα. Και ακόμη και εκείνοι που έχουν πρόσβαση στην κοινωνική προστασία συχνά αντιμετωπίζουν κοινωνικό στίγμα και τον έλεγχο που το συνοδεύει. Για τους ανθρώπους που βιώνουν επίμονη φτώχεια, η έλλειψη αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας και ποιοτικής κοινωνικής προστασίας δημιουργεί ανασφάλεια που τους στερεί τη δυνατότητα να έχουν τον έλεγχο της ζωής τους και τους εκθέτει στην εκμετάλλευση, την ταπείνωση και σε αισθήματα ματαιότητας, παρεμποδίζοντας τους από την πλήρη συμμετοχή στις κοινότητές τους.
“Στο Βέλγιο, οι άνθρωποι που ζουν σε συνθήκες φτώχειας είναι θύματα πολλών προκαταλήψεων. Οι άνθρωποι που λαμβάνουν κοινωνική βοήθεια ονομάζονται «τεμπέληδες». Άλλοι πιστεύουν ότι«επιλέγουμε» να μην εργαστούμε, αλλά δεν έχουν ιδέα για τα εμπόδια που αντιμετωπίζουμε στην εύρεση εργασίας.”
Nicolas, Βέλγιο
Κατά την επόμενη δεκαετία, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι ένα δισεκατομμύριο νέοι θα προσπαθήσουν να εισέλθουν στην αγορά εργασίας, αλλά λιγότεροι από τους μισούς θα βρουν στην πραγματικότητα θέσεις εργασίας στην επίσημη οικονομία. Τα άτομα που επηρεάζονται άμεσα από την ακραία φτώχεια θα αντιμετωπίσουν διακρίσεις, δεν θα μπορούν να βρουν αξιοπρεπή εργασία λόγω της κοινωνικοοικονομικής τους κατάστασης, των χαμηλότερων επιπέδων εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και του στίγματος που συνδέεται με την φτώχεια.
Η UNICEF εκτιμά ότι στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, λίγο περισσότερα από ένα στα τέσσερα παιδιά (ηλικίας 5 έως 17 ετών) εμπλέκονται σε παιδική εργασία που είναι επιζήμια για την υγεία και την ανάπτυξή τους, θέτοντας σε κίνδυνο τη δυνατότητα του να διαφύγουν εκείνα και οι οικογένειές τους από τον κύκλο της φτώχειας. Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν επίσης διακρίσεις, οι οποίες σύμφωνα με την ILO αποτελούν το 58% του άτυπου εργατικού δυναμικού. Οι γυναίκες είναι πιθανό να είναι χαμηλότερα αμειβόμενες, πιο περιθωριοποιημένες και πιο ευάλωτες στη σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία.Παρά το γεγονός ότι η εργασία των γυναικών συμβάλλει στην οικονομία, την ευημερία των ατόμων, των οικογενειών και των κοινωνιών, η φροντίδα και η οικιακή εργασία είναι απλήρωτες, υποτιμημένες και εκτός πολιτικής ατζέντας. Ομοίως, οι πιο αποκλεισμένοι/αποκλεισμένες από εμάς εκτελούν επίσης χρήσιμες εργασίες, συχνά υπό επισφαλείς συνθήκες. Έχουν, για παράδειγμα, βρεθεί στην πρώτη γραμμή της προστασίας του περιβάλλοντος και των τάσεων στην επισκευή, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση πολύ πριν η έννοια της «κυκλικής οικονομίας» γίνει δημοφιλής. Παρά την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική συνεισφορά τους, το έργο τους ούτε αναγνωρίζεται αλλά ούτε απορρίπτεται από την κοινωνία.
“Στις μειονεκτούσες γειτονιές, πολλοί εργαζόμενοι δεν εξαρτώνται από τους εργοδότες, αλλά από τα δικά τους μέσα: οι άνθρωποι ανακτούν ό, τι απορρίπτουν οι άλλοι, μαστορεύουν, επισκευάζουν ή ανακτούν εξαρτήματα, μεταπωλούν ή πωλούν τα μη χρησιμοποιήσιμα κατά βάρος. Άτομα που καταφέρνουν να στηρίξουν τις οικογένειές τους με ό, τι απορρίπτουν οι άλλοι.”
Thérèse, Λίβανος
Η αξιοπρέπεια του ανθρώπου είναι εγγενής και όμως η βιωμένη εμπειρία των ανθρώπων που βρίσκονται σε φτώχεια, η πραγματικότητα της κατάστασής τους, η πρόσβαση σε αξιοπρεπή εργασία και κοινωνική προστασία απέχουν πολύ από την υπόσχεση του δικαιώματος στην εργασία και μιας αξιοπρεπούς ζωής που κατοχυρώνεται στην Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και επαναβεβαιώνεται στην Ατζέντα 2030 για τον τερματισμό της φτώχειας σε όλες τις μορφές της παντού. Η πραγματικότητα είναι ακόμη πιο δραματική υπό το βλέμμα του τεράστιου πλούτου, της τεχνογνωσίας και των τεχνολογικών εξελίξεων που θα μπορούσαν να έχουν τερματίσει τη φτώχεια ήδη πριν από πολλές δεκαετίες. Ωστόσο, οι κοινωνικοί θεσμοί που εισάγουν διακρίσεις, τα άδικα συστήματα, οι νόμοι, οι πολιτικές και οι δράσεις διαιωνίζουν τη φτώχεια και αυξάνουν τις ανισότητες. Η Διεθνής Ημέρα για την Εξάλειψη της Φτώχειας 2023, επισημαίνει τη στενή σύνδεση μεταξύ «αξιοπρεπούς εργασίας» και «κοινωνικής προστασίας» ως κινητήριες δυνάμεις για την εξάλειψη της φτώχειας και την επίτευξη της αξιοπρέπειας στην πράξη.
Αξιοπρεπής εργασία για όλους και όλες
Η ILO ορίζει την αξιοπρεπή εργασία ως «παραγωγική εργασία για γυναίκες και άνδρες σε συνθήκες ελευθερίας, ισότητας, ασφάλειας και ανθρώπινης αξιοπρέπειας». Η διασφάλιση ότι οι θέσεις εργασίας επιτρέπουν σε γυναίκες και άνδρες να εργάζονται σε συνθήκες αξιοπρέπειας είναι το κλειδί για την εξάλειψη της φτώχειας. Η αξιοπρεπής εργασία πρέπει να γίνεται κατανοητή στο πλαίσιο μιας αξιοπρεπούς ζωής και να αντιμετωπίζει τις κρυφές διαστάσεις της φτώχειας, την κοινωνική και θεσμική κακομεταχείριση, τις μη αναγνωρισμένες συνεισφορές που αποδυναμώνουν τους ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Αντιμετωπίζοντας τις κρυφές διαστάσεις της φτώχειας, η αξιοπρεπής εργασία καταπολεμά τον κοινωνικό αποκλεισμό και προωθεί τη συνοχή προσκαλώντας αποκλεισμένα άτομα πίσω στη δημόσια ζωή. Προσφέρει ένα περιβάλλον υποστηρικτικό και υποβοηθητικό δίχως επικρίσεις για τους πλέον αποκλεισμένους ανθρώπους ώστε να έχουν πρόσβαση σε αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας σε τοποθεσίες κοντά στον τόπο κατοικίας τους. Η αξιοπρεπής εργασία μετασχηματίζει τις άνισες σχέσεις εξουσίας αναγνωρίζοντας τον εργαζόμενο/την εργαζόμενη ως κάτοχο δικαιωμάτων που πρέπει να υποστηριχθεί και να του/της παρασχεθεί η απαραίτητη εκπαίδευση και κατάρτιση για να επιτελέσει την εργασία του/της, με δικαίωμα σε δίκαιο μισθό, κοινωνική ασφάλιση και ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Η αξιοπρεπής εργασία είναι η εργασία που ενδυναμώνει και επιτρέπει τον έλεγχο επί του εισοδήματος που αποκομίζεται. Η εισοδηματική ασφάλεια που συνοδεύει την κοινωνική προστασία παρέχει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να σχεδιάζουν με σιγουριά το μέλλον τους. Επιπλέον, η αξιοπρέπεια της εργασίας σέβεται τον εργαζόμενο χωρίς διακρίσεις, θεωρώντας έτσι την εργασία ως «φορέα της ανθρωπότητας».
Καθολική Κοινωνική Προστασία (Universal Social Protection)
Το ταξίδι της ζωής είναι γεμάτο αβεβαιότητες και όλοι/όλες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που βρίσκονται εκτός του εργατικού δυναμικού (π.χ. παιδιά, ηλικιωμένοι και άτομα που δεν μπορούν να εργαστούν), έχουν δικαίωμα στην εισοδηματική ασφάλεια, να «προστατεύονται από τη φτώχεια και τους κινδύνους για τα μέσα διαβίωσης και την ευημερία». Τα κράτη υποχρεούνται να αναπτύξουν τους μέγιστους διαθέσιμους πόρους τους για να καταστήσουν την κοινωνική προστασία πραγματικότητα για όλους/όλες. Όποιος χρειάζεται κοινωνική προστασία θα πρέπει να μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτήν και θα πρέπει να αντιμετωπιστούν τα εμπόδια στην πρόσβαση στα δικαιώματα κοινωνικής προστασίας. Κατά αυτόν τον τρόπο, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους πιο αποκλεισμένους και στους ανθρώπους που είναι παγιδευμένοι σε ακραία φτώχεια, μερικοί από τους οποίους δεν απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους λόγω έλλειψης νομικής ταυτότητας ή ντροπής που σχετίζεται με την φτώχεια. Κατά τον σχεδιασμό και τη λειτουργία καθολικών συστημάτων κοινωνικής προστασίας, τα κράτη πρέπει να εμπλέκουν τους κατόχους δικαιωμάτων για να διασφαλίζουν την αποτελεσματική άσκησή τους από όσους/όσες έχουν ανάγκη.
Στην προσπάθειά μας να προχωρήσουμε, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την αξιοπρέπεια ως πυξίδα μας, έτσι ώστε η επίτευξη των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της κοινωνικής δικαιοσύνης να βρίσκεται στο επίκεντρο της εθνικής και παγκόσμιας διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Η συμπερίληψη της αξιοπρέπειας ως πυξίδα, θα συμβάλει επίσης στη διαμόρφωση μιας παγκόσμιας οικονομίας που δίνει προτεραιότητα στην ευημερία των ανθρώπων και του πλανήτη έναντι της μεγιστοποίησης των εταιρικών κερδών και θα διασφαλίζει την κοινωνική δικαιοσύνη, την ειρήνη και την ευημερία. Για να προχωρήσουμε, απαιτούνται ισχυρές συνέργειες. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να υποστηριχθεί η Παγκόσμια Σύμπραξη για την Καθολική Κοινωνική Προστασία και ο Παγκόσμιος Συνασπισμός για την Κοινωνική Δικαιοσύνη για τη μείωση και την πρόληψη των ανισοτήτων.
Πηγή: un.org (concept note*, International Day for the Eradication of Poverty 2023)
*— Note: This concept paper draws inspiration from the global consultation on the October 17th theme with people experiencing poverty and organizations working closely with them, conducted by the Forum for Overcoming Extreme Poverty. The views in this document do not necessarily represent those of the United Nations or its Member States.
Απόδοση: Ελένη Τομπέα
Επιμέλεια: Ανδρέας Ντούνης
socialpolicy.gr
[irp posts=”71482″ ]
